Πλατάνι - Πλάτανος (Platanus)

Οικογένεια : Πλατανίδες (Platanaceae)

Ο γνωστός σε όλους μας Πλάτανος,  είναι δένδρο μεγάλου μεγέθους που συνήθως επιλέγεται για να τοποθετείτε σε σημεία συγκέντρωσης των ανθρώπων. Σε πάρα πολλά ελληνικά χωριά το συναντάμε στην κεντρική πλατεία όπου απολαμβάνουμε την πλούσια σκιά του τους καλοκαιρινούς μήνες. Επίσης αυτοφυής κατά μήκος των ποταμών και περιμετρικά των λιμνών στην ελληνική ύπαιθρο. Δένδρο που μπορεί να ζήσει χιλιάδες χρόνια με απόδειξη το μεγάλο πλάτανο στην περιοχή του Προκοπίου  που υπολογίζεται ότι φτάνει η ηλικία του τα 2000 χρόνια.

Το γένος αυτό περιλαμβάνει γύρω στα 10 είδη μεγάλων και μακρόβιων, φυλλοβόλων δένδρων, που φτάνουν σε ύψος 50μ. και είναι ιδιαίτερα δεδομένα στη Βόρεια Αμερική καθώς και στις κεντρικές και νότιες περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας. Έχουν ογκώδη κορμό που συνήθως διακλαδίζεται λίγα μέτρα πάνω από το έδαφος και μεγαλοπρεπή «κόμη» η οποία στηρίζεται πάνω σε πολύ εύρωστους πρωτεύοντες βραχίονες. Ο φλοιός του κορμού που είναι πολύ λεπτός και ανοιχτοκάστανος, αποσπάται εύκολα σε «λέπια» αφήνοντας εκτεθειμένο το λείο φελλοποιημένο στρώμα που βρίσκεται από κάτω και έχει κίτρινο ή ανοιχτοπράσινο χρώμα. Ο πλάτανος έχει ανοιχτοπράσινα μάλλον δερματώδη παραλαμοειδή φύλλα που υποδιαιρούνται σε 3 ή 5 ευδιάκριτους λοβούς και θυμίζουν τα φύλλα του σφένδαμου.

Έχει «αρσενικά» και «θηλυκά» άνθη που εμφανίζονται πάνω στο ίδιο δέντρο ενωμένα σε σφαιρικά «κεφάλια» με μακρύ ποδίσκο, αλλά είναι μικρά και τελείως ασήμαντα από διακοσμητική άποψη. Η ανθοφορία παρατηρείται κατά τον Απρίλιο-Μάιο. Οι καρποί του είναι μικρά αχαίνια ενωμένα σε χαρακτηριστικές σφαιρικές ταξικαρπίες κάπως αγκαθωτές και εφοδιασμένες με μακρύ ποδίσκο. Ωριμάζουν κατά το φθινόπωρο και μπορούν να μείνουν πάνω στο δέντρο ολόκληρη τη χειμερινή περίοδο.

Ο πλάτανος εκτιμάται ιδιαίτερα σα διακοσμητικό είδος χάρη στη μεγάλη και επιβλητική «κόμη» του. Κλαδεύεται εύκολα και φυτεύεται σε πάρκα ή κατά μήκος των λεωφόρων.

Είδη και ποικιλίες
Πλάτανος Χ σφενδαμνόφυλλος (platanus x acerifolia - platanus x hispanica)

Είδος άγνωστης προελεύσεως. Μερικοί το θεωρούν σα φυσικό υβρίδιο που έχει δημιουργηθεί από διασταύρωση των ειδών Πλάτανος ο δυτικός (Platanus occidentalis) στην Ισπανία γύρω στον 17^ο αιώνα ενώ άλλοι πιστεύουν ότι δημιουργήθηκε στην Αγγλία γι' αυτό τον ονομάζουν «Πλάτανο του Λονδίνου» ( London plane tree). Ορισμένοι ειδικοί εξάλλου υποστηρίζουν ότι πρόκειται απλώς για μια ποικιλία του Πλάτανου του δυτικού (platanus occidentials). Τέλος μερικοί άλλοι του έχουν δώσει την ονομασία Πλάτανος ο σφενδαμνόφυλλος (platanus acerifolia) ή υβρίδιο Platanus x hispanica ή platanus x hybrida. Πάντως σε κάθε περίπτωση ο πλάτανος αυτός είναι πιο εύρωστος από τα υποτιθέμενα γόνιμα είδη και πολλαπλασιάζεται εύκολα με σπόρο. Έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με τα μητρικά είδη.

Φτάνει σε ύψος 30-40μ και παρουσιάζει πυραμιδοειδή, στρογγυλωπή κόμη διαμέτρου 10-15μ. Ο κορμός του ευθυτενής και εύρωστος περιβάλλεται με λεπτό φλοιό που αποσπάται με τη μορφή «λεπίων». Έχει παλαμοειδή πράσινα φύλλα που είναι πιο ανοιχτόχρωμα στην κάτω επιφάνεια και διαιρούνται συνήθως σε 5 μυτερούς και ευδιάκριτους λοβούς. Παράγει σφαιρικούς καρπούς 2-3 πάνω στον ίδιο ποδίσκο που το χρώμα τους είναι πράσινο στην αρχή και γίνεται ανοιχτοκάστανο γύρω στον Σεπτέμβριο. Υποποικιλίες αν μπορούμε να τοποθετηθούμε έτσι του είδους Platanus x acerifolia είναι το είδος 'Bloodgood',το είδος 'yard sycamore', το είδος 'Columbia'. Από το είδος Platanus x acerifolia έχουν δημιουργηθεί επίσης μερικές διακοσμητικές ποικιλίες όπως η «kelseyana» με χρυσωπά φύλλα και η «suttneri» της οποίας τα φύλλα έχουν λευκά στίγματα.

Πλάτανος ο δυτικός (platanus occidentalis).
Γνωστό και σαν «αμερικανικό πλατάνι» το είδος αυτό κατάγεται από τη βόρεια Αμερική και ξεπερνά το ύψος των 50μ. Έχει ευθυτενή κυλινδρικό κορμό που η διάμετρος του μπορεί να ξεπεράσει τα 3μ. Ο φλοιός αποσπάται σε μικρά «λέπια» αφήνοντας εκτεθειμένο το υπόλευκο φελλοποιημένο στρώμα που βρίσκεται από κάτω. Τα φύλλα του είναι επίσης παλαμοειδή αλλά έχουν λιγότερο εμφανείς λοβούς από τα άλλα είδη και ανασηκωμένες οδοντωτές παρυφές. Οι καρποί του είναι συνήθως μονήρεις.

Πλάτανος ο ανατολικός (platanus orientalis)
Πρόκειται για τον κοινό πλάτανο που είναι διαδομένος σ' ολόκληρη την Ευρώπη. Φτάνει σε ύψος 30μ και έχει ευθυτενή, κυλινδρικό κορμό με φλοιό που αποσπάται εύκολα σε μικρά, καστανέρυθρα «λέπια». Έχει έντονα, έλλοβα φύλλα, ενώ οι καρποί του σχηματίζονται ανά 3 - 4 πάνω στον ίδιο ποδίσκο.
Μια από τις γνωστές ποικιλίες του είδους αυτού είναι η «Digitata» που κατάγεται από την Κύπρο και έχει έντονα έλλοβα πολύ μακριά και λεπτά φύλλα.

Άλλα επιμέρους είδη πλατάνου είναι:

Platanus racemosa Platanus rzedowskii
Platanus wrightii
Platanus kerrii
Platanus Mexicana
Platanus oaxacana
Platanus chiapensis
Platanus gentry

Τεχνική της καλλιέργειας

Ο πλάτανος είναι δέντρο με λίγες σχετικά απαιτήσεις και ευδοκιμεί σε όλα τα είδη εδάφους. Προτιμάει όμως τα γόνιμα, βαθιά και υγρά εδάφη που όμως δεν κατακρατούν το νερό όπως στις όχθες των ποταμών ή των ρυακιών.

Ευδοκιμεί τόσο στα εύκρατα όσο και στα ηπειρωτικά κλίματα, που όμως δεν είναι ιδιαίτερα ψυχρά επειδή τα νεαρά κυρίως δέντρα δεν αντέχουν σε παρατεταμένους παγετούς. Προτιμά τις προσήλιες θέσεις και όταν φυτεύεται σαν μεμονωμένο δέντρο μπορεί να διαμορφωθεί σε ελεύθερο σχήμα ενώ όταν καλλιεργείται σε γραμμές ή όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για σκιά δρόμων ή πλατειών μπορεί να κλαδευτεί κατάλληλα γι' αυτό το σκοπό. Ο πλάτανος αντέχει ακόμα και τα πιο «αυστηρά» κλαδέματα που πρέπει να γίνονται από τον Νοέμβριο μέχρι τον Φεβρουάριο.

Πολλαπλασιασμός
Ο πλάτανος πολλαπλασιάζεται με σπόρο ή με μοσχεύματα. Η σπορά γίνεται την άνοιξη σε τελάρα που περιέχουν τύρφη και φυτόχωμα οι σπόροι τοποθετούνται μέσα σε ψυχρά κασόνια. Τα νεαρά φυτά αναπτύσσονται γρήγορα, μεταφυτεύονται σε φυτώριο τον επόμενο χρόνο και μπορούν να φυτευτούν στην οριστική τους θέση, 3 χρόνια μετά τη σπορά. Τα φυτά που παράγονται με σπόρο δεν διατηρούν σχεδόν ποτέ τα χαρακτηριστικά του μητρικού δέντρου αλλά είναι πιο ανθεκτικά και μεγαλώνουν γρηγορότερα από τα δέντρα που διατηρούνται με άλλους τρόπους πολλαπλασιασμού. Ο κορμός τους είναι χοντρός και διακλαδισμένος και η «κόμη» τους πιο πλατιά γι' αυτό καλύτερα να καλλιεργούνται σαν μεμονωμένα δέντρα. Ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα χρησιμοποιείται όταν επιθυμεί κανείς να διατηρηθούν οι χαρακτήρες του μητρικού δέντρου όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Platanus x acerifolia.

Τα μοσχεύματα κόβονται σε μήκος 20 - 30εκατ. από κλαδιά του ίδιου χρόνου κατά προτίμηση μαζί με ένα τμήμα παλιότερου ξύλου και τοποθετούνται για ριζοβόληση το φθινόπωρο σε ελαφρό φυτόχωμα μέσα σε ψυχρό κασόνι. Μεταφυτεύονται σε φυτώριο τον επόμενο χρόνο και φυτεύονται στην οριστική τους θέση στο ύπαιθρο έπειτα από 3-4 χρόνια.

Σημ. Σε επόμενη  επικοινωνία μας θα αναφερθούμε σε ιστορικά και ιερά πλατάνια μνημεία της Ελληνικής φύσης με φωτογραφίες, καθώς και σε ιδιαιτερότητες και χαρακτηριστικά μεταξύ των ποικιλιών-ειδών του εκπληκτικού πράγματι αυτού φυτού.


Κείμενο φωτογραφίες
Δουρούκης Λάμπρος - φυτώριο Delta Trees

Επιμέλεια : Σωτήρης Παπαδάκης