Αρχαιολογικός χώρος Ακροπόλεως

-Εισαγωγή
-Ιστορικά στοιχεία
-Αρχιτεκτονικά σύνολα της Ακρόπολης
-Τεχνικά χαρακτηριστικά
-Τα άλλα κτίσματα της Ακρόπολης - Χάρτης
-Πηγές

Εισαγωγή

H Ακρόπολη είναι ο Ιερός Βράχος της Αθήνας. Πάνω σ΄αυτόν κατά την διάρκεια του Χρυσού Αιώνα του Περικλή εκφράσθηκε κατά τον ιδανικότερο τρόπο ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός και οικοδομήθηκαν ορισμένα από τα κορυφαία μνημεία του. Η ζωή πάνω στην Ακρόπολη μαρτυρείται από τα νεολιθικά χρόνια και έκτοτε συνεχίζεται ως σήμερα. Ο χώρος του πλατώματος χρησίμευε είτε ως τόπος λατρείας είτε ως τόπος κατοίκησης ή και τα δύο μαζί. Η λατρεία της θεάς Αθηνάς είναι βεβαιωμένη στα αρχαϊκά χρόνια (650-480 π.Χ.) από τις επιγραφές που συνόδευαν τα πολυάριθμα και πλούσια δώρα στη θεά, όπως π.χ. τις μαρμάρινες κόρες ή τα χάλκινα και πήλινα αγαλμάτια και αγγεία που οι πιστοί ανέθεταν στο ιερό της. Στα κλασικά χρόνια (450-330 π.Χ.) τρεις σπουδαίοι ναοί που κτίστηκαν στα θεμέλια παλαιότερων, ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο και ο ναός της Νίκης είναι αφιερωμένοι στην Αθηνά ως Παρθένο, ως Πολιάδα και ως Απτερο Νίκη, αντίστοιχα. Η είσοδος στον κυρίως ιερό χώρο γινόταν από τα μνημειώδη Προπύλαια.

Ιστορικά στοιχεία Μετά τα Περσικά η Αθήνα αναδείχτηκε σε σπουδαία πόλη διαθέτοντας ισχυρό ναυτικό. Θεσπίστηκε η Δηλιακή συμμαχία, και τα χρήματα που πρόσφεραν οι πόλεις φυλάσσονταν στη Δήλο. Αργότερα όμως μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και ο Περικλής χρησιμοποίησε μέρος των χρημάτων αυτών για την ανέγερση του Παρθενώνα. Ο Παρθενώνας χτίστηκε πάνω σε προηγούμενο ναό της Αθηνάς, ο οποίος καταστράφηκε από τους Πέρσες κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων. Πιο αναλυτικά: Πιστεύεται πως υπήρχε από τα Γεωμετρικά χρόνια (7ος αι. π.Χ.) στη θέση που κτίστηκε ο Παρθενώνας ένας ναός (1) πλίνθινος πάνω σε λίθινα θεμέλια. Τον 6ο αι. π.Χ. κτίστηκε ένας πώρινος ναός (2)(Ur - Parthenon) που διακοσμήθηκε με εναέτια γλυπτά που εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης, (λέοντες και ο Ηρακλής με τον Τρίτωνα). Μετά τη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. άρχισε να κτίζεται ένας μαρμάρινος ναός (3) γύρω από τον πώρινο (Vor-Parthenon), ο οποίος όμως καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους Πέρσες. Στη θέση του ναού αυτού οικοδομήθηκε ο Παρθενώνας. (4) Άρχισε να κτίζεται το 447 π.Χ. και οι οικοδομικές εργασίες τέλειωσαν μόλις σε εννιά (9) χρόνια (χρόνος ρεκόρ για την εποχή) δηλαδή το 438 π.Χ. Από το 438 ξεκίνησαν τα έργα διακόσμησης και τελείωσαν το 432 π.Χ. Αρχιτέκτονες του ναού ήταν ο Ικτίνος, ο οποίος έκτισε και το ναό του Απόλλωνα στη Φιγάλεια, και ο Καλλικράτης, αρχιτέκτονας του Ναού της Νίκης και ίσως του Ερεχθείου, ενώ την ευθύνη για τη διακόσμηση και τη γενική επίβλεψη του έργου είχε ο γλύπτης Φειδίας ("επίσκοπος πάντων", όπως αναφέρει ο Πλούταρχος). Ο Ικτίνος ήταν αυτός που έκανε τα σχέδια, ο Καλλικράτης ήταν υπεύθυνος για τις εργασίες που έπρεπε να διεξαχθούν, ενώ ο διάσημος γλύπτης Φειδίας σχεδίασε όλα τα γλυπτά που κοσμούσαν το ναό. Πρώτα χτίστηκε ο Παρθενώνας(δεν είχε προλάβει να ολοκληρωθεί το έργο αρχικά λόγω των Περσών), ο κύριος ναός της Αθήνας. Πάνω σ’ένα κρηπίδωμα υπήρχαν 46 κολόνες, δωρικού ρυθμού, με περισσότερο από 10μ. ύψος η κάθε μία. Το πιο διάσημο από τα έργα του Φειδία, το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς παρθένου, βρισκόταν στο κέντρο του ναού και είχε ύψος 13μ.

Από την ανέγερση ως σήμερα.

Η πρώτη καταστροφή του ναού έγινε το 267 μ.Χ. από τους Έρουλους (ένα λαό σκανδιναβικής προέλευσης), οι οποίοι κατέλαβαν την Αθήνα και πυρπόλησαν τον Παρθενώνα. Καταστράφηκε η αρχική στέγη, ολόκληρη η εσωτερική κιονοστοιχία, ενώ έπαθαν σοβαρές ζημιές οι τοίχοι του σηκού. Περίπου εκατό χρόνια αργότερα έγιναν κάποιες διορθώσεις, όχι και τόσο πετυχημένες, την περίοδο που ήταν αυτοκράτορας ο Ιουλιανός ο Παραβάτης.

Το 529 μ.Χ. ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός διατάζει το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών της αρχαιότητας. Οι φιλόσοφοι εγκαταλείπουν την Αθήνα η οποία μετατρέπεται σε μικρή και ασήμαντη επαρχιακή κωμόπολη. Ο Χριστιανισμός επιβάλλεται και ο Παρθενώνας γίνεται εκκλησία της του Θεού Σοφίας. Το 1205 μ.Χ. οι Φράγκοι καταλαμβάνουν την Αθήνα και ο Παρθενώνας γίνεται ο καθεδρικός ναός του.

Το 1456 μ.Χ. ο Τούρκος Ομάρ Τουραχάν, στρατηγός του Μωάμεθ, κυριεύει την Αθήνα και ο Παρθενώνας μετατρέπεται σε τζαμί. Το 1674 ο Charles-Francois Olier μαρκήσιος De Nointel επισκέπτεται την Αθήνα με το ζωγράφο Jacques Carrey στην ακολουθία του. Ο Carrey έκανε λεπτομερή σχέδια του Παρθενώνα και των γλυπτών. Τα σχέδια αυτά είναι ανεκτίμητα, γιατί απεικονίζουν λεπτομερειακά τον Παρθενώνα λίγο πριν από την καταστροφή του.

Το 1687 ο βενετσιάνικος στρατός με το Μοροζίνι πολιορκεί τους Τούρκους που βρίσκονταν στην Ακρόπολη. Μια οβίδα έπεσε στον Παρθενώνα, που χρησιμοποιούταν ως πυριτιδαποθήκη και προκάλεσε έκρηξη με αποτέλεσμα την ανατίναξη του κτιρίου, μεγάλα τμήματα του οποίου καταστράφηκαν ή εκσφενδονίστηκαν. Ο Μοροζίνι τελικά κυρίευσε την Ακρόπολη και στην προσπάθειά του να κλέψει κάποια γλυπτά προκάλεσε κι άλλες ζημιές. Τον επόμενο χρόνο ο Μοροζίνι εγκατέλειψε την Αθήνα και επέστρεψαν οι Τούρκοι. Οι ζημιές από την έκρηξη πρέπει να ήταν οι εξής: έπεσαν τρεις (3) τοίχοι του σηκού, η πρόσταση του προνάου, έξι (6) κίονες της νότιας και οκτώ (8) της βόρειας πλευράς. Το 1801 μ.Χ. ο Thomas Bruce, κόμης του Έλγιν, πρεσβευτής της Αγγλίας στην Υψηλή Πύλη, κατάφερε να αποσπάσει από το Σουλτάνο φιρμάνι με το οποίο του δινόταν η άδεια να αφαιρέσει από τις χώρες που βρίσκονταν στη δικαιοδοσία του σουλτάνου, ό,τι αρχαιότητα ήθελε. Έτσι ο Έλγιν απέσπασε από την Ακρόπολη διάφορα γλυπτά. Στην προσπάθειά του να αρπάξει όσο περισσότερα μπορούσε, προκάλεσε και μεγάλες ζημιές. Συνολικά μετέφερε στο Λονδίνο δεκαοκτώ (18) αγάλματα από τα αετώματα, δεκαπέντε (15) μετόπες και πενήντα (50) λίθους από τη ζωφόρο μήκους εβδομήντα πέντε (75) μέτρων. Το 1815 το Βρετανικό Μουσείο αγόρασε από τον Έλγιν τα γλυπτά του Παρθενώνα.

Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 η Ακρόπολη απελευθερώνεται στην αρχή από τους Έλληνες, όμως θα πολιορκηθούν αργότερα από το στρατό του Κιουταχή πασά. Το 1827 οι Τούρκοι κυριεύουν την Ακρόπολη και φεύγουν οριστικά το 1833. Αρχίζει η απομάκρυνση των ερειπίων του οικισμού που είχε σχηματιστεί με τον καιρό πάνω στον ιερό βράχο. Το 1885 ξεκινούν οι ανασκαφές που θα φέρουν στο φως όσα είχαν θάψει οι Αθηναίοι μετά την περσική καταστροφή του 480 π.Χ. Το 1898 αρχίζει η προσπάθεια για την αναστήλωση των μνημείων που συνεχίστηκε μέχρι το Β' παγκόσμιο πόλεμο.

Αρχιτεκτονικά σύνολα της Ακρόπολης

Ο Παρθενώνας είναι το κορυφαίο μνημείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και αποτελεί το σύμβολό του διεθνώς. Ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Παρθένο. Κτίσθηκε το διάστημα 447 - 438 π.Χ. και διακοσμήθηκε μεταξύ 438 και 432 π.Χ. Την απόφαση για την κατασκευή του έλαβε ο Περικλής. Επικεφαλής όλου του έργου ήταν ο γλύπτης Φειδίας, με αρχιτέκτονες τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη. Ο ναός είναι δωρικού ρυθμού, περίπτερος με 8 κίονες στις στενές πλευρές και 17 στις μακρές. Έχει κατασκευασθεί σχεδόν εξ-ολοκλήρου από πεντελικό μάρμαρο. Στο εσωτερικό του ναού, τον σηκό, ήταν στημένο το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, έργο του Φειδία.

Ο γλυπτός διάκοσμος συνδυάζει με μοναδικό τρόπο τις δωρικές μετόπες και τις τριγλύφους με την ιωνική ζωφόρο. Οι μετόπες της ανατολικής πλευράς απεικονίζουν την Γιγαντομαχία. Στην δυτική παριστάνεται Αμαζονομαχία, στη νότια Κενταυρομαχία και στη βόρεια σκηνές από τον Τρωικό Πόλεμο. Η ζωφόρος απεικονίζει την πομπή των Παναθηναίων, την πιο μεγάλη θρησκευτική γιορτή των αρχαίων Αθηνών. Η ζωφόρος περιέβαλε το ναό και απεικόνιζε μορφές θεών, ζώων και περίπου 360 μορφές ανθρώπων.

Τα δύο αετώματα του ναού απεικονίζουν σκηνές από την μυθολογία: πάνω από την κυρία είσοδο του ναού, στα ανατολικά, την γέννηση της Αθηνάς και στην δυτική πλευρά την διαμάχη Αθηνάς και Ποσειδώνα για την κατοχή της Αττικής γης.

Ο Παρθενώνας συνέχισε να έχει σχέση με την λατρεία και στα μεταγενέστερα χρόνια. Χρησιμοποιήθηκε ως βυζαντινή εκκλησία, ως λατινική εκκλησία και ως τζαμί.

Όταν οι Βενετοί πολιορκούσαν την Ακρόπολη το 1687, οι Τούρκοι είχαν αποθηκεύσει πυρίτιδα μέσα στον Παρθενώνα. Μία βόμβα του ναυάρχου Morosini έπεσε στο μνημείο και προκάλεσε φοβερή έκρηξη που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του Παρθενώνα, που μέχρι εκείνη την εποχή διατηρείτο σε καλή κατάσταση.

Η καταστροφή ολοκληρώθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα όταν ο Βρετανός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη, λόρδος Ελγιν αφαίρεσε από το μνημείο το μεγαλύτερο μέρος από τα γλυπτά που το διακοσμούσαν (ζωφόρο, μετόπες, αετώματα), τα μετέφερε στην Βρετανία και τα πούλησε στο Βρετανικό Μουσείο, του οποίου αποτελούν μία από τις σημαντικότερες συλλογές.

Το Ερέχθειο κτίσθηκε γύρω στα 420 π.Χ. Ο ναός είναι ιωνικού ρυθμού, έχει πρόσταση στα ανατολικά, ένα μνημειώδες πρόπυλο στα βόρεια και τη γνωστή πρόσταση των Καρυατίδων στα νότια. Ο κυρίως ναός ήταν χωρισμένος σε δύο μέρη όπου λατρευόταν η Αθηνά και ο Ποσειδώνας-Ερεχθέας. Μια ανάγλυφη ζωφόρος με θέμα πιθανώς τη γέννηση του Ερεχθέα, περιέτρεχε το κτήριο εξωτερικά. To όνομα του αρχιτέκτονα μας είναι άγνωστο. Όταν όμως στεκόμαστε μπροστά στο θαυμάσιο αυτό ιωνικό οικοδόμημα, το μοναδικό σε όλη την ελληνική αρχιτεκτονική για την εντελώς ιδιότυπη μορφή του, αναρωτιόμαστε ποιος να ήταν δημιουργός του.

Σύμφωνα με μια επιγραφή αναφέρεται ότι κάποιος αρχιτέκτονας Φιλοκλής, επιστατούσε στις εργασίες του Ερεχθείου.
Το Ερέχθειο έχει σχήμα παράξενο, γιατί το έδαφος σε τούτη τη μεριά του βράχου είναι εξαιρετικά ανώμαλο. Αλλού πολύ χαμηλό κι αλλού πολύ ψηλό. Και καθώς ήταν ένας ναός αφιερωμένος σε πολλές θεότητες, τις θεότητες που ανιστορούσαν οι παλιοί θρύλοι της πολιτείας (Ποσειδώνα, Ερεχθέα, Κέκροπα), είχε πολλούς χώρους για τη λατρεία τους. Είναι δύσκολο να περιγραφεί το κτίριο αυτό που έχει τόσες ιδιοτυπίες. Αποτελείται από τρία τμήματα σχεδόν ανεξάρτητα: το κύριο σώμα, τη βόρεια πρόσταση και την πρόσταση των Κορών με τρεις διαφορετικές στέγες. Είναι χτισμένο σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα, έχει ιωνικούς κίονες τριών διαφορετικών διαστάσεων και αναλογιών και επιπλέον χρησιμοποιεί, κατά παλιά ιωνική παράδοση, Κόρες, τις γνωστές “Καρυάτιδες”, ως κίονες. Οι έξι Καρυάτιδες, που στέκονται εκεί, δεν είναι οι αρχαίες. Είναι αντίγραφα γύψινα. Τα πρωτότυπα των τεσσάρων εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Η πέμπτη που σώζεται σε θραύσματα φυλάσσεται στην αποθήκη του Μουσείου, ενώ η έκτη βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Η ανάγλυφη ζωφόρος του ναού παριστάνει ίσως τη γέννηση του Ερεχθέα. Στο εσωτερικό του υπήρχε το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς Πολιάδας φτιαγμένο από ξύλο ελιάς. Μπροστά του έκαιγε το περίφημο χρυσό λυχνάρι, έργο του Καλλίμαχου, του περίφημου τεχνίτη, στον οποίο η παράδοση αποδίδει και τη δημιουργία του κορινθιακού κιονόκρανου που βρέθηκε στην Ακρόπολη.

Ο ναός της Αθηνάς Νίκης βρίσκεται στη νότια πλευρά των Προπυλαίων, δεξιά καθώς ανεβαίνουμε στον ιερό βράχο. Εκεί υπήρχε βωμός κατασκευασμένος από τη χρονιά που καθιερώνονται τα Μεγάλα Παναθήναια. Στα χρόνια των Περσικών πολέμων χτίστηκε ένας μικρός ναός.

Αργότερα οι Αθηναίοι αποφασίζουν να οικοδομήσουν ναό στη νικηφόρο θεά τους, σύμφωνα με σχέδια του Καλλικράτη. Το χτίσιμο αρχίζει στο 427π.Χ., στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και ολοκληρώνεται μέσα σε δύο-τρία χρόνια.

Η στενότητα του χώρου προσδιόρισε το μέγεθός του, αλλά η ευαισθησία του αρχιτέκτονα κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα μικρό ναό με μεγάλη χάρη και κομψότητα.

Είναι ένας μικρός αμφιπρόστυλος ιωνικός ναός με τέσσερις κίονες μπροστά και τέσσερις πίσω και υψώνεται στην άκρη του βράχου. Οι παραστάσεις της ζωφόρου του ναού ιστορούν τους αγώνες των Αθηναίων στη στεριά και στη θάλασσα εναντίον των Περσών ή άλλων Ελλήνων, με εξαίρεση την ανατολική πλευρά που είχε ως θέμα τους θεούς του Ολύμπου.

Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε ο λίθινος βωμός της θεάς, καθώς επίσης και το ξόανο της Αθηνάς Νίκης με κράνος στο δεξί χέρι και ρόδι στο αριστερό.

Αφού τελείωσε ο ναός, οι Αθηναίοι προστατεύουν την απόκρημνη εξοχή του βράχου με “θωράκειο”, με ένα παραπέτασμα δηλαδή από μαρμάρινες πλάκες, στολισμένες στην εξωτερική τους πλευρά με ανάγλυφα. Νίκες με απλωμένα ή διπλωμένα φτερά στήνουν τρόπαια, οδηγούν ζώα για θυσία, τιμούν τη μεγάλη θεά, την Αθηνά Νίκη, που κάθεται περήφανη στο βράχο. Όσες από τις πλάκες αυτές σώθηκαν, βρίσκονται στο μουσείο της Ακρόπολης.

Τα Προπύλαια οικοδομήθηκαν μεταξύ 437 και 432 π.Χ. σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή. Αποτελούνται από ένα κεντρικό κτίριο και δύο πτέρυγες. Οι κιονοστοιχίες, στη δυτική και την ανατολική όψη είχαν δωρικούς κίονες, ενώ δύο σειρές ιωνικών κιόνων χώριζαν τον κεντρικό διάδρομο στα τρία. Η βόρεια πτέρυγα είχε στους τοίχους ζωγραφικούς πίνακες ή τοιχογραφίες και γι΄αυτό ονομάστηκε Πινακοθήκη. Η οροφή των Προπυλαίων είχε μαρμάρινα φατνώματα με ζωγραφική διακόσμηση και γύρω-γύρω στη στέγη διάτρητη σίμη.

Από πολύ παλιά οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να διαχωρίζουν τους ιερούς χώρους από την υπόλοιπη έκταση της γης. Το πέρασμα προς το ιερό γινόταν από ένα πρόπυλο, μια είσοδο επιβλητική, που έκανε τον πιστό να αισθανθεί πως αφήνει πια τον οικείο χώρο του, τον κοσμικό, για να πατήσει στο έδαφος του Θεού.

Στην Ακρόπολη υπήρχε ήδη απ' την αρχαϊκή εποχή ένα τέτοιο πρόπυλο. Την κλασική εποχή όμως, η πύλη, που θα οδηγούσε στα ιερά του βράχου, έπρεπε να είναι αντάξια του Παρθενώνα και των άλλων ναών.

Το κεντρικό τμήμα, το καθαυτό πρόπυλο, πλαισιώνεται από χώρους συμμετρικούς. Σπουδαιότερος απ' αυτούς είναι η “Πινακοθήκη”, στη βόρεια πτέρυγα, ένας χώρος που προοριζόταν για την έκθεση πινάκων ζωγραφικής. Το πρόπυλο αποτελείται επίσης από δυο δωρικές εξάστυλες προσόψεις, μία εξωτερική και μία προς το εσωτερικό της Ακρόπολης. Ανάμεσα σ' αυτές υπάρχουν πέντε πύλες, από τις οποίες η κεντρική είναι η μεγαλύτερη. Επειδή η απόσταση ανάμεσα στις κιονοστοιχίες των προσόψεων ήταν μεγάλη, απαιτούνταν εσωτερική υποστύλωση. Αυτή γίνεται με ιωνικούς κίονες, που έχουν τη δυνατότητα με μικρή διάμετρο να έχουν μεγάλο ύψος, ώστε να καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο ο οποίος ήταν περιορισμένος.

Έτσι και σ' αυτό το οικοδόμημα γίνεται συνδυασμός των δυο ρυθμών, δωρικού και ιωνικού, και προετοιμάζεται ο επισκέπτης γι' αυτά που θα αντικρίσει στην Ακρόπολη. Το 432 π.Χ. σταματούν οι οικοδομικές εργασίες των Προπυλαίων. Φαίνεται όμως ότι το έργο διακόπηκε και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου.

Τεχνικά χαρακτηριστικά

Γενικές πληροφορίες:

Στις παλιότερες περιόδους της ελληνική ιστορίας (π.χ. στη μινωική ) δεν υπήρχαν ξεχωριστοί ναοί και η λατρεία των θεών γινόταν στα ιερά που βρίσκονταν ή μέσα στα ανάκτορα ή στις επαύλεις. Μετά τα γεωμετρικά χρόνια και αφού οι Έλληνες γνώρισαν τους πολιτισμούς των ανατολικών λαών και επηρεάστηκαν από αυτούς, άρχισαν να κτίζουν ξεχωριστά οικήματα, τους ναούς, για να λατρεύουν εκεί τους θεούς τους.

Μέσα στο ναό δεν υπήρχε τίποτα άλλο εκτός από το άγαλμα του θεού ή της θεάς. Ο κόσμος παρέμενε γύρω από το ναό. Εξάλλου ο βωμός για τη θυσία βρισκόταν κι αυτός έξω από το ναό, εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις.

Μετά την ξεχωριστή φροντίδα που έδειχναν για την κατασκευή του αγάλματος φρόντιζαν και την εμφάνιση του ναού. Για τους αρχαίους Έλληνες κι ο ναός ήταν κι αυτός ένα «άγαλμα». Άλλωστε η λέξη άγαλμα σημαίνει αυτό που κάνει το θεό να αγάλλεται, να χαίρεται.

Στην αρχή οι πρώτοι ναοί είναι ξύλινοι, αργότερα όμως, γίνονται από μάρμαρο. Η κατεύθυνση ενός ναού είναι από την Ανατολή προς τη Δύση, σ' αντίθεση με τους χριστιανικούς ναούς που έχουν κατεύθυνση από τη Δύση προς την Ανατολή.

Τα μέρη του ναού.

Ο ναός χωρίζεται σε τρία μέρη:

1) ο πρόναος. Είναι ένας μικρός χώρος που το συναντάμε στο μπροστινό μέρος του ναού.

2) ο σηκός. Είναι το κυρίως μέρος του ναού. Εδώ ήταν τοποθετημένο το άγαλμα του θεού.

3) ο οπισθόδομος. Είναι ένας χώρος που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ναού.

4) Σε μερικούς ναούς, όπως στον Παρθενώνα, υπάρχει και ένας τέταρτος χώρος πίσω από τον οπισθόδομο που λέγεται οπισθόναος.

κάτοψη ναού (Παρθενώνα)

Ο ρυθμός

Oι αρχαίοι ελληνικοί ναοί κατατάσσονται σε δύο ρυθμούς: τον Ιωνικό και το Δωρικό. Ο Παρθενώνας συνδυάζει και τους δύο ρυθμούς. Εξωτερικά μοιάζει με δωρικό όμως γύρω από το σηκό υπάρχει ζωφόρος που είναι χαρακτηριστικό του ιωνικού.

 

Παράδειγμα ναού ιωνικού ρυθμού - Παράδειγμα ναού δωρικού ρυθμού

Τα αρχιτεκτονικά μέλη που απαρτίζουν έναν αρχαίο ναό είναι τα εξής:


α) Η κρηπίδα και ο στυλοβάτης. Την κρηπίδα αποτελούν τρεις βαθμίδες (σκαλάκια) πάνω στις οποίες στηρίζονται οι κίονες. Η τελευταία βαθμίδα ονομάζεται στυλοβάτης, γιατί πάνω της "βαίνουν οι στύλοι". Εντυπωσιακή τεχνική λεπτομέρεια του στυλοβάτη είναι η "καμπύλωση" που τη συναντάμε για πρώτη φορά στο ναό του Απόλλωνα στην Κόρινθο (540 π.Χ.) για να φτάσει στην τελειότητα με τον Παρθενώνα. Με την καμπύλωση εννοούμε ότι ο στυλοβάτης δεν είναι απολύτως οριζόντια επιφάνεια, αλλά στο μέσο της κάθε πλευράς είναι λίγο υψηλότερος από τα άκρα.



β) Η βάση. Η βάση αποτελεί χαρακτηριστικό μόνο του ιωνικού ρυθμού. Βρίσκεται στο στυλοβάτη και πάνω της στηρίζεται ο κίονας.



γ) Ο κίονας. Ο κίονας στον ιωνικό ρυθμό αποτελείται από ραβδώσεις που καταλήγουν σε καμπύλες, ενώ στο δωρικό ρυθμό οι ραβδώσεις καταλήγουν σε ακμές (μύτες). Ο αριθμός των ραβδώσεων ποικίλλει από 16 ως 20. Οι κίονες, τις περισσότερες φορές, και ιδίως στο δωρικό ρυθμό, αποτελούνται από κομμάτια, τους σπόνδυλους.

δ) Το κιονόκρανο. Ο κίονας καταλήγει στο κιονόκρανο. Στο δωρικό ρυθμό αποτελείται από τον εχίνο και τον άβακα, ενώ στον ιωνικό από τις έλικες και τον άβακα. Το κιονόκρανο του δωρικού είναι πιο "βαρύ" ενώ του ιωνικού περισσότερο χαριτωμένο.

ε) Το επιστύλιο. Το επιστύλιο είναι ένα παραλληλόγραμμο κομμάτι μαρμάρου που συνδέει τους κίονες και λέγεται έτσι γιατί βρίσκεται "επί των στύλων".

στ) Τα τρίγλυφα και οι μετόπες - Η ζωφόρος. Στο δωρικό ρυθμό μετά από το επιστύλιο έχουμε τα τρίγλυφα και τις μετόπες. Τρίγλυφο είναι μια ορθογώνια πλάκα μαρμάρου, η οποία έχει 2,5 κατακόρυφες γλυφές. Μετόπη είναι μια ορθογώνια πλάκα μαρμάρου, η οποία έχει ανάγλυφη παράσταση. Στο τμήμα που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κίονες αντιστοιχούν 2 μετόπες και 3 τρίγλυφα. Στον ιωνικό ρυθμό μετά το επιστύλιο έχουμε τη ζωφόρο, δηλαδή μια ζώνη από ανάγλυφες πλάκες. Ονομάζεται ζωφόρος επειδή φέρει ζωή.

Μετόπες Ζωφόρος

 

ζ) Το γείσο. Το γείσο προεξέχει και προστατεύει από το νερό της βροχής τα τρίγλυφα και τις μετόπες ή τη ζωφόρο.

Το επιστύλιο, τα τρίγλυφα και οι μετόπες ή η ζωφόρος και το γείσο αποτελούν το θριγκό.



η) Το αέτωμα ή τύμπανο. Πρόκειται για το τριγωνικό τμήμα στο πάνω μέρος της πρόσοψης ενός ναού. Ονομάστηκε αέτωμα γιατί το σχήμα του παραπέμπει σε αετό με ανοιγμένα τα φτερά.



Καμπυλώσεις και κλίσεις

Κύριο χαρακτηριστικό του Παρθενώνα είναι η έλλειψη ευθειών.

Ο στυλοβάτης δεν είναι μια απολύτως οριζόντια επιφάνεια, αλλά παρουσιάζει καμπύλωση. Στο μέσο των στενών πλευρών είναι ψηλότερος κατά 6 εκ. και στο μέσο των μακρών κατά 11 εκ.

Εκτός από το στυλοβάτη καμπυλώσεις έχουμε και στο επιστύλιο, στα τρίγλυφα, στο γείσο και στο αέτωμα.

Ενώ θα περίμενε κανείς ότι οι κίονες και οι τοίχοι του σηκού θα ήταν κάθετοι διαπιστώνουμε ότι έχουν μια κλίση. Οι κίονες έχουν κλίση προς το εσωτερικό κατά 7 εκ. ενώ οι γωνιαίοι, που κλίνουν και προς τις δυο πλευρές, κλίνουν κατά 10 εκ. Οι τοίχοι του εσωτερικού είναι κάθετοι, αλλά εξωτερικά κλίνουν προς τα μέσα. Όπως προκύπτει λοιπόν, ο ναός δεν είναι παραλληλεπίπεδος αλλά πυραμοειδής.

Αν προεκτείνουμε τους κίονες προς τα πάνω, τότε οι κίονες των στενών πλευρών θα συναντηθούν σε ύψος περίπου 2200 μ. και των μακρών σε ύψος περίπου 4950 μ.


Η ΚΑΜΠΥΛΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ ΚΑΙ ΟΙ " ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΟΠΤΑΠΑΤΕΣ " του Ν. Καραβά>>>

Τέλος δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι αρχαίοι έβαφαν τους ναούς (εκτός από τους κίονες και το επιστύλιο) με έντονα χρώματα, κυρίως κυανό και κόκκινο, όπως άλλωστε έβαφαν και τα αγάλματα

Χρωματική αποκατάσταση αρχαίου ναού, Παρθενώνα

Οι διαστάσεις

Μέσα σε εννιά μόλις χρόνια (από το 447 ως το 438 π.Χ.) ολοκληρώθηκαν οι εργασίες ανέγερσης του πιο φημισμένου ναού της αρχαιότητας. Ο Παρθενώνας αποτελεί το μεγαλύτερο δωρικό ναό που η οικοδόμησή του ολοκληρώθηκε. Οι διαστάσεις του στυλοβάτη είναι 30,88 Χ 69,50. Ακόμη είναι ο μόνος ναός που χτίστηκε εξ ολοκλήρου από μάρμαρο (μέχρι και τα κεραμίδα ήταν μαρμάρινα), εκτός, φυσικά από τα ξύλα που στήριζαν τη σκεπή. Παράλληλα είναι και ο μόνος δωρικός ναός του οποίου και οι 92 μετόπες έχουν ανάγλυφες παραστάσεις.

Εκτός από τα εντυπωσιακά μεγέθη εκείνο που κάνει τον Παρθενώνα μοναδικό είναι οι λύσεις που δόθηκαν στα διάφορα τεχνικά προβλήματα καθώς και η συμμετρία του.

Πιο συγκεκριμένα: Ο Φειδίας ήθελε να στεγάσει στο ναό το 12 μέτρων χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Αυτό όμως δημιουργούσε προβλήματα στους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη μιας και ο Παρθενώνας θα χτιζόταν πάνω στον παλιότερο ναό (Vor-Parthenon) του οποίου οι διαστάσεις ήταν 66,94 Χ 23,53. Αναγκαστικά λοιπόν ο Παρθενώνας έπρεπε να έχει μεγαλύτερες διαστάσεις, έτσι ώστε ο σηκός (ο χώρος στον οποίο θα τοποθετούσαν το άγαλμα της Αθηνάς) να έχει το κατάλληλο ύψος και αναγκαστικά το ανάλογο πλάτος. Έτσι, οι διαστάσεις του Παρθενώνα ορίστηκαν στα 30,88 το πλάτος, 69,50 το μήκος και 13,72 το ύψος. Φυσικά θα έπρεπε να γίνουν επιχωματώσεις, για να μπορεί να στηριχτεί ο ναός.

Οι διαστάσεις 30,88 Χ 69,50 Χ 13,72 δε μας λένε τίποτα με μια πρώτη ματιά. Πίσω όμως από αυτά τα νούμερα κρύβονται μεγάλα μυστικά. Όλος ο Παρθενώνας είναι κατασκευασμένος σύμφωνα με την αναλογία 4:9 που είναι γνωστότερη ως "χρυσή τομή". Αυτό σημαίνει πως αν πολλαπλασιάσουμε το ύψος του ναού με το 9 και το γινόμενο που θα προκύψει το διαιρέσουμε με το 4, τότε θα έχουμε βρει το πλάτος του ναού. Πράγματι:

(Ύψος) 13,72 Χ 9 = 125,28 : 4 = 30,87 (Πλάτος)

Το ίδιο συμβαίνει κι αν πολλαπλασιάσουμε το πλάτος με το 9 και διαιρέσουμε το γινόμενο με το 4, τότε θα έχουμε βρει το μήκος του ναού:

(Πλάτος) 30,87 Χ 9 = 277,92 : 4 = 69,48 (Μήκος)

"Η ίδια αναλογία εφαρμόστηκε και στη διάμετρο του κάθε κίονα, στη μεταξύ τους απόσταση, στη σχέση ανάμεσα στο ύψος του κίονα και στο ύψος του θριγκού, στις αναλογίες των μεταξονίων, τη λέπτυνση του κίονα, το περίγραμμα του εχίνου και τον τρόπο σύνδεσης με τον κορμό, τη μορφή και τον αριθμό των τριγλύφων."


Τα μέλη - ανωδομή

Ως συνήθως οι δωρικοί ναοί είχαν 6 κίονες για τις στενές πλευρές και 14 για τις μακρές. Αντίθετα στον Παρθενώνα έχουμε στις στενές πλευρές 8 κίονες ενώ για τις μακρές 17 κίονες. Δημιουργείται έτσι η σχέση α : 2α + 1

Ο μεγαλύτερος αριθμός των κιόνων θα δημιουργούσε αισθητικό πρόβλημα, αν διατηρούνταν η συνηθισμένη διάμετρος και η συνηθισμένη απόσταση του ενός από τον άλλο, γι' αυτό και οι κίονες έγιναν λεπτότεροι και τοποθετήθηκαν πυκνότερα.

Κάθε κίονας έχει ύψος 10,43 μ. και μέση διάμετρο 1,91 μ. Ο καθένας αποτελείται από 11 κομμάτια (σπονδύλους).

Για να αποφευχθούν στις στενές πλευρές τα προβλήματα που δημιουργούνται από την πυκνότητα των κιόνων σε συνδυασμό με το επιστήλιο βρέθηκε η εξής λύση: η απόσταση του πρώτου ακραίου κίονα από το δεύτερο είναι μικρότερη από την απόσταση του δεύτερου με τον τρίτο.

Ο κίονας λεπταίνει προς το επάνω τμήμα, η λέπτυνση όμως αυτή γίνεται μ' ένα ανόμοιο τρόπο. Περίπου στο 1/3 του ύψους του παρουσιάζει μια εξόγκωση η οποία ονομάζεται ένταση. Με την ένταση δίνεται η εντύπωση ενός ζωντανού οργανισμού που "υποφέρει" από το βάρος που σηκώνει.

Στον κίονα ύψους 10,43 μ. αντιστοιχεί θριγκός ύψους μόλις 3,30 μ. Δίνεται έτσι η εντύπωση ότι το φορτίο που σηκώνουν οι κίονες είναι πιο ανάλαφρο αποκτώντας το σύνολο την αίσθηση του ύψους και της χάρης σε αντίθεση με τους παλαιότερους ναούς που δίνουν την αίσθηση ότι οι κίονες "υποφέρουν" από το βάρος του θριγκού.

Πάνω από το επιστύλιο συναντάμε τα τρίγλυφα και τις μετόπες. Συνολικά οι μετόπες και των 4 πλευρών είναι 92 από 32 μετόπες στη βόρεια και τη νότια πλευρά και από 14 στην ανατολική και τη δυτική. Το ύψος τους είναι 1,2 μ. Το βάθος τους φαίνεται πως ήταν χρωματισμένο κόκκινο. Ο Φειδίας εικόνισε τέσσερα θέματα: στην ανατολική μεριά έχουμε τη Γιγαντομαχία, στη δυτική την Αμαζονομαχία στη νότια την Κενταυρομαχία, και στη βόρεια την Ιλίου πέρσιν, δηλαδή την άλωση της Τροίας. Ο Παρθενώνας είναι ο μοναδικός ναός που έχει παραστάσεις σ' όλες τις μετόπες. Ο λόγος που δε συναντάμε παραστάσεις στις μετόπες στους άλλους ναούς είναι καθαρά οικονομικός.

Μετά τα τρίγλυφα και τις μετόπες έχουμε το γείσο, το αέτωμα με τα εναέτια γλυπτά (αυτά που βρίσκονται μέσα στο αέτωμα). Στο ανατολικό αέτωμα ο Φειδίας παράστησε τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, και στο δυτικό την φιλονικία της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας, από την οποία νικήτρια βγήκε η Αθηνά.

Καταλήγουμε στη στέγη η οποία ήταν δίρριχτη. Τα κεραμίδια του Παρθενώνα ήταν κι αυτά από λευκό μάρμαρο κι επειδή ήταν αρκετά λεπτά φίλτραραν το φως του ήλιου και χάριζαν στο εσωτερικό του ναού ένα γλαυκό χρώμα. Στις μακριές πλευρές τα κεραμίδια καταλήγουν σε ακροκέραμα με τη μορφή ανθεμίου. Στις τέσσερις άκρες της στέγης υπάρχουν λεοντοκεφαλές - ψευδοϋδρορόες. Τέλος στην κορυφή των αετωμάτων υπήρχαν τα ακρωτήρια, ενώ στη μέση, στην κορυφή της στέγης υπήρχε ένα τεράστιο ανθέμιο.

Τα άλλα κτίσματα της Ακρόπολης - Χάρτης

1. Το μνημείο του Λυσικράτη
2. Το Ωδείο του Περικλέους
3-6. Το τέμενος του Διονύσου Ελευθερέως
3. 0 παλαιότερος ναός του Διονύσου Ελευθερέως
4. 0 νεότερος ναός του Διονύσου Ελευθερέως
5. 0 βωμός του Διονύσου Ελευθερέως
6. Η στοά του τεμένους του Διονύσου Ελευθερέως
7. Η σκηνή του θεάτρου του Διονύσου Ελευθερέως
8. Η ορχήστρα του θεάτρου του Διονύσου Ελευθερέως
9. Το χορηγικό μνημείο του θρασύλλου
10. Οι χορηγικοί κίονες πάνω από το μνημείο του θρα-ούλλου
11. Το χορηγικό μνημείο του Νικία
12-17. Το ιερό του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ
12. 0 ναός του Ασκληπιού
13. 0 Βωμός του ιερού
14. Η στοά
15. Τετράγωνο δωμάτιο του ιερού
16. Η νότια στοά του ιερού
17. Η ιονική στοά του ιερού
18. Η κρήνη της Αλκίππης
19. Ο ΝΑΟΣ της θέμιδος
20. Το Ιππολύτειο
21. Η στοά του Ευμένους
22. Το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού
23. Το ιερό των "Νυμφών"
24. Ρωμαϊκό κτίσμα
25. Ιερά στη νοτιοδυτική άκρη της Ακρόπολης
26. Η Κλεψύδρα
27. Το ιερό του Απόλλωνα
28. Το ιερό του Διός Ολυμπίου
29. Το ιερό του Πανός
30. Το ιερό της Αφροδίτης και του Έρωτα
31. Το Αγλαύρειο
32. Το "Ανάκειο"
33. Η Πύλη Βeule
34. 0 βωμός του Απόλλωνος Αγυιέως
35. Το ιερό της Αθήνας Πυλάτιδος
36. Το βάθρο του Ευμένους - Το τέθριππο του Αγρίππα
37. Τα Μνησίκλεια Προπύλαια
38. Η Πινακοθήκη
39. Οίκημα με δύο δωμάτια
40. 0 ναός της Αθηνάς Νίκης
41. Το ιερό της βραυρωνίας Αρτέμιδος
42. Η Χαλκοθήκη
43.Ο Παρθενών
44. 0 ναός της Ρώμης και· του Αυγούστου
45. Το ιερό του Πανδίονος
46. Το ιερό του Διός Πολιέως
47. Το ιερό της "Γης Καρποφόρου"
48. 0 βωμός της Αθηνάς
49. 0 "αρχαίος νεώς" της Αθηνάς
50. Το Ερέχθειο
51. Το Πανδρόσειο
52. Το Αρρηφόριο
53. Αθηνά Πρόμαχος

πηγές - Αρχαιολογικός χώρος Ακροπόλεως

Μ.Ανδρόνικος, Ακρόπολη, Εκδοτική Αθηνών
Σπύρος Σίτος, Ιστορία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού
Γ. Παπαθανασόπουλος, H Aκρόπολη, Εκδόσεις Κρήνη
Γιάννης Παπαθανασίου - http://users.thess.sch.gr/ipap/index.htm

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΑΛΑΤΑΔΩΝ - Πιπεράρη Αφροδίτη

ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΣΕ ΕΝΑΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΑΟ
ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
Κείμενα: Fiona MacDonald
Εικονογράφηση: Mark Bergin
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ

ΟΔΙΚΟΙ- ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΠΡΑΝΙΔΗΣ

ΑΚΡΟΠΟΛΗ
ΝΕΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ
Γ.ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Π.ΕΦΟΡΟΥ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΝΗ