Αρχαίος Δίολκος-Ένα μνημείο σε απόγνωση

Θεωρείται ότι ήταν γύρω στο 600 π.Χ., όταν ο Περίανδρος, τύραννος της Κορίνθου, κατασκεύασε τον Δίολκο. Ο πλακόστρωτος δρόμος επέτρεπε στα πλοία να μεταφέρονται ανάμεσα στον Κορινθιακό και τον Σαρωνικό, και στους Κορίνθιους να αποκτούν χρήμα και ισχύ από τη διίσθμιση. Όμως η σύγχρονη ιστορία του Δίολκου ξεπερνά κάθε φαντασία...

Το αρχικό του τμήμα στην Ποσειδωνία, ήταν ένας πανέμορφος χερσαίος διάδρομος όταν ήρθε ξανά στο φως με τις ανασκαφές του αρχαιολόγου Νίκου Βερδελή, στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Σήμερα, μισό αιώνα αργότερα, έχει μετατραπεί σε ένα ενάλιο ερείπιο που φυλλορροεί.

Η σύγχρονη ιστορία του Δίολκου αγγίζει το απίστευτο. Το μνημείο δεν διαφυλάχθηκε ποτέ από τη βίαιη καταπόνηση που αντιπροσωπεύει σχεδόν κάθε διέλευση πλοίου ή ταχύπλοου από τη Διώρυγα… 

Φωτογραφία του Walter Werner από το 1978 δείχνει πόσο σοβαρή ήταν ήδη τότε η διάβρωση,
αλλά και πόσο μαθηματικά βέβαιη η συνέχιση της καταστροφής χωρίς καμία ενέργεια προστασίας.

Σήμερα, η διάβρωση έχει περάσει σαν λαίλαπα πάνω από ένα μεγάλο τμήμα του μνημείου. Οι κυματισμοί και τα απόνερα των πλοίων εξακολουθούν να ταλαιπωρούν βάναυσα το ήδη βυθισμένο και να διαβρώνουν το «υγιές» τμήμα του μνημείου.

Μια διεθνής έκκληση για τη διάσωση και αναστήλωση του Δίολκου έχει ήδη βρει υποστηρικτές από 101 διαφορετικές χώρες του κόσμου.

Μπορείτε να υπογράψετε στο:
http://www.thepetitionsite.com/takeaction/870/477/005/

Γνωριμία με το μνημείο

Οι υπάρχουσες αναφορές για υπερισθμίσεις,  ξεκινούν από το 428 π.Χ., όπου ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι Σπαρτιάτες πέρασαν στόλο από τον Κορινθιακό «ες την προς Αθήναις θάλασσα». Φαίνεται ότι οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούσαν δεδομένη την ύπαρξη του Δίολκου. Τουλάχιστον σε όσα κείμενα έχουν σωθεί, δεν δίνουν πληροφορίες για τον τρόπο κατασκευής ή τη λειτουργία του. Είναι επίσης πιθανό κάποιες από τις αναφερόμενες υπερισθμίσεις να μην έγιναν στο τεχνικό έργο που γνωρίζουμε σήμερα ως «τον» Δίολκο.

Οι ανασκαφές, μεταξύ 1956 και 1962 από τον αρχαιολόγο Νίκο Βερδελή, έφεραν στο φως έναν λιθόστρωτο δρόμο με πλάτος από 3,5 έως σχεδόν 6 μέτρα. Η ακριβής διαδρομή και η αφετηρία του μνημείου στον Σαρωνικό δεν είναι γνωστές. Ο Στράβων αναφέρει ότι κατέληγε στον Σχοινούντα (το σημερινό Καλαμάκι).

Στη διαπιστωμένη διαδρομή του, κοντά στον Κορινθιακό, ο Δίολκος προχωρούσε με μεγαλόπρεπες στροφές ακολουθώντας τη διαμόρφωση του εδάφους – γι’ αυτό και έχουν βρεθεί τμήματά του τόσο στην Πελοπόννησο όσο και στη Στερεά. Ιδίως στην Στερεά, είναι έντονες οι αυλακώσεις από τις ρόδες των «ολκών», των οχημάτων πάνω στα οποία μεταφέρονταν τα πλοία. Υπάρχει και ένα τμήμα με λαξευμένες τροχιές. Ο Δίολκος αποτελεί έναν πρόδρομο του σιδηρόδρομου, ίσως τον αρχαιότερο γνωστό τροχιόδρομο του κόσμου.

Ξενάγηση στο μνημείο

(Οι φωτογραφίες του 1960 είναι της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρίας)

Η κυρίως πορεία του Δίολκου είχε από την αρχαιότητα δεχθεί μία προσθήκη ενός ορθογώνιου δαπέδου, με τοιχία στις τρεις πλευρές του. Δοκιμαστικές τομές έδειξαν, όπως αναφέρει ο Νίκος Βερδελής, ότι η παλαιότερη πορεία του Δίολκου συνέχιζε κάτω από τη δομή αυτή.

Τα εγχάρακτα γράμματα του παλαιού κορινθιακού αλφαβήτου που βρίσκονται χαραγμένα σε αρκετούς κυβόλιθους, απαντώνται συχνότερα στα αρχικά μέτρα του μνημείου.

Σχεδιάγραμμα της διαπιστωμένης διαδρομής του Δίολκου, από τον κ. Walter Werner. Τα διαφορετικά γράμματα με τα οποία ο Γερμανός ένθερμος ερευνητής του Δίολκου χαρακτηρίζει διαφορετικά μέρη του αρχικού τμήματος του μνημείου αφορούν διαφορετικά τμήματα, όπως επίσης και διαφορετικές καταστάσεις διατάραξης την εποχή που έγινε το σχέδιο.
Ο Walter Werner έχει κάνει και λεπτομερείς αποτυπώσεις του (δυστυχώς ήδη διαταραγμένου) αρχικού τμήματος του Δίολκου.

Μία εκτεταμένη πλατφόρμα πριν από την κυρίως πορεία του Δίολκου. Το δάπεδο αυτό ήταν ένα από τα σημεία του μνημείου που ήταν ορατά πριν από την ανασκαφή. Ο H. N. Fowler (1932, Corinth and the Corinthia) αναφέρει ότι εκτεινόταν σε πλάτος σαράντα περίπου μέτρων.

Ένας κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος που δεν προστατεύθηκε ποτέ… Κάτω από την άμμο, σε διάφορες καταστάσεις διατάραξης, πολλοί κυβόλιθοι περιμένουν την αναστήλωση.

Το τμήμα του Δίολκου στα δεξιά του δρόμου προς τη βυθιζόμενη γέφυρα (τμήμα G στο σχεδιάγραμμα του Werner). Εδώ, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Βερδελής, μετά από μια διακοπή 15 μέτρων τα ίχνη του Δίολκου επανευρίσκοντο στο (τότε) χείλος της Διώρυγας…

Η πλήρης άγνοια του μνημείου φαίνεται ότι οδήγησε σε καταστροφές ακόμα και στο τμήμα της Σχολής Μηχανικού που δεν κινδυνεύει από τη θαλάσσια διάβρωση. Η διπλή σειρά λίθων που έχει τόσο ενδιαφέρον για τους μελετητές της αρχαίας τεχνικής, έχει υποστεί διατάραξη από κάποιο μηχανικό μέσο…

 

Δύο ακόμα εικόνες από το τμήμα της Σχολής Μηχανικού. Μεγαλειώδης στην απλότητά του και ταυτόχρονα αινιγματικός, ο Δίολκος είναι ένα μνημείο που έχει υποστεί τα πάνδεινα στη σύγχρονη εποχή. Φθάνει πια!

Ένα μεγάλο «γιατί;»

Ποιος θα πίστευε ότι ένα τέτοιο μνημείο παγκόσμιας απήχησης, που άντεξε πάνω από δυόμισι χιλιάδες χρόνια για να φθάσει ως εμάς, δε θα είχε διαφυλαχθεί σαν κόρη οφθαλμού, αλλά θα είχε ρημάξει σε τέτοιο απίστευτο βαθμό. Κι όμως, αυτό συνέβη.

Αν και έγγραφα τριάντα χρόνων (από την αρχή της ανασκαφής, το 1956, έως περίπου το 1986) έχουν εξαφανιστεί από τα αρχεία της «αρμόδιας» Εφορείας Αρχαιοτήτων, φαίνεται ότι το Υπουργείο Πολιτισμού δεν έθεσε ποτέ την εταιρία της Διώρυγας προ των ευθυνών της για την κατακρήμνιση του μνημείου.
Όχι μόνο, αλλά το 1985, με το μνημείο ήδη σε κακά χάλια από τη διάβρωση, κλιμάκιο του Υπουργείου Πολιτισμού έσπευσε στη Διώρυγα, απαλλάσσοντας μυστηριωδώς την ήδη από πενταετίας κρατική εταιρία από όρο που της επέβαλλε να κάνει μελέτη συντήρησης του μνημείου.

Οι Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, δηλαδή ακριβώς οι φορείς που ήταν υπεύθυνοι για τη φροντίδα του μνημείου, στάθηκαν εξίσου καθοριστικές με τους «ενεργητικούς» καταστροφείς του. Αντί να ασχολούνται με το να αναχαιτίζουν τη διάβρωση, ασχολούνταν περισσότερο με το να αναχαιτίζουν το ενδιαφέρον των ευαίσθητων πολιτών για το μνημείο. Αντί να δίνουν μάχες για τη σωτηρία του Δίολκου, έδιναν μάχες για να σώσουν τα προσχήματα, παρέχοντας απίθανης φαιδρότητας πληροφορίες σε ευαίσθητους πολίτες, δημοσιογράφους, μέλη του Κοινοβουλίου, Δικαστικές Αρχές – ακόμη και προς τον Πρωθυπουργό!

Το 1992, ο φύλακας αρχαιοτήτων Γιάννης Βενετσάνος ειδοποιεί την αρμόδια Εφορεία ότι η διάβρωση πλησιάζει το μέχρι τότε ανέπαφο κομμάτι του μνημείου στα δεξιά του δρόμου προς τη βυθιζόμενη γέφυρα. Καμία αντίδραση! Το 1999, ο συνταξιούχος δάσκαλος  Γιάννης Μπαλαφούτας μαζεύει δεκάδες υπογραφές σε ένα υπόμνημα για τη διάσωση του Δίολκου. Οι αρμόδιοι δε δίνουν σημασία. Εξίσου τραγελαφική ήταν και η αντίδραση προς την ερώτηση που, την ίδια εποχή, καταθέτουν στη Βουλή οι κκ. Αναστάσης Παπαληγούρας και Σταύρος Δήμας. Η κα Ελισάβετ Παπαζώη πληροφορεί τους δύο βουλευτές ότι η αρμόδια εφορεία έχει ζητήσει ρευματολογική μελέτη από την Εταιρία της Διώρυγας ώστε να προταθούν μέτρα για το μνημείο. Η απάντηση θα ήταν έτσι κι αλλιώς προσχηματική αλλά, όταν ρωτήθηκαν, τόσο ο Πρόεδρος και ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρίας της Διώρυγας έδωσαν την πληροφορία ότι καμιά μελέτη δεν τους είχε ζητηθεί!

Όλα αυτά τα χρόνια, η διάβρωση συνεχιζόταν ανεμπόδιστη. Η νέα Εφορεία Αρχαιοτήτων στην αρμοδιότητα της οποίας πέρασε το 2003 ο Δίολκος μιλούσε για μελλοντική μελέτη αναστήλωσης, όμως δεν είχε ούτε την πιο στοιχειώδη τεκμηρίωση σχετικά με το μνημείο (πριν τρέξει να προσκομίσει παλιές δημοσιεύσεις και εικόνες η υπογράφουσα, το φθινόπωρο του 2005). Οι σωστικές ενέργειες εξακολουθούσαν να αποκηρύσσονται επίμονα! Επίσημη ενημέρωση από το Γραφείο του Γενικού Γραμματέα κ. Ζαχόπουλου προς τον κ. Καραμανλή, τον Οκτώβριο του 2006, ανέφερε ότι οι κυματισμοί «έχουν πλέον (sic!) αρχίσει να διαβρώνουν το υπόστρωμα του μνημείου»!!!!

Το 2007, κάτω από τη διεθνή γελοιοποίηση αλλά και τις προανακρίσεις Εισαγγελέων, το Υπουργείο κατάφερε να στοιχειοθετήσει ένα πρώτο "Σχέδιο Πλαίσιο" για το μνημείο, που εγκρίθηκε τον Σεπτέμβριο του 2007 από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Παρόλο που προβλέπονται άμεσες σωστικές ενέργειες, δυόμισι χρόνια αργότερα έχει γίνει μόνο μια προσωρινή εργασία περιορισμού της διάβρωσης σε δύο σημεία όπου το μνημείο "ξηλωνόταν" συνεχώς χάνοντας λίθους στο νερό.

Τα ήδη διαταραγμένα τμήματα, μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο εξακολουθούν να σπαράσσονται, ενώ η διάβρωση  πλησιάζει ένα ακόμα τμήμα του μνημείου από το πλάι.

Η σημερινή ηγεσία του ΥΠΠΟ(Τ) αναφέρει ότι υπάρχει επίσπευση της διαδικασίας για τη φροντίδα του μνημείου (η οποία υποτίθεται ότι περιλαμβάνει την – όψιμη - συνεννόηση συναρμόδιων υπουργείων για τη μόνιμη διαφύλαξή του), αλλά η διαχρονική έλλειψη ετοιμότητας και η απίστευτη ως τώρα ανειλικρίνεια δεν αφήνουν περιθώρια για εφησυχασμό.

Το μήνυμα που στέλνουν εκατοντάδες αρχαιολόγοι, επιστήμονες και ευαισθητοποιημένοι πολίτες από όλο τον κόσμο είναι ότι ο Δίολκος ανήκει στην κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας, κι ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να της τον στερήσει. ...

Σοφία Λοβέρδου