YΠΕΡΒΟΛΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ (Μέρος Β)

Ίσως η σύμπτωση να μην είναι τόσο απλή. Πέρα από τις πρακτικές ιδιότητες των μορφών ως προς τη στατική συμπεριφορά, είναι σαφές ότι πρώτιστη λειτουργία της αρχιτεκτονικής συνθέσης στην περίπτωση των κεντρικών ολυμπιακών έργων είναι η προβολή μιας εικονογραφικής ταυτότητας, η δημιουργία συμβόλων για την πόλη και τους Αγώνες. Πρόκειται λοιπόν για αστικά μνημεία τα οποία καλούνται να αποδώσουν την ιδέα του Ολυμπισμού. Η μορφή επομένως έμμεσα ή άμεσα λειτουργεί ως φορέας του μηνύματος, και αν ισχύουν οι ρήσεις του προφητικού Marshall McLuhan, τότε, «το μέσο αποτελεί το μήνυμα». (2)

<< Δείτε το Α' Μέρος

Δυνητική ανασύνταξη προτύπων
Αν τυπικά λοιπόν οι Ολυμπιακοί Αγώνες ερμηνεύονται ως άρμα για μια εξελισσόμενη στρατηγική ανάπτυξης και γενικότερης προβολής, επενδύσεων, πολιτισμικής αναβάθμισης ή κοινωνικής τόνωσης, κατά την περίοδο προετοιμασίας για την ανάθεση των αγώνων εκκρεμεί η υπόθεση της ‘κατασκευής’ μιας γενικής κοινωνικής συναίνεσης ώστε να ενισχυθεί η προοπτική της ανάληψης. Στην  περίπτωση της Αθήνας, λειτούργησε ισχυρά το αδιάσειστο γεγονός της ιθαγένειας της Ολυμπιακής Ιδέας, το οποίο στα πλαίσια μιας συρρικνωτικής συλλογιστικής, λειτούργησε ως προφανές και αυταπόδεικτο αίτιο για την κατασκευή της απαραίτητης κοινωνικής συναίνεσης. Το υπεραπλουστευμένο επιχείρημα τελικά επέδρασε ανασταλτικά, ματαιώνοντας την ανάδειξη κάποιας διαλεκτικής και ζυμώσεων για τον προσδιορισμό της ταυτότητας των Αγώνων.

Αν κατά γενική ομολογία υπάρχει μια σειρά από αγεφύρωτα χάσματα, συμβάσεις, εμμονές και παρεξηγήσεις που έχουν εγκατασταθεί στην ιδέα των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, τότε η επιστροφή τους στον τόπο καταγωγής θα ήταν αναμενόμενο να συνοδευτεί με την πιο γόνιμη συνδρομή στην έννοια του Ολυμπισμού και το συγκερασμό αυτής με τις νεωτερικές παραμέτρους των σύγχρονων καιρών. Η δυνατότητα να οργανωθούν οι Αγώνες από το έθνος το οποίο κατ’αρχήν γέννησε την ιδέα του Ολυμπισμού εξετάζεται λοιπόν ως ιδανική ευκαιρία για την πιθανή εφαρμογή ενός καλλιεργούμενου πνεύματος ως προς τη θέση των Αγώνων στη σύγχρονη ζωή σε διάφορα πεδία, αφενός σε σχέση με σύγχρονες επιχειρηματικές τακτικές, αφετέρου με την προάσπιση της δημόσιας φύσης των γεγονότων, καθώς και με την υγιά χωρική λειτουργία της πόλης και της ανθρώπινης κοινότητας.

Υλική υποδομή και άυλοι στόχοι
Υπηρετώντας τις θεωρητικές αρχές του Ολυμπισμού, οι κατασκευές και τα κτίρια καθιστούν το μέσο που επιτρέπει την τέλεση των αγωνισμάτων, χωρίς να αυτοχρήζονται όμως ως αυτοσκοπός των αγώνων ή ως το απόλυτο επίκεντρο της ολυμπιακής δραστηριότητας. Ο ευρύτερος σχεδιασμός του χώρου και η γενικότερη λειτουργία του αστικού περιβάλλοντος, οι δεσμοί και η συνέργεια, είναι οι παράμετροι που πλάθουν το μη-απτό ως προοπτική και αντικείμενο. Ακριβώς η αδιαφορία για τις αρχές οργάνωσης, εξαναγκάζει στην υιοθέτηση κοινότυπων επιχειρηματικών πρωτόκωλων λειτουργίας και ασφάλειας τα οποία συχνά υποβιβάζουν τον πολίτη σε παράγοντα παρόχλησης.

Χωρίς να παρασύρεται κανείς στη σφαίρα του ουτοπικού, ως αρχέτυπο παραμένει η τέλεση των αγώνων στο σταθερό τόπο της Ολυμπίας, όπου οι δεδομένες εγκαταστάσεις, ήπιες και απέρριτες εκφράσεις λιτότητας και σαφήνειας, σε μη-αστικό περιβάλλον, ενίσχυαν τον άμεσο διάλογο με το μεσογειακό τοπίο και το φυσικό περιβάλλον, το οποίο αναδεικνυόταν ως το αναντικατάστατο σκηνικό για τις αθλητικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Στο άλλο άκρο, οι σύγχρονοι αγώνες ανάγονται σε θεματικό μοτίβο για την προσωρινή ανάδειξη μιας πλασματικής ατμόσφαιρας με αφορμή το αστικό γεγονός, κατασκευάζοντας τη φλύαρη χίμαιρα του διαφημιστικού horror vacui για άμεση και επαναληπτική κοινοποίηση στα media, σκηνοθετημένη με βάση το απόλυτα τεχνητό, το συγκλονιστικό, το επιβλητικό, το σκηνοθετικά διασκευασμένο. Αν πλέον οι εικονογραφικές συμβάσεις αυτές έχουν επαναληπτικά κουράσει, τα περιθώρια ανοίγονται για την προώθηση μιας εναλλακτικής εκδοχής μέσω των media, βασισμένης σε ήπια αισθητικά και εννοιολογικά πρότυπα και ισχυρότερο περιεχόμενο.

Επιδεικτικοί ακροβατισμοί
Παράλληλα ανελκύεται το αδιέξοδο της αρχιτεκτονικής επιτήδευσης των κτιριακών εγκαταστάσεων. Πλέον η έντονη πολυπλοκότητα του δομικού ευφυολογήματος υποκαθιστά κάθε έννοια χωρικού σχεδιασμού. Μέσω των γυμναστικών αρχιτεκτονισμών αποσιωπάται και διασκεδάζεται η αδιαφορία για κάθε είδους οργανωτική δομή. Γεννώνται μονοσήμαντα μνημεία, προϊόντα κενών εξπρεσσιονιστικών εκφράσεων  με επίκεντρο τα εγκαθιδρυμένα εύπεπτα πρωτόκολλα του θεάματος, υποβιβάζοντας την αρχιτεκτονική σε αυτόματα αναλώσιμο εικονογραφικό προϊόν. Ανεξαρτήτως ποιότητας η συνθετική δήλωση υποβιβάζεται σε μόδα, ενώ οι μη-γλυπτικές, άυλες δομές οργάνωσης παραμένουν ανύπαρκτες για το υλιστικό  πεδίο των ηδονιστικών media.

Γενικότερα, η περίπτωση του αρχιτεκτονικού αστέρα που σχεδιάζει ένα στέγαστρο ενώ το στεγαζόμενο κτιριακό συγκρότημα είναι άγνωστο ή ανώνυμο, αποτελεί σύνηθες μοτίβο. Το αεροδρόμιο Chek Lap Kok στο διεθνές αεροδρόμιο του Hong Kong από το λόρδο Foster και o επιβατικός αερολιμένας στο διεθνές πλωτό αεροδρόμιο Kansai της Ιαπωνίας από τον Renzo Piano αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις, όπως αντίστοιχα ο σιδηροδρομικός σταθμός της Lyon του Calatrava και το Millenium Dome στο Λονδίνο του Richard Rogers. Τυπικά, τα έργα αποτελούν ηρωϊκή δήλωση αδιαφορίας για οιαδήποτε έννοια συσχετισμού με την ανθρώπινη δραστηριότητα και κλίμακα. Πρόκειται αντίθετα για άκριτη ανταπόκριση στα ιδεώδη του μοντερνισμού, του αφαιρετικού συμβολισμού, τονίζοντας το ρόλο του αρχιτεκτονήματος-μνημείου ως αδιάσειστο επιστέγασμα του πολυσύνθετου και του απροσδιόριστου, του α-όριστου της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Εκεί ακριβώς τίθεται το ζήτημα: η λειτουργία της πόλης και των θεσμών στην περίπτωση των Ολυμπιακών Αγώνων δεν μπορεί να παραλληλιστεί με το χάος της σύγχρονης αστικής πραγματικότητας. Αντίθετα, οι Αγώνες καθεαυτό καλούνται να αποτελέσουν πρότυπο μιας επιθυμητής οργανωτικής δομής στα πλαίσια του ολυμπισμού. Σε αντίθεση λοιπόν με προηγούμενα παραδείγματα - σταθμούς μεταφορικών μέσων οι οποίοι εξυπηρετούν συμπληρωματικές λειτουργίες εμπορικού κέντρου - το στεγαζόμενο έχει ιδιαίτερα αυξημένη βαρύτητα σε σχέση με το στεγάζον στην περίπτωση των ολυμπιακών αγώνων.

Στο άλλο άκρο κείνται η ισχύουσες πρακτικές, κατά τις οποίες η συμβολική υπόσταση του στεγάστρου συρρικνώνεται σε διατύπωση κενού φορμαλισμού. Η αισθητική των νέων στεγάστρων καταλήγει να είναι εξίσου υποκειμενική και ο ρόλος τους αντίστοιχα κοσμητικός με ένα κτιριακό προϊόν εποχής baroque ή rococo. Η απλοϊκότητα και το τετριμμένο του σχεδιαστικού αντικειμένου, το στέγαστρο, σε μια προσπάθεια απόκρυψης του προφανούς ή του εύκολου, υιοθετεί έναν υπέρμετρο βαθμό δυσκολίας: αναρτήσεις, προεντάσεις, εφελκυόμενα συστήματα, παραβολικά τόξα, υπερβολικά παραβολοειδή κελύφη, σταυροθόλια, κ.α. εντείνουν την κατασκευαστική επιτήδευση και την περιπλοκή της μορφής υπηρετώντας το δόγμα μιας άλλης απλότητας και ειλικρίνειας, αυτής της δομικής έκφρασης. Αν υποτιθέμενα η κατασκευαστική ειλικρίνεια αποτελεί το τυπικό άλλοθι του μοντέρνου,  τότε συνειδητοποιούμε ότι απλά πρόκειται για αναστολή και μεταμφίευση του ζητήματος της αναίτιας διακόσμησης. (3)

Του Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου

Τέλος B’ συνέχειας

(1) Η παρατήρηση αναφέρεται στους δύο κυριότερους τόπους οι οποίοι αναπτύχθηκαν συνολικά ώστε να επανενταχθούν στην πόλη: το συγκρότημα του Ολυμπιακού σταδίου στην Καλογρέζα αφενός και η ανάπλαση του Φαληρικού Όρμου αφετέρου. Συγκεκριμένα  πρόκειται για το στέγαστρο του Ολυμπιακού Σταδίου της Αθήνας, του νέου Ποδηλατοδρομίου, τα γραμμικά στέγαστρα –διαδρόμους που συνδέουν με τον κόμβο της Νερατζιώτισσας, το γήπεδο Beach Volley στο φαληρικό όρμο και κατά δεύτερο λόγο το κλειστό επιτραπέζιας αντισφαίρησης και ρυθμικής γυμναστικής στο Γαλάτσι. Yπερβολικά παραβολοειδή κελύφη - επιφάνειες διπλής καμπυλότητας που παρουσιάζουν μέγιστη ακαμψία – χρησιμοποιούνται στο στέγαστρο του κεντρικού Ολυμπιακού σταδίου, στο νέο γήπεδο Handball – Tae Κwon Do, και στο παλαιότερο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας.

(2) Marshall Mc Luhan, Understanding Media: The Extensions of Man, ΜΙΤ Press, 1964, κεφάλαιο The Medium is the Message.

(3) Για εκτενέστερη προσέγγιση του ζητήματος, βλέπε: Robert Venturi, Steven Izenour, Denise Scott Brown, Learning from Las Vegas, - Revised Edition: The Forgotten Symbolism of Architectural Form, MIT Press, 1977

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ενδείκτης ΤΕΎΧΟς 12Ης ιΟΥΝΊΟΥ 2004 (ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ)