H AΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚH ΩΣ DISNEYWORLD-(ΜΕΡΟΣ Α)

(<< βλ. ΜΕΡΟΣ B' & ΜΕΡΟΣ Γ')

Νεο-παραδοσιακά τοπία
Νέα κτιριακά έργα σε κυκλαδίτικα νησιά ή ορεινούς οικισμούς υπακούουν στην τοπική παραδοσιακή μανιέρα, γεγονός που επαφίεται αποκλειστικά σε ανά-τόπο ειδικά νομοθετικά διατάγματα, και όχι σε υλικο-τεχνικές δυνατότητες. Το φαινόμενο αυτό έρχεται σε σύγκρουση με την εδραιωμένη νομοτέλεια του μοντερνιστικού avant-garde κατά το οποίο οι ισχύουσες μέθοδοι δόμησης καλούνται να προσαρμοστούν στο ‘πνεύμα της εποχής’ εγκαταλείποντας παρελθούσες τάσεις, και συνιστά την μετα-ιστορική φάση της αρχιτεκτονικής, κατά την οποία η αισθητική αποτελεί συνειδητή απόφαση και όχι έμμεση υλική έκφραση υπαρκτών περιορισμών και δεδομένων, θέτοντας το σημαντικό ερώτημα του προσδιορισμού της έννοιας της αυθεντικότητας.

Εγχώριες παραμυθουπόλεις
Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, όταν ακόμη στην κοινή συνείδηση κάθε έννοια παραδοσιακού και ιστορικού συνδυαζόταν μάλλον με το πεπαλαιωμένο και άκαιρο ενώ η νεωτεριστική αρχιτεκτονική συντηρούσε ακόμη το μύθο του καινού και πρωτοπόρου, η εγχώρια οικοδομική δραστηριότητα σε ιστορικούς οικισμούς ήταν ταυτόσημη με την ‘μοντέρνα’ ανοικοδόμηση της διογκούμενης πρωτεύουσας, όπως εύκολα παρατηρεί κανείς στις κοινότυπες πεπαλαιωμένες πολυκατοικίες λιμανιών όπως της Τήνου και της Σύρου.
Η τάση αυτή σύντομα αναιρεθεί, αναγνωρίστηκε ως αλλοίωση του τοπικού μορφολογικού ιδιώματος, οι αντιλήψεις αντιστράφηκαν, και αντίστοιχα προσαρμόστηκε η φιλοσοφία των κτιριολογικών κανονισμών, οι οποίοι πλέον δεν συστήνουν απαγορεύσεις, αλλά μετατράπηκαν σε υποδείξεις του επιτρεπτού, σε ακριβή αντιστοιχία με κτιριολογικούς κανονισμούς μεταμοντέρνων πειραματικών οικισμών όπως η πόλη Celebration στη Florida από την Disney Development Corporation.
Το εξωτερικό κέλυφος νέων κτιρίων αντιγράφει το ανά-τόπο μορφολογικό ιδίωμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ενώ πίσω από την ιστορικίζουσα εικονογραφία του περιβλήματος εφαρμόζονται σύγχρονες δομικές τεχνικές και μοντέρνα υλικά, εξυπηρετώντας σύγχρονες προγραμματικές ενότητες και λειτουργίες που αντανακλούν δομές χωρικής οργάνωσης πασιφανώς αλλότριες, θυμίζοντας θεματικό τομέα σε τυπική Disneyland. Στο απτό υλικό κέλυφος - τόπο διαβίωσης της παραδοσιακής ανθρώπινης κοινότητας - δεν απαντώνται πατροπαράδοτες ελληνικές οικογένειες αλλά χώροι πόσης, εστίασης, εμπορίου και παροχής υπηρεσιών.

Η μυθοπλασία του νομαδισμού
Υπερπολυτελή ξενοδοχειακά συγκροτήματα παραδοσιακού χαρακτήρα στις παρυφές ιστορικών τόπων, συνδυασμένα με συνεδριακά και επιχειρηματικά κέντρα και ‘ενταγμένες’ τοπικίζουσας μορφολογίας νεόδμητες εξοχικές κατοικίες, επενδύσεις ανώτατης οικονομικής κάστας, προβάλλουν μια εξατομικευμένη καταναλωτική κινητικότητα βασισμένη στο εφήμερο και το αναλώσιμο των σύγχρονων προτύπων. Τάσεις ιδεολογικοποίησης και μια αινιγματική επιθυμία απενοχοποίησης του μη-αειφόρου υπερκαταναλωτικού κατεστημένου παραφράζουν τα φαινόμενα απληστίας ως σύγχρονο ‘νομαδισμό’ μιας ολιγομελούς προνομιακής κάστας, αποτελώντας ουσιαστικά ανεκδοτολογική περιγραφή καιροσκοπικού τυχοδιωκτισμού και ακόρεστου ηδονιστικού ελιτισμού.
Μια βαθύτερη εξέταση μάλλον θα παρέπεμπε σε πανίσχυρη συγκεντρωτικό ‘χειραγώγηση’ του βαυκαλιζόμενου όχλου που εκλαμβάνει την ολιστική απορρόφησή του από τις δομές του υπερφίαλου μεγα-καταναλωτισμού ως βίωση της αυταπάτης μιας μεγαλομανούς μικροαστικής χίμαιρας, σαν κατακυριευμένος παίχτης ενός υπέρογκου και διαρκούς reality show.  Όπως αναφέρει ο  συγγραφέας David Brooks στο βιβλίο Bobos in Paradise, τα όρια μεταξύ σημαντικού και επουσιώδους θολώνονται, και οι καθοριστικές αξίες προσδιορισμού της έννοιας της κουλτούρας  διαστρέφονται.

Κοινότητα ‘Εορτή’
Κατά τη μετάλλαξη της πρωτογενούς τυπολογίας της ισορροπημένης φιλήσυχης κωμόπολης σε φρουρούμενο ψευδο-ειδυλλιακό επίπλαστο Main Street U.S.A. στο πρώτο θεματικό πάρκο διασκέδασης στο Anaheim της California υπό το brand name της Disney το 1955, χάθηκε σαφώς κάθε έννοια ιδεολογικής  παρέμβασης στην οργάνωση του ιδιωτικού τόπου δημόσιας χρήσης. Στην ανανεωμένη πειραματική εκδοχή ‘ονειρικής’ οικιστικής κοινότητας Celebration στη Florida από την Disney Development Corporation (DDC), κάθε έννοια αυτονομίας και αειφορίας ορίζεται εξωγενώς από ειδικούς συμβούλους real estate και οικονομικούς αναλυτές, αφού η πολιτική βούληση ενδογενών και δημοκρατικών θεσμικών πλαισίων λειτουργίας της ανθρώπινης κοινότητας απορρίπτεται ως επισφαλής εκδήλωση ερασιτεχνισμού.

Οι ιδιωτικοί κοινόχρηστοι υπαίθριοι χώροι του οικισμού καθώς και τα κτίρια του υπακούουν σε ανεστραμμένους κτιριολογικούς κανονισμούς: μέσω καταλόγων και αναλυτικών προδιαγραφών στιλιστικού ανθολογίου μεταμοντέρνας παραδοσιακίζουσας αισθητικής που συνέταξε το γραφείο Robert A.M. Stern Architects σε συνεργασία με την Jaquelin Robertson, υποδεικνύεται, αντίστοιχα σχεδόν με την οικοδομική νομοθεσία που προβλέπεται για ιστορικούς οικισμούς της ελληνικής επικράτειας,  τι επιτρέπεται να οικοδομηθεί και όχι τι απαγορεύεται, αντικρούοντας την υποτιθέμενα φιλελεύθερη πολεοδομική νομοθεσία των απαγορεύσεων που εφαρμόζεται στο σύγχρονο άστυ.

Σύσσωμο το άνθος της αμερικανικής αρχιτεκτονικής ασπάστηκε το - για ευρωπαϊκά κριτήρια θλιβερό – οικιστικό πείραμα ως επιχειρηματική εκδοχή βελτιωμένης πιστότητας, σαφώς ηπιότερη και πιο αειφόρα εν συγκρίσει με ακραία εκχυδαϊσμένα φαινόμενα περιτειχισμένων φρουρούμενων προαστιακών ζωνών  φτωχότατης συνθετικής ποιότητας, οι οποίες απόλυτα στερημένες από κοινόχρηστους χώρους επαναπαύονται στην παρουσία υπερμεγέθων έγκλειστων μη-αστικών εμπορικών μεγα-κέντρων, προσβάσιμων μέσω αυτοκινητοδρόμων, για την υποκατάσταση κάθε ‘κοινωνικής’ και δημόσιας δραστηριότητας.

Εκλαμβάνοντας το γεγονός ως ευκαιρία mega-corporate  αυτοπροβολής, τα ‘δημόσια’ ιδιωτικά κτίρια της Celebration σφραγίζονται με τον ενυπόγραφο σχεδιασμό θρυλικών αρχιτεκτονικών αστέρων, όπως ο Philip Johnson - δημαρχείο, ο Michael Graves - ταχυδρομείο, οι Robert Ventouri και Denise Scott Brown - τράπεζα, ο Cesar Pelli  - κινηματογράφος, ο Graham Gund - ξενοδοχείο, ο Charles Moore - κέντρο προβολών, οι Cooper Robertson & Partners - λέσχη golf, Aldo Rossi - αυτόνομο σύμπλεγμα γραφείων DDC, Robert A.M. Stern - νοσοκομειακό σύμπλεγμα, αναγνωρίζοντας έμμεσα ότι υγιής αρχιτεκτονική πραγματικότητα στο απόλυτα ελεύθερο επιχειρηματικό κόσμο επιτυγχάνεται μόνο στο επί-μισθώσει απολυταρχικό μικρο-περιβάλλον ιδιωτικότητας.

Θεματοποίηση και Shopping
Υποκατάστατο ιδιαιτερότητας, ταυτότητας, κοινό-τητας και ελλιπών κοινωνικών δεσμών, η εισαγωγή μιας ψευδο-θεματικής μορφολογικής ενότητας ‘διασκεδάζει’ την απουσία οιασδήποτε συνοχής. Η σύγχρονη επιχειρηματική στρατηγική εμπρόθετα στερεί την καθημερινή ζωή από στοιχειώδη αγαθά, τα οποία επαναπροσδιορίζει υπό το πρίσμα της μεγιστοποίησης κέρδους και στη συνέχεια ανασυστήνει υπό τη μορφή καταναλωτικού προϊόντος – υποκατάστατου του ‘αυθεντικού’. Υπό το πρίσμα του entertainment retail, τα καταναλωτικά προϊόντα μεταλλάσσονται από συνήθη κοινότυπα υλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσομοίωση ‘ειδικών’ εμπειριών, τις οποίες πλήρως στερείται η κομφορμιστική και ομοιόμορφα αδιάφορη καθημερινή ζωή, μέσω της χαλάρωσης κάθε έννοιας συνάφειας με οποιαδήποτε σταθερά, μορφολογική ή νοητική.
Στο τυπικό αμερικανικό ημιαστικό και προαστιακό τοπίο - έκφραση απόλυτων μοντέλων χωροταξικής οργάνωσης με βάση τη μονοδιάστατη απομόνωση λειτουργικών ενοτήτων - ο αφανισμός των βιώσιμων μορφών αυτο-νομούμενου δημόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσμών υπερπληρώνεται με αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτισμού και ‘ψυχαγωγίας’, ερμητικά κλειστά ιδιωτικά βασίλεια ανακυκλούμενου διακόσμου αισθητικά φθηνού σκηνογραφικού χαρακτήρα, υποκατάστατα της δημόσιας ζωής χωροθετημένα σε μοναχικές παρειές ατέρμονων αυτοκινητοδρόμων με πνεύμα αποστροφής προς οιαδήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή. Στο εσωτερικοποιημένο τοπίο εύρωστων επαρχιακών shopping mall, προς μεγιστοποίηση της καταναλωτικής δραστηριότητας, ανασύρονται γλυκερά θεματικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζοντας εκλάμψεις νοσταλγικών αναμνήσεων μιας εποχής αθωότητας, ‘αγγίζοντας’ τον καταναλωτή. Μόνο η επίπλαστη ανάγκη καταναλωτικής εκτόνωσης συνδέει τους πολίτες που συνευρίσκονται περιδιαβαίνοντας το ιδιωτικό περιβάλλον δημόσιας χρήσης, ανάγοντας τους σε καταναλωτικές μονάδες. Ο παράδεισος και η υλιστική πλειοδοσία συναντάται μόνο εσωτερικά των καταναλωτικών πυλών και η επιτηδευμένη ‘συγκυρία’ της συνύπαρξης μορφών διασκέδασης και εμπορίου επιμηκύνει χρονικά την παραμονή στο μεταλλαγμένο ελεγχόμενο ιδιωτικό καταναλωτικό περιβάλλον. Εξωτερικά των ναών του καταναλωτισμού, των shopping malls, το μόνο που παρέχεται απλόχερα είναι θέσεις στάθμευσης ιδιωτικών οχημάτων.
Η απήχηση που έχουν τα θεματικά πάρκα στις μάζες είναι συγκλονιστική, χαρακτηριστικό είναι ότι στο ψευδο-γοτθικό giga-kitsch παρεκκλήσι της Disneyland Tokyo οι κρατήσεις για γαμήλιες τελετές για αρκετά χρόνια είναι ανάρπαστες από ζευγάρια που ονειρεύονται με γαμήλιες φωτογραφίες με φόντο τη φιγούρα του Mickey Mouse σκαλιστή σε δρύινα πανέλα ή αποτυπωμένη σε επίχρυσα κάγκελα.

Τέλος Α ΜΕΡΟΥΣ - Δείτε , ΜΕΡΟΣ B' & ΜΕΡΟΣ Γ'

Αριστοτέλης Δημητρακόπουλος - Αρχιτέκτων μηχανικός