Ο αρχαιολογικός χώρος του ναού της ΑΓΡΟΤΕΡΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

Η αρχαίος ναός ως μετα βυζαντινή εκκλησία γνωστή ως η  «Παναγιά στην Πέτρα » 
όπως τον είδαν και κατέγραψαν οι αρχιτέκτονες Stuart & Revett  το 1750-3

Η ιστορία και η σημαντικότητα για την πόλη των Αθηνών του αρχαιολογικού χώρου επί της οδού Αρδηττού, όπου βρίσκεται η θέση του παριλίσσιου Ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος, και η ανάγκη απαλλοτρίωσης του έχει επισημανθεί από 1964.

Στην  πρώτη συνεδρίαση του ΚΑΣ (44/7.7.64), επιφανείς αρχαιολόγοι και άνθρωποι των γραμμάτων όπως ο Χ. Καρούζος, ο Λ. Πολίτης, ο Ι. Κόντης, ο Μ. Χατζηδάκης, ο Ν. Πλάτωνος, Χ. Μακαρόνας,  αποφάσισαν την αναγκαστική απαλλοτρίωση του οικοδομικού τετράγωνου, την προστασία και ανάδειξη του διότι «… πρόκειται περί ενός των επιφανέστερων μνημείων των αρχαίων Αθηνών ακόμα και αν αποδεικνύεται τελικώς ότι δεν υπάρχουν λείψανα δια την σπουδαιότητα του ναού ο οποίος υπήρχε εις την θέσην » και τη διαμόρφωση του «σε αρχαιολογικό χώρο ελεύθερο και επισκέψιμο»

Θεωρείται από τα σημαντικότερα μνημεία της αρχαιότητας αλλά και της μεταγενέστερης ιστορίας διότι:

1) Η τοποθεσία διασώζεται μέχρι σήμερα μετά από 2.500 χρόνια πολυτάραχης ιστορίας.

2) Ήταν πρότυπος του ναού της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη και θεωρείται έργο του Καλλικράτη ( 5ος αιώνας π.Χ.)

3) Ήταν χώρος τέλεσης των Μικρών Ελευσινίων Μυστηρίων γνωστά  ως τα εν Άγραις μυστήρια, λατρευτικά αντικείμενα των οποίων βρήκε ο αρχαιολόγος Α. Σκιάς στην ανασκαφή του το 1897 όταν ανακάλυψε την βάση του ναού, τις αψίδες των μεταγενέστερων ναών, τους τάφους και  τμήμα της ζωφόρου.

4) Ήταν ο ναός όπου οι Αθηναίοι έταξαν την Μάχη του Μαραθώνος και επί αιώνες ετελούντο εκεί μεγάλες θυσίες.

5) Μετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική το 2ο- 3ο αιώνα μ.Χ με εκτενές νεκροταφείο εμφανές και σήμερα.
            
6) Στην μεταβυζαντινή περίοδο προστέθηκε τρούλος και σε αυτή του τη μορφή  έμεινε
      στη ιστορία διαμέσου των περίφημων χαλκογραφιών των Άγγλων περιηγητών-    
      αρχιτεκτόνων  Stuart & Revett  που επισκέφθηκαν την Αθήνα το 1753  και  που
      απεικονίζουν  τον αρχαίο ναό ενσωματωμένο στην ορθόδοξη εκκλησία γνωστή ως
     « Παναγιά στην Πετρά»

7) Η λεπτομερής αποτύπωση του μνημείου από τους δυο αρχιτέκτονες (1750-53) αποτελεί διδακτική ύλη στους σημερινούς φοιτητές της αρχαιολογίας και της αρχιτεκτονικής.

8) Τμήματα της ζωφόρου βρίσκονται στα αρχαιολογικά μουσεία του Βερολίνου της Βιέννης και των Αθηνών, ενώ κάποιες ιωνικές βάσεις βρίσκονται στη ρωμαϊκή αγορά.

Το 1778 ο Τούρκος διοικητής των Αθηνών  Χατζή Αλί Χασεκή διέταξε την κατεδάφιση του ναού για να χρησιμοποιηθεί το υλικό του στην κατασκευή του αμυντικού τείχους της πόλης
Με την διάνοιξη της οδού Αρδηττού το 1962 αποκαλύφθηκε από τον αρχιτέκτονα-αρχαιολόγου Ι. Τραυλού ο αναλληματικός τοίχος γίνεται παράκαμψης του δρόμου  και ξεκινάει η  πρώτη κήρυξη υπέρ της απαλλοτρίωσης ολόκληρου του τετραγώνου

Τα 40 και πλέον  έτη που ακολούθησαν την πρώτη εισήγηση του ΚΑΣ το 1964 το ίδιο όργανο έχει γνωμοδοτήσει επτά φορές για την άμεση απαλλοτρίωση του χώρου ενώ έχουν εκδοθεί και τρεις υπουργικές αποφάσεις υπέρ της απαλλοτρίωσης, οι οποίες δυστυχώς ουδέποτε υλοποιήθηκαν ενώ είχε βρεθεί η χρηματοδότηση ( η τελευταία  απόφαση εξέπνευσε το 1999). Επισημαίνουμε ότι ο χώρος είναι  ακατοίκητος  από την δεκαετία του 60 και αποτελείται από ερειπωμένα σπίτια, κήπους και αυλές.

Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος του Ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος κινδυνεύει να αφανισθεί, καθώς μετά την τελευταία απόφαση του υφυπουργού Πολιτισμού Π. Τατούλη (ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Φ03/88473/31-10-2005), όπου αποφασίσθηκε η καθαίρεση των  ερειπωμένων κτισμάτων, η ανασκαφή όλου του τετραγώνου και εν συνεχεία να οριστεί,  νεα γνωμοδότηση του ΚΑΣ υπάρχουν πια σοβαρές πιθανότητες να αποδοθεί ο χώρος στους ιδιοκτήτες των ακίνητων προς οικοδόμηση με την αιτιολογία της έλλειψης πόρων για την αναγκαία απαλλοτρίωση.

 Θα θέλαμε εδώ να τονίσουμε ότι δεν χρειάζεται περαιτέρω ανασκαφή για να αποδειχθεί η σημαντικότητα του αρχαιολογικού χώρου. Οποιαδήποτε ανασκαφική έρευνα που δεν οδηγεί στην περαιτέρω τεκμηρίωση του χώρου δημιουργεί αμφιβολίες  την στιγμή που δεν έχει προκύψει η  απαλλοτρίωση του  όπως π.χ η χρήση της ανασκαφής ως τεκμήριο για τη οικοδόμηση τμήματος του αρχαιολογικού χώρου.
Οι εργασίες καθαίρεσης  ξεκίνησαν στις 27/11/2006.

Η μερική κατεδάφιση των ερειπίων διακόπηκε στις 10/12/2006 διότι το  ποσό για την κατεδάφιση η οποία γίνεται  δημοσία δαπάνη εξαντλήθηκε πριν την ολοκλήρωση των εργασιών. Είναι γεγονός ότι στην κατεδάφιση βρέθηκε αρχαίο οικοδομικό υλικό ενσωματωμένο μέσα στα παλαιά κτίρια. 

 Τα συμφέροντα όμως είναι πολύ ισχυρά και φαίνεται πως  ασκούνται μεγάλες πιέσεις για να αποδοθεί μελλοντικά  ο ιστορικός χώρος στους ιδιοκτήτες των ακινήτων. Χρειάζονται ισχυρές πιέσεις από την «άλλη πλευρά»  και πολιτικη βούληση για να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο.
Η αιτιολογία της κυβέρνησης ότι δεν έχει χρήματα για την απαλλοτρίωση δεν πρέπει να περάσει διότι

1)  Δεν μπορεί να ακυρώνεται ένας τόσο  σημαντικός αρχαιολογικός και ιστορικός χώρος  για την εξυπηρέτηση του ιδιωτικό- πολιτικού συμφέροντος.

2) δημιουργεί ένα πολύ αρνητικό προηγούμενο για παρόμοιες περιπτώσεις.  

3)τα παριλίσσια ιερά πρέπει να ενταχθούν στην ενοποίηση όπως είχε προβλεφθεί.

Μια τέτοια συνολική εικόνα τοποθετεί την Αγροτερα Αρτέμιδα σε πρωτεύοντα ρόλο διότι είναι το μόνο παριλίσιο ιερό από την νότια πλευρά του Ιλισσού που έχει απομείνει.
     Ως πολίτες των Αθηνών πιστεύουμε ότι πρέπει επιτέλους να δοθεί μια  τελική λύση σε αυτή την μακραίωνη ιστορία  και αυτή δεν είναι άλλη από την απαλλοτρίωση,  προστασία και ανάδειξη ολόκληρου του οικοδομικού τετραγώνου, το οποίο πέρα από το τμήμα του αναλημματικού τοίχου και  τα θεμέλια  του ναού συμπεριλαμβάνει, ως φυσική του προέκταση, το εκτεταμένο νεκροταφείο των πρώτων χριστιανικών χρόνων και στο οποίο σώζεται αλώβητο το μοναδικό τμήμα της νοτιοανατολικής κοίτης του Ιλισού.

Η απαλλοτρίωση, η διαμόρφωση του σε ελεύθερο και επισκέψιμο χώρο και η ενοποίηση του με τους αρχαιολογικούς χώρους που το περικλείουν,  θεωρούμε ότι αποτελεί μια έμπρακτη χειρονομία υπέρ του ευρύτερου δημοσίου συμφέροντος, καθώς:

1) Η  πόλη μας χρειάζεται επειγόντως χώρους αδέσμευτους από οικοδομές, πόσο μάλλον όταν αυτοί είναι μεγάλης αρχαιολογικής και ιστορικής άξιας με αναφορές σε διαφορετικές περιόδους  της ιστορίας της πόλης, αλλά και βρίσκονται σε μια τοποθεσία εντός του ιστορικού κέντρου η οποία διατηρεί μέχρι σήμερα  αλώβητη την  γεωγραφική της μορφολογία.. Επίσης, ο ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος είναι το μόνο αρχαίο ιερό  που έχει απομείνει  στην  νοτιο-ανατολική  κοίτη του Ιλισού, απέναντι από το Ολυμπείο και  την Ακρόπολη, που δίνει ακόμη την αίσθηση  της γεφύρωσης των δυο οχθών του Ιλισού και την  μεταξύ των ιερών σχέση. Περιβάλλεται δε από τους λόφους της Άγρας και του Αρδηττού, συνυπάρχει με σύγχρονα μνημεία αρχιτεκτονικής όπως το Ζάππειο και βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το Παναθηναϊκό στάδιο.

2)  Θα διασωθεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορικής και συλλογικής μνήμης της πόλης των Αθηνών για τις επόμενες γενεές

Στην διάσωση και ανάδειξη  του χώρου πιστεύουμε ότι  έμπρακτο ρόλο μπορεί να παίξει ο Δήμος Αθηναίων σε συνεργασία με αλλά συναρμόδια Υπουργεία. 
Για την προστασία και ανάδειξη του χώρου αγωνίζονται επί χρόνια, μη κυβερνητικές οργανώσεις (όπως το ICOMOS, η Ελληνική Εταιρία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων), τοπικοί  σύλλογοι (όπως ο «Αρδηττός», ο «Παριλίσσιος,  η Πρωτοβουλία κατοίκων Μετς) πολλοί πολίτες και βουλευτές   και έχουν γίνει ερωτήσεις στην Βουλή .

Ένδειξη του παγκόσμιου ενδιαφέροντος για το ναό της Αγροτέρας Αρτέμιδος, αποτελεί το γεγονός ότι πάνω από 3400 πολίτες από όλο τον κόσμο προσυπογράφουν την έκκληση για την άμεση απαλλοτρίωση και ανάδειξη του μνημείου στην ιστοσελίδα www.artemisagrotera.org, όπου και καταγράφεται όλο το ιστορικό του ναού, της διαδικασίας απαλλοτρίωσης του χώρου, η δράση των πολιτών,  οι δημοσιεύσεις του τύπου και φωτογραφικό υλικό που καλύπτει διαχρονικά το μνημείο.

Πρωτοβουλία Κατοίκων Μετς.