(152.11) Διαδρομές νερού και ανθρώπων - Τοπιακή παρέμβαση στις πηγές του ποταμού Αχέροντα

Φοιτητές : Καφαντάρης Άρης, Κολιάκη Βασιλική, Σαγώνας Δημήτρης
Επιβλέποντες Καθηγητές: Κων/νος Μωραΐτης, Μίλτος Τζιτζάς
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ
Ημερομηνία παρουσίασης : 29 Νοεμβρίου 2011

Ο τόπος και ο ποταμός σε στρώσεις:
Ιστορία, Μυθολογία, Οικολογία, Γεωγραφία.

Οι άνω πηγές του Αχέροντα, βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τον οικισμό Σιστρούνι, στον πρώην δήμο Λάκκας Σουλίου (και νυν δήμο Δωδώνης) του νομού Ιωαννίνων, στην Ήπειρο.

 

 

Ο Αχέρων αποτέλεσε το πρώτο και ίσως σημαντικότερο από μία σειρά μεταβατικών τοπίων που λειτουργούσαν ως κοσμικά περάσματα προς το επέκεινα, χαρακτηριστικό των οποίων ήταν η ρευστή τοπογραφία και η διαρκής αλλαγή, αν κρίνουμε από την χαοτική περιγραφή της τοπογραφίας του Άδη που μας δίνει ο Πλάτωνας στο "Φαίδων".

Οι υπερφυσικοί συνειρμοί που συνόδευαν τον Αχέροντα επί αιώνες μπορεί να έχουν πλέον χαθεί, ωστόσο αυτό δε μειώνει στο ελάχιστο τη σημασία  του ποτάμιου τοπίου σήμερα. Η Ήπειρος φιλοξενεί μερικά από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Ελλάδας, με σπάνια χλωρίδα και πανίδα, ενώ σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Ελλάδας, το τοπίο της έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό παρθένο.

 

Καθώς κινείται κανείς από την κοιλάδα της Γλυκής προς τα οροπέδια του Σουλίου, μεταφέρεται από έναν πεδινό υγρότοπο, διαμέσου απόκρημνων φαραγγιών, στο λοφώδες τοπίο της Λάκκας Σουλίου. Λίγο έξω από το Σιστρούνι και σχεδόν πάνω στον κεντρικό επαρχιακό δρόμο, βρίσκονται οι Άνω πηγές του Αχέροντα. Αιωνόβια πλατάνια ακολουθούν το ρου του ποταμού και παρεκκλίνουν προς τους λόφους, πλαισιώνοντας ουσιαστικά τα δύο κανάλια που κατευθύνουν το νερό από τις πηγές προς στην κοίτη του ποταμού. Το πλέον χαρακτηριστικό τοπόσημο της περιοχής είναι μία Βυζαντινή Βασιλική του 11ου αιώνα, ο ναός του Γενεθλίου της Θεοτόκου, ενώ Ρωμαϊκά μνημεία βρίσκονται διάσπαρτα σε απόσταση μικρότερη των εκατό μέτρων.

 

 

Ερμηνεία και σχεδιασμός ενός πολυεπίπεδου, διασυνδεδεμένου τοπίου.
Groundscape, Greenscape, Waterscape και νοηματοδοτικό πλαίσιο.

Σε πρώτο επίπεδο, αναζητήσαμε υπαίθριες περιπατητικές διαδρομές που να αναδεικνύουν αφανή στοιχεία του τοπίου και να προσφέρουν το στοιχείο της εξερεύνησης και της ανακάλυψης, συχνά σε σημεία που δε θα ήταν προσβάσιμα.

Επιλέξαμε εξ' αρχής, να διαχωρίσουμε τις έντονες τουριστικές χρήσεις από το περιπατητικό κομμάτι και το τμήμα του φυσικού τοπίου που θέλουμε να προστατεύσουμε από πιέσεις αξιοποίησης, αλλά ταυτόχρονα να σεβαστούμε το χρηστικό χαρακτήρα των πηγών, που ουσιαστικά αποτελούν βασικό τόπο συνάθροισης των κατοίκων των οικισμών της Λάκκας Σουλίου.

Την υλοποίηση των στόχων μας επιδιώκουμε με βασικές συνθετικές χειρονομίες, οι οποίες λειτουργούν σε τρία επίπεδα.

Η φύτευση, αναγνωρίζεται ως στοιχείο οργάνωσης του χώρου και αναλύεται σε επίπεδα, ή σε όγκους, δηλαδή σχηματοποιείται. Η φυσική τάση που έχουμε να ομαδοποιούμε και να απλοποιούμε σύνθετα συστήματα για να τα καταλάβουμε και να τα περιγράψουμε οδηγεί σε αυτή την αντίληψη του τοπίου, μέσα από την επαλληλία των επιπέδων, τη γεωμετρία του σχήματος αυτών αλλά και το χρώμα τους. Τα πολλαπλά τοπία που ορίζονται λοιπόν από τη φύτευση και καθορίζουν την κίνηση, τη θέα αλλά και τη διάθεση του επισκέπτη, αποτελούν αυτό που θα ονομάζαμε greenscape.

Το νερό αποτελεί ίσως το βασικότερο στοιχείο οργάνωσης της πρότασής μας. Από νωρίς φάνηκε πως το σύνθετο, ανθρωπογενές και φυσικό, τοπίο των πηγών συνιστά ένα υδρολογικό σύστημα, ή αλλιώς, έναν τοπιακό μηχανισμό διανομής νερού από τις πηγές προς τις ανθρώπινες δραστηριότητες, και τον ποταμό. Το νερό υποδηλώνει διαδρομές όχι μόνο λόγω τον κατασκευών που απαιτεί, δηλαδή κανάλια ή ταμιευτήρες, αλλά και μέσω του ήχου. Το ηχητικό τοπίο είναι μία επιπλέον στοιβάδα διαμόρφωσης των κινήσεων των ανθρώπων. Στη μελέτη μας, το σύνολο του υδάτινου τοπίου, τεχνητού και φυσικού, οπτικού και ηχητικού, αποτελεί το waterscape.

Τέλος, ταυτόχρονα και παράλληλα με την επεξεργασία του νερού αναπτύσσεται η επεξεργασία του εδάφους. Η έρευνά μας εστίασε σε δύο παραμέτρους, την τοπογραφία και την υλικότητα. Θελήσαμε να αποφύγουμε σκληρές και αδιαπέρατες από το νερό επιφάνειες, καθώς και ισοπεδωμένα επίπεδα χωρίς καλή απορροή. Για αυτό το λόγο επαναφέρουμε σε μεγάλο βαθμό τις υψομετρικές διαφορές στην κατάσταση που βρίσκονταν πριν ισοπεδωθεί και πλακοστρωθεί η περιοχή (το 2008) ενώ επανασχεδιάσαμε τα κανάλια απορροής και τις αναλημματικές κατασκευές. Ό,τι  αναφέρεται στην τοπογραφία και την υλικότητα των οριζόντιων επιφανειών, αποτελεί το groundscape.

 

 

Η επέμβαση που προτείνουμε εκφράζεται ως μία σπειροειδής διαδρομή από το ποτάμι προς τις πηγές και αντίστροφα, όπου η τοπογραφία, οι κατασκευές, η φύτευση και το νερό λειτουργούν συμπληρωματικά και οργανώνουν το τοπίο. Η διαδρομή αυτή συνδέει τα βασικά αρχαιολογικά ευρήματα μεταξύ τους αλλά και με τις νέες χρήσεις, δηλαδή το αναψυκτήριο και μία βυθισμένη στο έδαφος, υπαίθρια έκθεση για τον Αχέροντα.

 

 

Καθώς ο επισκέπτης πλησιάζει και απομακρύνεται από το νερό, το ακούει και το αγγίζει υπό διαφορετικές συνθήκες κατά μήκος της σπειροειδούς πορείας, ανακαλύπτει σταδιακά το τοπίο. Η διαμόρφωση, όπως φυσικά και το φυσικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται, αλλάζει εποχιακά. Το πώς αντιλαμβάνεται κανείς αυτή την πορεία εξαρτάται από τη σκιά των φυλλοβόλων δένδρων, τα επίπεδα του νερού και την κάλυψη του εδάφους μέσα στη διάρκεια του έτους. Επιδιώξαμε να δημιουργήσουμε μία εμπειρία προσωπική μέσα από την εξερεύνηση, αλλά και μέσα από την επαφή με τα φυσικά στοιχεία και την ανακάλυψη της μυθολογίας και της ιστορίας του τόπου.

 

 

Οι κατασκευές μας είναι συναρμολογούμενες/αποσυναρμολογούμενες και εστιάζουν στην ελάχιστη χρήση υλικού καθώς και στη δυνατότητα ελεύθερης διέλευσης του νερού υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Το μεγαλύτερο μέρος του σχεδιασμένου τοπίου υλοποιείται με χώμα και φύτευση, με τους αναλημματικούς τοίχους και τις διαδρομές να επιτελούν υποστηρικτικό ρόλο.

 

 

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.