Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (& video)

Ιστορία του κτιρίου

Το 1863 ο Ιωάννης Φιξ κατασκευάζει το πρώτο στην Ελλάδα εργοστάσιο παραγωγής μπύρας στην περιοχή του Κολωνακίου. Μετά το θάνατό του ο γιος του Κάρολος Φιξ, επεκτείνοντας την επιχείρησή του, κατασκευάζει το 1893 ένα νέο και μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής εργοστάσιο στον ίδιο χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το υφιστάμενο κτίριο, στη δυτική όχθη του Ιλισού και νότια, σε μικρή απόσταση, από τους στύλους του Ολυμπίου Διός. Την εποχή εκείνη η περιοχή αυτή ήταν αδόμητη. Οι συνοικίες νότια της Ακρόπολης, στις οποίες περιλαμβάνεται και η συγκεκριμένη περιοχή, άρχισαν να αναπτύσσονται μετά το 1900 - 1910.

Η επιτυχημένη πορεία της επιχείρησης του Καρόλου Φιξ κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, είχε ως αποτέλεσμα την συνεχή επέκταση των εγκαταστάσεων του εργοστασίου μέχρι το 1920 στην ίδια πάντα θέση.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, ο οικιστικός ιστός της πόλης εξαπλώθηκε βαθμιαία και κάλυψε την περιοχή γύρω από το εργοστάσιο. Ωστόσο η περιοχή εξακολουθούσε να διατηρεί χαμηλές πυκνότητες με μονόροφες και διόροφες κατοικίες, λίγο πριν από τη μαζική εφαρμογή του συστήματος της αντιπαροχής, το οποίο τις επόμενες δεκαετίες μετέβαλε τελείως την φυσιογνωμία της περιοχής.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, εποχή βιομηχανικής ανασυγκρότησης της χώρας, αποφασίζεται η ριζική ανακαίνιση - ανακατασκευή του εργοστασίου και ο σχεδιασμός του έργου αυτού ανατίθεται από την οικογένεια Φιξ στον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο (1926-1977), πρωτοπόρο εκπρόσωπο του μεταπολεμικού μοντερνισμού στην Ελλάδα. Στο σχεδιασμό του ο Ζενέτος τόνιζε την οριζόντια διάσταση του κτιρίου Φιξ κατά μήκος της Λεωφόρου Συγγρού και της Λεωφόρου Καλλιρρόης με οριζόντια γραμμικά υαλοστάσια. Επιπλέον, δεν επιδίωκε απλώς την στέγαση μιας βιομηχανικής μονάδας αλλά στο πλαίσιο της γενικότερης φιλοσοφίας του ενδιαφερόταν για τη μελλοντική λειτουργία του κτιρίου κάτω από διαφορετικές συνθήκες σε επόμενες εποχές.

Η σχέση του νέου κτιρίου με το οικιστικό περιβάλλον την εποχή της κατασκευής του, αλλά και η κοινωνιολογική διάσταση του δημιουργήματος του Ζενέτου, περιγράφονται με γλαφυρό τρόπο από τον προϊστάμενο του τμήματος Βυζαντινών Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού Ισίδωρο Κακούρη, στην εισήγησή του κατά τη συνεδρίαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων στις 2-3-1995.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, το εργοστάσιο ζυθοποιίας μεταφέρθηκε έξω από την Αθήνα και το συνολικό κτίριο, αν και σε άριστη τότε κατάσταση, εκκενώθηκε.

Με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να γίνονται εμφανή τα σημάδια της εγκατάλειψης και της αισθητικής αλλοίωσης, με ανάρτηση διαφημιστικών πινακίδων στις όψεις και εμφανείς ζημιές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου.

Το θέμα της αξιοποίησης του σημαντικού αυτού δείγματος βιομηχανικής αρχιτεκτονικής προκάλεσε στα επόμενα χρόνια πολλές συζητήσεις και διατυπώθηκαν διάφορες εναλλακτικές προτάσεις, με σοβαρότερη αυτήν της διατήρησης και λειτουργίας του ως Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

Από τον Δεκέμβριο του 1994, το κτίριο της πρώην ζυθοποιίας Φιξ έχει περιέλθει με αναγκαστική απαλλοτρίωση για λόγους δημόσιας ωφέλειας και ειδικότερα για την εκτέλεση έργων του μετρό της Αθήνας στην ιδιοκτησία της Αττικό Μετρό Α.Ε.. Μετά την κατεδάφιση τμήματος του κτιρίου για τις ανάγκες των έργων του Μετρό, η ιδιοκτήτρια εταιρεία προχώρησε και ολοκλήρωσε τον παρακείμενο Σταθμό του Μετρό, ο οποίος τέθηκε σε λειτουργία στις αρχές του 2000.

Τον Φεβρουάριο του 2000 το Υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με την Αττικό Μετρό Α.Ε. και το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη οργάνωσε, μετά από σχετική διαμόρφωση του ισογείου του κτιρίου, τη μεγάλη έκθεση Γιάννης Τσαρούχης, Μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Τον Ιούνιο του 2000, ο χώρος αυτός παραχωρήθηκε ως προσωρινή στέγη στο νεοσύστατο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ). Δύο χρόνια αργότερα, στις 29 Οκτωβρίου 2002 υπογράφηκε σύμβαση μίσθωσης του κτιρίου μεταξύ της Αττικό Μετρό Α.Ε. και του ΕΜΣΤ διάρκειας 50 ετών με την προοπτική το πρώην εργοστάσιο Φιξ να αναπλαστεί και να αποτελέσει τη μόνιμη στέγη του Μουσείου.

Παράλληλα, η Αττικό Μετρό Α.Ε. ξεκίνησε την άνοιξη του 2002 εργασίες κατασκευής Σταθμού Μετεπιβίβασης στο οικόπεδο του κτιρίου, οι οποίες προβλέπεται να ολοκληρωθούν μέσα στο 2004. Η συνολική εγκατάσταση του Σταθμού Μετεπιβίβασης περιλαμβάνει υπόγειο εξαόροφο χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων με 650 θέσεις, αφετηρία τεσσάρων λεωφορειακών γραμμών, πάρκο, καταστήματα και εμπορικές δραστηριότητες σε τμήμα του υπόγειου χώρου στάθμευσης και απ' ευθείας υπόγειες συνδέσεις με τις αποβάθρες του σταθμού Μετρό.

Τον Σεπτέμβριο του 2003 το ΕΜΣΤ εγκατέλειψε τον προσωρινά διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο στο κτίριο Φιξ και μετέφερε τις υπηρεσίες του σε παρακείμενο κτίριο της οδού Φραντζή 14, προκειμένου να ξεκινήσουν οι εργασίες διαμόρφωσης και μετασκευής του πρώην εργοστασίου σε Μουσείο.

Βιογραφικό Τάκη Ζενέτου

Ο Τάκης Χ. Ζενέτος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στην Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού από όπου αποφοίτησε το 1954. Από το 1952 έως το 1955 εργάστηκε στο Παρίσι στα γραφεία των R. Lopez-M. Holley, C. Le-Coeur, J. Dubuisson-M. Jausserand, M. Migeon, Weil-Lagneau, P. Lamache. To 1955 επιστρέφει στην Αθήνα, οργανώνει το δικό του γραφείο αρχιτεκτονικών μελετών και μεταφέρει στην Ελλάδα την εμπειρία του από την επαφή με τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του είναι το εργοστάσιο του Φιξ στη Λεωφόρο Συγγρού (1957), η μελέτη για την πόλη και την κατοικία του μέλλοντος με τίτλο ''Ηλεκτρονική πολεοδομία'' (1962-1971), το χωροταξικό σχέδιο του Λεκανοπεδίου Αθηνών, δεκάδες βιομηχανικά κτήρια καθώς και σημαντικές πολυκατοικίες και μονοκατοικίες. Από το 1965 έως το 1967 υπήρξε πρόεδρος της επιτροπής πολεοδομίας του Ελληνικού Τμήματος της UIA, μέλος της αντιπροσωπείας του ΤΕΕ και πρόεδρος του αρχιτεκτονικού του τμήματος. Ο Τάκης Ζενέτος έχει διακριθεί ως μια από τις πρωτοπόρες μορφές της μεταπολεμικής ελληνικής αρχιτεκτονικής. Πέθανε στην Αθήνα το 1977.

Αρχιτεκτονική μελέτη    

Οι όψεις που σχεδίασε ο Τάκης Ζενέτος επί της οδού Συγγρού και Φραντζή διατηρούνται. Στις δυο νέες όψεις του το κτίριο αποκαλύπτει ξανά τη ξεχασμένη τοπογραφία των Αθηνών. Η ¨τομή ¨ του Ιλισσού, το νερό δηλαδή και η κοίτη του με τα ιζηματογενή πετρώματα όπως έχουν προέλθει από την καθίζηση τόσων αιώνων, εμφανίζεται ξανά, ¨αναδύεται¨ μέσα από το έδαφος και αιωρείται, γιγάντια ¨κουρτίνα¨ που κρύβει μέσα της τους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου.

Στο κάτω μέρος της στο επίπεδο του ισογείου ένας υδάτινος τοίχος γλιστράει στο κενό ανάμεσα στον όγκο των εκθέσεων και το έδαφος.

Το κτίριο του FIX σήμερα "πλέει" σε μια θάλασσα αυτοκινήτων. Ένα στενό πεζοδρόμιο που το ζώνει ως τα ¨απόνερα του πλοίου¨, και ο χώρος του Σταθμού Μετεπιβίβασης αποτελούν τον περιβάλλοντα χώρο του. Μιας και στερείται λοιπόν χώρου εξωτερικά, προσφέρεται ένας δημόσιος χώρος εσωτερικά μέσα στο κτίριο.

Το Μουσείο ξαναδίνει στην πόλη αυτό που πήρε: μια εσωτερική πλατεία (foyer) και έναν "επικών" διαστάσεων χώρο, (ύψος σχεδόν 30μ), ο οποίος αποκαλύπτει στο εσωτερικό πλέον του κτιρίου κατακόρυφα "τα αρχαιολογικά ευρήματα του οικοπέδου": την όψη του Ζενέτου στη Συγγρού.

Από τον τελευταίο όροφο, φτάνει κανείς στο 1ο επίπεδο του δώματος απ΄ όπου υπαίθρια πλέον μπορεί να ανέβει στη Γλυπτοθήκη. Αυτή κατοικεί το "έδαφος" ενός κήπου - λαβύρινθου που αποκαλύπτει φυγές θέες προς επιλεγμένα σημεία της Αθήνας.

Το Μουσείο σαν κτίριο δεν είναι μια tabula rasa όπου είναι αδιάφορο αν κανείς είναι στο Ελσίνκι, στη Βαρκελώνη ή στο Λονδίνο. Είναι σημαντικό στοιχείο της φύλαξης της συλλογικής μνήμης της πόλης.

Το παρελθόν, όπως διασώζεται στο κτίριο του FIX δεν μπορεί να κρατηθεί φυσικά ατόφιο γιατί τότε θα ήταν ένα μουσείο για το κτίριο FIX. Αλλά το γεγονός ότι το κτίριο κατασκευάσθηκε για κάτι άλλο και τώρα μεταμορφώνεται σε Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σημαίνει ότι ο χώρος κουβαλάει τις μνήμες της εποχής που το δημιούργησε και αυτό τον κάνει πλουσιότερο.

3SK ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ
 

Αρχιτέκτονες

3SK ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ

Το γραφείο 3SK Στυλιανίδης Αρχιτέκτονες εδρεύει στην Αθήνα. Έχει πραγματοποιήσει έργα υψηλών προδιαγραφών και δραστηριοποιείται σε όλη την Ελλάδα καθώς και στο εξωτερικό.
Η μελετητική ομάδα βασίζεται στο δημιουργικό σχεδιασμό και έχει μεγάλη και αποδεδειγμένη τεχνογνωσία των υλικών και της κατασκευής. Τα έργα του γραφείου καλύπτουν όλο το εύρος του design: δημόσια κτίρια, πολιτιστικά κέντρα, θέατρα, μουσεία, γραφεία, καταστήματα, εργασιακοί χώροι, τράπεζες, ξενοδοχεία και μεγάλες τουριστικές μονάδες καθώς και κατοικίες, μεμονωμένες και ως συγκροτήματα. Η ομάδα έχει τεράστια εμπειρία στην εκτέλεση μεγάλων κατασκευών και πολύ απαιτητικών προγραμμάτων όσον αφορά το χρόνο.

TIM RONALDS ARCHITECTS

Οι Tim Ronalds Architects είναι ένα πολύ γνωστό γραφείο στη Μ. Βρετανία λόγω των πολλών βραβείων που έχει κερδίσει αλλά και της υψηλής ποιότητας της δουλειάς του. Το γραφείο ειδικεύεται στα σύνθετα κτίρια και στις ανακατασκευές υπαρχόντων κτιρίων : κτίρια για τις τέχνες, θέατρα και πολιτιστικά κέντρα. Μερικά από τα πρόσφατα έργα του είναι : το Landmark, κτίριο - μουσείο για μια ευρύτερη περιοχή στο Ilfracombe που περιλαμβάνει θέατρο και κέντρο επισκεπτών ( Βραβείο RIBA 1999), το Κέντρο Δραματικών Τεχνών Mick Jagger, του Κέντρου Δραματικών Τεχνών του Κολεγίου του Brighton ( 1o βραβείο διαγωνισμού ) την αναστύλωση και ανακατασκευή του θεάτρου Ηackney Empire στο Λονδίνο, τη νέα μουσική σκηνή στο Watford, το πολιτιστικό κέντρο στο Salisbury κ.ά.

Ι. ΜΟΥΖΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ Ε.Π.Ε.

Το γραφείο μελετών Ι. Μουζάκης & Συνεργάτες - Αρχιτέκτονες ΕΠΕ, απαρτίζεται από αρχιτέκτονες που εργάζονται απο το 1972 στην παροχή αρχιτεκτονικών υπηρεσιών σ' ένα ευρύ φάσμα τυπολογίας και μεγάλης κλίμακας κτιριακών έργων.

Το γραφείο χαρακτηρίζεται απο τη μεγάλη εμπειρία των αρχιτεκτόνων του σε σύνθετα και ειδικά έργα, τόσο του Δημοσίου όσο και του ιδιωτικού τομέα, που εκτείνεται σε όλες τις φάσεις μελέτης και πραγματοποίησης των έργων που αναλαμβάνει.

Η μέχρι σήμερα εμπειρία των συνεργατών του γραφείου καλύπτει τους τομείς της Κατοικίας, Εκπαίδευσης, Βιομηχανίας, Κτιρίων Γραφείων και Διοίκησης, Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων, Τουριστικών και Αθλητικών Εγκαταστάσεων, Εφαρμογών Ηλιακής Ενέργειας, Έρευνας, Αεροσταθμών, Πρεσβειών και Οικονομοτεχνικών Μελετών.

πηγή: ΕΜΣΤ