TO AΣΤΥ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ (ΜΕΡΟΣ Α')

Πλέον όμως η μεγαλόστομη προφήτευση αποτελεί καθεαυτό αναχρονιστικό στερεότυπο, σύμβαση, cliché, υπόλοιπο της απογοητευτικής νεωτεριστικής περιόδου κατά την οποία η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία αυτοπαρουσιάζονταν ως πανάκεια για κάθε περιβαλλοντική επιπλοκή.

Σενάρια επιστημονικής φαντασίας διαβλέπουν την πόλη ως πεδίο εκτόνωσης του υπερβολικού, του ασύδοτου, του ανεξέλεγκτου, του παράλογου. Ταλαιπωρημένα παρακμιακά τοπία, πεδία εκφυλισμού και παρεκτροπής, τα μητροπολιτικά κέντρα φέρονται να αποπνέουν αισθήσεις απώθησης και βδελυγμίας. Η πόλη αποδίδεται ως χώρος εκδήλωσης ενός μετα-καταστροφικού μένους όπου μόνη ισχυρή νομοτέλεια απομένει η απροκάλυπτη βία.
Οι κινηματογραφικές ταινίες, με αντιπροσωπευτικότερες το πλέον κλασικό Bladerunner ή το πνευματώδες Brazil, τυπικά αποτελούν προϊόντα της δυτικής κινηματογραφικής βιομηχανίας. Αντίστοιχα αρχέτυπα εμφανίζονται ως εκλαϊκευμένοι ερασιτεχνισμοί της περιφερειακής υποκουλτούρας, εκχυδαϊσμένες αντιγραφές που διογκώνουν τα δυτικότροπα πρότυπα συνδράμοντας στις παρα-πολιτιστικές δομές του ενοποιημένου σύγχρονου κόσμου.

Υποθαλπόμενη Αποξένωση
Οι πλοκές, μεταπλάθοντας και διογκώνοντας ισχύουσες νοοτροπίες και αντιλήψεις για το αστικό τοπίο, εγκαθιδρύουν στην κοινή συνείδηση την πεποίθηση πως η πόλη είναι κυρίως ο χώρος στον οποίο υποθάλπεται το κακό απειλώντας την ανθρώπινη οντότητα και αξιοπρέπεια. Ο φαύλος κύκλος που γεννάται, αποξενώνει την κοινή μνήμη από την έννοια της πόλης ως τον κατεξοχήν τόπο ανθρώπινης δραστηριότητας και ύπαρξης, χωρίς να αντιτάσσεται κάποιο εναλλακτικό μοντέλο συνύπαρξης αντίστοιχα μεγαλειώδες και συλλογικό. Ως μόνη και απόλυτη λύση αναδεικνύεται το ιδιωτικό, το ενόπλως φρουρούμενο, το αποκλειστικό, το μη προσπελάσιμο, το απόκρυφο, το αδιόρατο. Τέτοιες είναι οι πόλεις, οι αποικίες και οι οικιστικοί τομείς που απομένουν και επιβιώνουν στο μέλλον σύμφωνα με συνήθη σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Τα πρώτα απτά δείγματα προς την κατεύθυνση αυτή είναι ήδη σαφώς ορατά. Είναι όμως αμφισβητήσιμη η επιχειρηματολογία που γεννά τη μονοσήμαντη πορεία προς το καθεστώς της απόλυτης ιδιώτευσης.

Εξωγενείς αναζητήσεις
Κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας, η προφανής διασύνδεση κινηματογραφικού πλάνου, ανθρωπογενούς τοπίου και αρχιτεκτονικής αποτέλεσε δημοφιλές πεδίο ανάλυσης και προσέγγισης του αστικού μέλλοντος. Ως απεικονίσεις φανταστικών μητροπόλεων από μη-αρχιτέκτονες, από σκηνοθέτες και σεναριογράφους, οι φανταστικοί χώροι στους οποίους εκτυλίσσονται οι ταινίες ενέχουν μια αυθεντικότητα, μια σχετική αντικειμενικότητα, την οποία πάντοτε τείνει να αποζητά η αρχιτεκτονική στην προσπάθεια ιχνηλάτησης του νέου, του επερχόμενου.
Αν τα δημιουργήματα των ίδιων των αρχιτεκτόνων μπορούν να κατηγορηθούν για τη φιλαρέσκεια και τον ουτοπισμό τους, οι φαντασιώσεις των μη-αρχιτεκτόνων θεωρούνταν ανέκαθεν ως απενοχοποιημένα πραγματολογικά στοιχεία, ουδέτερα δεδομένα στα οποία ο αρχιτεκτονικός κόσμος δύναται να αναφερθεί χωρίς να κατηγορηθεί ότι ανακυκλώνει την επιχειρηματολογία του.

Ιδεαλιστικά μοντέλα
Το αστικό περιβάλλον πλάθεται μέσα από το συγκερασμό και την αλληλεπίδραση ετερόκλητων δυναμικών. Η αρχιτεκτονική και οι νεωτερικές σχεδιαστικές τάσεις αποτελούν τυπικά μια μικρή μόνο παράμετρο διαμόρφωσης του δομημένου περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια, οποιαδήποτε ανάλυση για το μέλλον της πόλης οφείλει να εξετάζει ευρύτερους παράγοντες που συχνά απέχουν πολύ από τα στενά όρια των ‘ευσεβών πόθων’ του αρχιτεκτονικού avant garde. Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής στην αστική ανάπτυξη άνθησε μόνο σε ολοκληρωτικά καθεστώτα στα οποία μια κεντρική αρχή, οικονομική, επιχειρηματική ή πολιτική, επέβαλε τη μαζική, εκ νέου ανάπτυξη αστικών τομέων με σαφή το συγκεντρωτικό χαρακτήρα και την αποκλειστικότητα των χρήσεων.

Αντίστοιχα, η εμπειρία των μεγαλεπήβολων μοντερνιστικών παρεμβάσεων μεταπολεμικά σε Ανατολή και Δύση, πρόβαλλε ως κύρια οργανωτική αρχή το σαφή διαχωρισμό λειτουργικών ζωνών ή τον αποκλειστικό προσδιορισμό χρήσεων γής με βασικό σχεδιαστικό αξίωμα τη διόγκωση των κτιριακών μαζών και ταυτόχρονα την απελευθέρωση της ισόγειας στάθμης [με pilotis].
Η περίοδος αυτή του εκμοντερνισμού αποτελεί ισχυρό πεδίο άντλησης εμπειρίας για επερχόμενες φάσεις ανάπτυξης, καταδεικνύοντας πως ο αρχιτεκτονικός συγκεντρωτισμός, κρυμμένος πίσω από μεγαλοϊδεατικές ψευδο-ανθρωπιστικές ιδεολογικές διακηρύξεις, αποτέλεσε τον απόλυτο εχθρό της αστικότητας, με συντριπτική συνέπεια τη διαστροφή της ιδέας της πόλης. Η Jane Jacobs, στο κλασικό της βιβλίο The Death and Life of Great American Cities εκθέτει τη συγκλονιστική υποβάθμιση την οποία επέφερε ο μοντέρνος πολεοδομικός σχεδιασμός στην αμερικανική ήπειρο.

Πραγματισμός και Διερεύνηση
Στις μέρες μας, η έννοια του Planning, της πολεοδομίας, θεωρείται πλήρως ανεδαφική και αποτυχημένη, ως μια ειδικότητα-χίμαιρα που αναπτύχθηκε την εποχή που ο αρχιτεκτονικός κόσμος, ενθουσιωδώς, στη μέθη του εκμοντερνισμού, πίστεψε πως μπορεί να ορίσει και να προδιαγράψει τη δόμηση και την ταυτότητα της πόλης περισσότερο από ποτέ. Αποδείχτηκε απλά ότι ποτέ δεν κατανόησε στοιχειωδώς τις αστικές δομές, και ότι απλά παράφρασε στιλιστικά την έννοια της αστικότητας.
Σε μια δεύτερη, πραγματοκρατική περίοδο επανεξέτασης των μέσων και των τακτικών προσέγγισης του εκκολαπτόμενου μέλλοντος, ο αρχιτεκτονική έχει αναπροσανατολιστεί προς μια αυτόνομη και ενδογενή στρατηγική. Η κατανόηση και η μη-ιδεαλιστική ανάλυση των διαδικασιών και παραγόντων που συντείνουν στη διαμόρφωση και τη λειτουργία του αστικού περιβάλλοντος προσφέρει ένα συμβατό και πραγματιστικό υπόβαθρο για την ψηλάφηση των προοπτικών.

Του Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου

ΜΕΡΟΣ B'>>