Η ιαπωνική αίσθηση της ομορφιάς

Στην Ιαπωνία, όπως και σε πολλούς άλλους πολιτισμούς, ο κήπος πιστοποιεί την προέλευσή του πίσω από τα πρώτα αστικά πλούσια σπίτια και τα παλάτια. Προέκυψε ως υποπροϊόν των υλικών ευημερίας και του ελεύθερου χρόνου που προήλθαν από τους πρόωρους πολιτισμούς. Από αυτούς τους χρόνους και μετά, οι επιλεγμένες μορφές φύσης έχουν απομονωθεί από το φυσικό πλαίσιό τους και έχουν ενσωματωθεί μέσα στη νέα ρύθμιση μιας αφύσικης, περίφραξης. Η φύση είναι φυσικά και οπτικά πλαισιωμένη μέσα στα ορθογώνια όρια του τοίχου των κήπων.

Το τετράγωνο της φύσης έτσι που συλλήφθηκε, έγινε ο κήπος ή ο "παράδεισος", μια λέξη που προήλθε αρχικά από το αρχαίο περσικό «pairi-daeza», που σημαίνει απλά μια περίφραξη. Στους κήπους της αρχαίας Περσίας, η σωστή γωνία προβλήθηκε ακόμη και επάνω στο οριζόντιο επίπεδο, ο κήπος που διαιρείται σε τέσσερα ίσα μέρη με τις τεχνητές κοίτες. Η επίτευξη "του παραδείσου", σε ένα βουδιστικό πλαίσιο, δεν σημαίνει η φύση υπό αυτή τη μορφή, αλλά μάλλον μια φύση που δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο  δηλαδή ένας κήπος.

 Οι πρόωροι κινέζικοι κήποι που συνδέθηκαν με τα αυτοκρατορικά παλάτια χρησίμευσαν ως χώροι κυνηγιού. Τέτοιοι κήποι δεν ήταν το αντικείμενο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού σε σχέση με τους αντίστοιχους ανατολικούς, αλλά εντούτοις εσωκλείστηκαν και αυτοί από τοίχους. Εδώ, επίσης, η φύση ελέγχθηκε ακόμη και τα ζώα μέσα στο πάρκο υποβλήθηκαν στον ανθρώπινο έλεγχο.

Οι αρχαίοι κήποι της Άπω Ανατολής δεν αντιπροσώπευσαν κανένα αντίθετο άκρο "αφύσικο" και "φυσικό". Διέφεραν απλά στον τύπο και το βαθμό πλαστότητάς τους. Ο ιαπωνικός κήπος επιδεικνύει αυτήν την ίδια μεταφορική συμβίωση της σωστής γωνίας και της φυσικής μορφής, στις πάντα νέες παραλλαγές, στις πέντε σημαντικές εποχές της ιστορίας του. Στο δημιουργικό δοκίμιό του στο ιαπωνικό σχέδιο, ο Walter Dodd Ramberg εκφράζει την άποψή του ότι η ομορφιά θεωρείται στην Ιαπωνία είτε ως ιδιοκτησία του φυσικού ατυχήματος είτε ως τελειότητα του χειροποίητου.

Στον Shintoism, η παλαιότερη ιαπωνική θρησκεία, το μοναδικό ή το εξαιρετικό στη φύση είναι συχνά ως go-shintai. Το go-shintai μπορεί να είναι ένας κατ' ασυνήθιστο τρόπο διαμορφωμένος βράχος, ένα δέντρο υπέρ αιωνόβιο, ένα θαυμάσιο οδοντωτό βουνό ή ένας καταρράκτης σπάνιας μορφής ή μεγέθους. Στις πιο πρόσφατες περιόδους της ιαπωνικής ιστορίας οι καλλιτέχνες έκαναν σκόπιμη χρήση της φυσικής ομορφιάς, εντάσσοντας τις περίπλοκες ρωγμές της τοποθέτησης υαλοπινάκων της αγγειοπλαστικής τους και τους παφλασμούς της καλλιγραφία τους στο ευρύτερο φυσικό σύνολο.

Εντούτοις, ο ιαπωνικός πολιτισμός αντιλαμβάνεται και ακολουθεί την ομορφιά στην τελειότητα του προκαλούμενου από τον άνθρωπο τύπου, του χειροποίητου, της διαφανούς οθόνης εγγράφου, των ξύλινων δικτυωτών πλεγμάτων στα fagades των παραδοσιακών δημαρχείων και της σαφούς γραμμικότητας του μορφωματικού συστήματος της κλασικής ιαπωνικής αρχιτεκτονικής.

Το κατασκευασμένο χειροποίητο αντικείμενο αντιμετωπίζεται ως κάποιο σύνολο κτηρίου, του οποίου οι μεμονωμένοι φραγμοί συνδυάζονται σύμφωνα με τους σταθερούς κανόνες της μέγιστης λειτουργικότητας και της αισθητικής τελειότητας.

Αυτοί οι δύο τρόποι της ομορφιάς - ως φυσικό αποτέλεσμα και ως η τελειότητα του χειροποίητου δεν είναι αποκλειστικοί. Κατά συνέπεια ο  "κήπος"  στην Ιαπωνία   δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ανεξάρτητα από την αρχιτεκτονική. Η τυχαία διάταξη της φύσης χρησιμεύει ώστε να ενισχύσει τη λογική διάταξη που επιβάλλεται από τη σωστή γωνία, και αντίστροφα κάτι που συμβαίνει άλλωστε στην κάθε προσπάθεια δημιουργίας ενός κήπου ακόμα και στο κομμάτι που αφορά αποκλειστικά τα φυτά επιλέγοντας πάντα «την καλή πλευρά» του φυτού.

Βιβλιογραφία: Japanese Gardens – Gunter Nitschke

Του Σωτήρη Παπαδάκη