ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ: ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΩΙ ΣΤΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ-(ΜΕΡΟΣ B')

Αν και το φαινόμενο είναι γνώριμο, έχει μάλλον ελάχιστα αναζητηθεί η σειρά των παραμέτρων που συνέβαλε στη συντριπτική αυτή μεταστροφή. Η αναλυτική προσέγγιση των φαινομένων μπορεί να λειτουργήσει ως ικανό υπόβαθρο για την ενσυνείδητη και θετική μετεξέλιξη του δομημένου περιβάλλοντος στην ελληνική επικράτεια.

<<Δείτε το ΜΕΡΟΣ Α'

Γεωργοί και οικοδόμοι
Μια παράλληλη σειρά οικονομικο-πολιτικών παραγόντων συνδράμει στην οργανωτική διάρθρωση του νεοελληνικού διαμερίσματος. Κατά τη μετάβαση από την παραδοσιακή στη σύγχρονη οικονομικο-κοινωνική οργάνωση, η γεωργική δραστηριότητα βρέθηκε να αντικαθίσταται άμεσα από την ενασχόληση (εξειδικευμένη ή όχι) σε οικοδομικές δραστηριότητες.

Η εγχώρια αγροτική κοινωνία μετεξελίχτηκε σε κοινωνία οικοδόμων χωρίς να μπορέσει ουσιαστικά ως σήμερα να επιδείξει περαιτέρω βήματα οργανωτικής εξέλιξης, είτε με την ανάπτυξη ισχυρής δευτερογενούς παραγωγής ή με έναν ουσιαστικά υγιή τριτογενή τομέα.

Καινοφανώς, η ανοικοδόμηση αναδείχτηκε ως απενοχοποιημένη - και έμμεσα ως κοινωνικά αποδεκτή και μάλλον καταξιωμένη - μέθοδος άμεσου και καιροσκοπικού πλουτισμού.
Σε προηγούμενες εποχές, η οικοδόμηση απλά κάλυπτε τις άμεσες στεγαστικές ανάγκες της οικογένειας και δεν είχε επενδυτική συλλογιστική, αφού απουσίαζε η έννοια της μεταποιητικής αξίας και της εμμονής διόγκωσης της ακίνητης περιουσίας. Με την “ανακάλυψη” του νεοελληνικού real estate θαύματος, η ελληνική γη εκλείφθηκε ως η κατ’ εξοχήν και προφανής πλουτοπαραγωγική πηγή, άμεσα διαθέσιμη προς καταπάτηση και εμπορευματοποίηση, δίχως πραγματικό κόπο, οπότε στη συλλογική συνείδηση η ευκαιριακή κερδοσκοπία στον τομέα της οικοδομικής ανάπτυξης μετεξελίχθηκε σε αυτοσκοπό, σε μεθόδευση προσιτή για όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Η ομοιομορφία και η μαζικότητα των φαινομένων αυτών είναι εκπληκτική, γεννώντας αντίστοιχα την ομοιόμορφα απάνθρωπη και υποβαθμισμένη σύγχρονη ελληνική πόλη. Κι όμως οι γηγενείς αρχιτεκτονικές καταβολές είναι ιδιαίτερα ετερογενείς και πολύμορφες: η επινοητική και πληθωρική ελληνική παραδοσιακή δόμηση των αμέτρητων τυπολογιών, οικοδομικών μεθόδων και μορφολογικών ιδιωμάτων ανά περιφέρεια.

Η εμμονή της εξασφάλισης
Η εντυπωσιακή αυτή συρρίκνωση των οικοδομικών επιλογών αντικρούει και σχεδόν αντιστρέφει τις εγκαθιδρυμένες αντιλήψεις πως η μοντερνικότητα αυτονόητα συνδυάζεται με τη διεύρυνση των παραγόντων ελευθερίας και γενικότερα των επιλογών. Ξαφνικά λοιπόν η οργάνωση της κατοικίας δεν εξυπηρετεί πολιτισμικές τάσεις, εντόπια πρότυπα διαβίωσης ή την εν γένει εγχώρια κουλτούρα, αλλά πρώτιστα υπηρετεί την κερδοσκοπική διάθεση των μικροϊδιοκτητών.

Το γεγονός είναι εντυπωσιακό. Η κερδομανείς προτεραιότητες καταλύουν κάθε άλλη αρχή και ανέρχονται ως κεντρικοί ρυθμιστές της σχεδιαστικής οργάνωσης κατατρώγοντας κάθε προϋπάρχον κτιριολογικό αρχέτυπο. Έτσι τα οικοδομήματα της μεταπολεμικής περιόδου εκφράζουν πρώτιστα τη διάθεση υπερδιαστασιολόγησης και της υπέρβασης των κτιριολογικών κανονισμών παρά κάθε άλλο πολιτιστικό γνώρισμα.

Εκτός και αντιστραφεί το συνολικό ζήτημα, οπότε το πρωτεύον πολιτιστικό γνώρισμα είναι η μικροαπατεωνική διάθεση και η διαπλοκή.
Έτσι λοιπόν οι επιμέρους χώροι δεν δημιουργούνται με παράμετρο το τι χρειάζεται και τι λειτουργεί αλλά με το πόσο θα μπορούσε η οικιστική μονάδα να πωληθεί έστω και αν δεν υπάρχει άμεση πρόθεση ή προοπτική πώλησης. Η επιθυμία του ιδιώτη ταυτίζεται λοιπόν με την εμπορευματοποίηση. Κατά συνέπεια το σύγχρονο αστικό περιβάλλον δεν αποτελεί συνεργικό πεδίο κοινότητας αλλά ανταγωνιστικό τοπίο ευκαιριακής αισχροκέρδειας, καταπάτησης, ιδιοποίησης και ιδιωτικότητας.

Αστική κρίση
Ιστορικά μέχρι πρόσφατα η συλλογιστική αυτή αποτελούσε αυθόρμητη έκφραση πανικού και αυτοπροστασίας σε ένα πλαίσιο ακραίας ανασφάλειας, λόγων πραγματικών εξωγενών απειλών στην ελληνική επικράτεια (κατακτητών). Πλέον μεταβάλλεται σε μια σειρά από βίαια και ωμά χαρακτηρολογικά γνωρίσματα τα οποία αντανακλώμενα στο δομημένο περιβάλλον μετασχηματίζονται σε απτή μαρτυρία που τραυματίζει για εκτενείς χρονικές περιόδους την πολιτιστική μνήμη και καταρρακώνει το ζωτικό αστικό χώρο. Η στενόχωρη υπερσυμπύκνωση πολυώροφων κτιρίων κατοικίας πλάθει τη συνήθη ασφυκτική εικόνα της σύγχρονης ελληνικής πόλης, η οποία καταδεικνύει την ιδεολογική, πολιτιστική και κοινωνική υποβάθμιση.

Τα επιμέρους κτίρια στέκουν ως αυτιστικές, μη-συσχετισμένες εσωστρεφείς ενότητες που απλά ανταγωνίζονται το δημόσιο χώρο πραγματώνοντας τρισδιάστατα τα αγεωμέτρητα ιδιοκτησιακά τους όρια. Και όμως τα διαμερίσματα αυτά υλοποιούν την ελπίδα, το όνειρο και το καμάρι των ιδιοκτητών τους, με άλλα λόγια πραγματώνουν το νεοελληνικό όνειρο, χωρίς να γίνεται αντιληπτή η μακροπρόθεσμη συντριβή της ηθικής, περιβαλλοντικής και πολιτισμικής ποιότητας.

Μπορεί βραχυπρόθεσμα οι πόλεις της αντιπαροχής να οικοδομούνται εύκολα και γρήγορα, τυχάρπαστα και αποσπασματικά ικανοποιώντας πρόσκαιρα τα ιδιωτικά συμφέροντα μεγάλων πληθυσμιακών μαζών και να τονώνεται σπασμωδικά και σχεδόν παρασιτικά η εγχώρια οικονομία, απουσιάζει όμως η έννοια του μακρόπνοου προγραμματισμού, αφού κάθε προσπάθεια ευρύτερου σχεδιασμού σπαράσσεται από τα εγκαθιδρυμένα και αδηφάγα προσωποπαγή μικροσυμφέροντα.

Του Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου

Τέλος B΄ ΜΕΡΟΥΣ