«Ω δόξα της μακρόσυρτης αποθυμιάς, Ιδέες!»(1)

Δεν γνωρίζω αν ανάγεται στην υπεροψία του σημερινού ανθρώπου ή στην ουσιαστική εκ βαθέων θραυσματική σύνδεσή του με τους προηγούμενους που κατοίκησαν τον πλανήτη, ένα αίσθημα γαλήνιας και καταπραϋντικής συγκίνησης που αναβλύζει μπροστά στην ιερότητα της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Μικρά πλάσματα, με περιορισμένες σωματικές επιδόσεις, που γαργαλάνε με τις κινήσεις τους τον φλοιό της γης, ακόμα και αν αυτές είναι πολλές φορές βίαιες, καταδικασμένα να γεννιούνται και να πεθαίνουν, οι άνθρωποι, μέσα από μόχθο και πίστη κατάφεραν να χαράξουν την πορεία τους, να αφήσουν τα ίχνη τους και να ορίσουν τον Χρόνο, δημιουργώντας πολιτισμούς Πνεύματος, Επιστήμης και Τέχνης.

Ίσως ωστόσο, η καταλυτικότερη κατάκτηση που επιτεύχθηκε από το άτομο να είναι η συνειδητοποίηση της ελευθερίας του. Ένα αίσθημα και μια ιδιοσυγκρασιακή κατάσταση που είναι αρκετά για τον διαχωρισμό του από τα υπόλοιπα έμβια όντα -και πόσο μάλλον από τους μη ζωντανούς οργανισμούς, αφού απαλλάσσεται από την κυριαρχία του ενστίκτου, αναπτύσσοντας νοητικές και συναισθηματικές δεξιότητες, που του επιτρέπουν πλέον τη διαδικασία της απόφασης, κατά το δραματικό βαθμό μάλιστα της αυτόβουλης αφαίρεσης της ύπαρξής του.

Nuptial Covenant between Humanity and the Human Habitat του Farid de la Ossa, Colombia

Εάν λοιπόν, η ελευθερία του ανθρώπου επιτρέπει την πράξη της ζήσης ή μη, τότε θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί και στο ερώτημα του τρόπου που προσδιορίζει το υπάρχειν. Έτσι λοιπόν, ως αίτιο ή ως αντίδραση στο είναι της, η ανθρωπότητα ορίζει και ορίζεται από την πράξη της δημιουργίας. Η συνειδητοποίηση από την πλευρά του ατόμου αυτής της εγγενούς συνθήκης, τον εμπλέκει αυτόματα σε μια διαδικασία εντοπισμού μιας οργανωτικής αρχής, της Ιδέας. Το τελευταίο «εργαλείο», όπως γίνεται αντιληπτό, συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης υπόστασης σε οντολογικό επίπεδο. Κατά τον Paul Valery, «όταν ο άνθρωπος χτίζει ένα σπίτι ή ναυπηγεί ένα πλοίο, όταν σφυρηλατεί ένα εργαλείο ή ένα όπλο, πρέπει κατ’ αρχήν να υπάρχει ένα σχέδιο που να δρα διαμέσου του ίδιου του ανθρώπου- δημιουργού μεταμορφώνοντάς τον σε εξειδικευμένο εργαλείο. Πρέπει να υπάρχει μια “ιδέα” που να συντονίζει αυτό που ο δημιουργός θέλει, μπορεί, γνωρίζει, βλέπει, αγγίζει και αρχίζει, και που το οργανώνει απερίφραστα προς το σκοπό μιας ιδιαίτερης και αποκλειστικής ενέργειας ξεκινώντας από μια συνθήκη κατά την οποία εκείνος ήταν διαθέσιμος, άρα και ελεύθερος από κάθε πρόθεση» (2). Επαληθεύεται λοιπόν, η Ιδέα, ως δομικό και συνδετικό στοιχείο του πράττειν και του είναι του ελεύθερου ατόμου, στο βαθμό μάλιστα που στην απουσία της ελλοχεύουν ζητήματα ταυτότητας του ανθρώπου ή του συνόλου.

Ακριβώς σε αυτό το σημείο διαφαίνεται και ο σύνθετος ρόλος της Αρχιτεκτονικής, ως κοινωνικού αγαθού, καθώς η πραγμάτωσή της απαιτεί τη σύλληψη της Ιδέας. Η τελευταία θα ικανοποιήσει τις βασικές αρχές που απαντώνται στις ανθρωπογενείς κατασκευές και οι οποίες, σύμφωνα με τον Γάλλο συγγραφέα του «Ο Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων», και διαμέσου του Σωκράτη, είναι καμωμένες «…είτε σχετικές με το σώμα του, -κι αυτή είναι η αρχή που ονομάζουν ωφέλεια-, είτε σχετικές με την ψυχή του, -κι αυτό επιζητούμε με το όνομα ομορφιά. Από την άλλη μεριά όμως, αυτός που χτίζει ή που δημιουργεί, έχοντας να κάνει με τον υπόλοιπο κόσμο και με τα κινήματα της πλάσης που ορμούν ολοένα να διαλύσουν, να καταστρέψουν ή ν’ αναποδογυρίσουν αυτά που φτιάνει, αναγκάζεται ν’ αναγνωρίσει μια τρίτην αρχή, που προσπαθεί να τη μεταδώσει στα έργα του, και που εκφράζει την αντίσταση που ποθεί ν’ αντιτάξουν ετούτα στον μοιραίο προορισμό του χαμού των. Επιζητεί λοιπόν τη στερεότητα και τη διάρκεια» (3).

Στο τέλος αυτού του κειμένου, και με το βλέμμα στις πιο πάνω σκέψεις αλλά και στη χωρική πραγματικότητα που μας περιβάλλει, μοιραία λαμβάνει χώρα ένας έντονος προβληματισμός. Ίσως, θα ήταν εφικτό να διατυπωθούν, μέσα από μια αντίστροφη συλλογιστική πορεία τα εξής ζητήματα: εφόσον σήμερα ο άνθρωπος εκφυλίζει την ιεράρχηση των τριών αρχών του κτίζειν, έχοντας αναγάγει την, μέχρι πρότινος, εξ ανάγκης προσπάθεια για «στερεότητα» και «διάρκεια» σε κατεξοχήν σκοπό της οικοδομικής του δραστηριότητας, δημιουργώντας ένα προϊόν το οποίο ελάχιστα ανταποκρίνεται στο «σώμα» του και οπωσδήποτε καθόλου στην «ψυχή» του, τότε διακυβεύονται όντως κοινωνικά αγαθά όπως αυτό της Αρχιτεκτονικής δημιουργίας, αφού έχει απολεσθεί ως προϋπόθεση της η Ιδέα. Και εφόσον αφαιρείται ο τελευταίος ρυθμιστικός παράγοντας, «ως δομικό και συνδετικό στοιχείο του πράττειν και του είναι του ελεύθερου ατόμου», τίθεται υπό διαπραγμάτευση ο βαθμός της ελευθερίας του, στη βάση ακριβώς του διαχωρισμού του από τα υπόλοιπα έμβια όντα του πλανήτη!

Ας δοξάσουμε λοιπόν το χλευαστικό γύρισμα της πλάτης του ανθρώπου στην ιστορία του και ας υμνήσουμε την επιστροφή στην πρωτόγονη, «μονοκύτταρη» και άκρως ανεπαρκή κατάστασή του.

Στέλιος Τσαπάρας _Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Φεβρουάριος 2010 _Ναύπλιο

Σημειώσεις
1.Paul Valery, «Ο Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων», Άγρα, β’ ανατύπωση (στις εκδόσεις Άγρα), Αθήνα 2005, σ.30
2.Paul Valery, “L’ home et la coquille” (Oe, I: 895-896).
  Παρατίθεται από το επίμετρο του «Ο Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων» (ό.π.): «Βούληση Μορφής, Σκέψεις γύρω από
  τον Ευπαλίνο και την Αρχιτεκτονική»,  Γιώργος Σημαιοφορίδης, σ.143
3.Paul Valery, «Ο Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων», Άγρα, β’ ανατύπωση (στις εκδόσεις Άγρα), Αθήνα 2005, σ.96

Έργο: Nuptial Covenant between Humanity and the Human Habitat
Δημιουργός: Farid de la Ossa, Colombia