Ουρανοξύστες: μπορεί να είναι «πράσινοι»;

Αμέσως μετά τις επιθέσεις το Εθνικό Μουσείο Δόμησης στη Washington έκανε μια φιλότιμη προσπάθεια τροποποίησης του υπάρχοντος προγράμματός του διοργανώνοντας μια σειρά ad hoc παρουσιάσεων με τον τίτλο: «Χτίζοντας την επόμενη μέρα». Οι παρουσιάσεις ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 2001 με μια συζήτηση που είχε σαν θέμα το «Μέλλον του Ουρανοξύστη» και μεγάλη ανταπόκριση στο κοινό. Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένου του Leslie Robertson, στατικού των Δίδυμων Πύργων, συμφώνησαν πως οι ουρανοξύστες έχουν ένα λιγότερο ή περισσότερο λαμπρό μέλλον, κρατώντας αποστάσεις από την άποψη του διάσημου θεωρητικού της αρχιτεκτονικής Christopher Alexander, πως τα ψηλά κτήρια τρελαίνουν τους ανθρώπους…

Το ίδιο Μουσείο διοργάνωσε το 2003 την έκθεση: «Μεγάλη και Πράσινη: Προς μια ήπια αρχιτεκτονική του 21ου αι.» Η έκθεση πήρε πολύ καλές κριτικές από τον Τύπο γιατί κατάφερε να ευαισθητοποιήσει το πλατύ κοινό σχετικά με το μερίδιο ευθύνης της αρχιτεκτονικής όσον αφορά τις κλιματικές αλλαγές και την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η Susan S. Szenasy, αρχισυντάκτρια του νεοϋορκέζικου περιοδικού METROPOLIS που ασχολείται με την αρχιτεκτονική και το design, έχει τονίσει επανειλημμένα τη σημασία που έχει η εκπαίδευση των νέων αρχιτεκτόνων ώστε να κατανοήσουν το μέγεθος της ευθύνης του κλάδου, και γι’ αυτό προτείνει την ενεργοποίηση ενός Ιπποκρατικού Όρκου για αρχιτέκτονες και designers: «Πρώτα, μη βλάψεις τους ανθρώπους και το περιβάλλον που υποστηρίζει τη ζωή».

Είναι γεγονός πως οι ουρανοξύστες διατηρούν το κακό τους όνομα από κάθε άποψη: πολεοδομική ή περιβαλλοντική, έστω κι αν η γενικευμένη χαμηλού ύψους suburbia είναι απείρως πιο καταστροφική για το περιβάλλον. Ωστόσο τελευταία ακόμα και στην Αμερική, την πατρίδα τους, υπάρχει προβληματισμός σχετικά με τις «πράσινες» δυνατότητές τους που πρώτοι οι Γερμανοί εξερεύνησαν. Η άνοδος του Πράσινου Κόμματος στα τέλη της δεκαετίας του ’70 επηρέασε τη γερμανική νομοθεσία που επέβαλλε τον φυσικό φωτισμό σε κάθε νέο εμπορικό κτήριο. Το πιο γνωστό αρχιτεκτονικό παράδειγμα αυτής της πολιτικής αποτελούν τα Κεντρικά Γραφεία της Εμπορικής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη από τους Foster and Partners. Το έργο ολοκληρώθηκε στο διάστημα 1991-97, αποτέλεσε το πρώτο οικολογικό κτήριο γραφείων και με 53 ορόφους, παραμένει το ψηλότερο κτήριο στην Ευρώπη. Πρόκειται για ένα τριγωνικής κάτοψης κτήριο με αίθριο, που ανά 4 ορόφους ενσωματώνει 4ώροφους «ουράνιους κήπους», την καλύτερη φυσική μέθοδο εξαερισμού(1) . Με τη συμμετοχή των εργαζομένων που έχουν την δυνατότητα να ανοίγουν και να κλείνουν τα παράθυρά τους, υπολογίστηκε εξοικονόμηση ενέργειας κατά τη λειτουργία του από 50 έως 66%.

Κατά τον E. Mazria (2), αμερικανό «πράσινο» αρχιτέκτονα, παρά τα τελευταία μέτρα που έχουν ληφθεί στην Αμερική: πιστοποιητικά LEED (3) και ειδικές προδιαγραφές υψηλής επίδοσης που ξεκίνησαν το 1999 στη Ν. Υόρκη επί δημάρχου R. Giuliani, η αρχιτεκτονική συνεχίζει να ρυπαίνει –και να κοστίζει- συνεισφέροντας έμμεσα στην υπερθέρμανση του πλανήτη, περισσότερο από κάθε άλλο τομέα (βιομηχανία ή μεταφορές). Είναι αξιοσημείωτο πως η προώθηση «πράσινων» τακτικών έγινε από τους συντηρητικούς καθώς τα μακροπρόθεσμα οικονομικά οφέλη κρίθηκαν σημαντικά.

Ένας άλλος αμερικανός αρχιτέκτονας, ο P. Testa, από τη Santa Monica της California, μελετά τα τελευταία χρόνια έναν νέο ουρανοξύστη που θ’ αλλάξει την αντίληψη που έχουμε για τα ψηλά κτήρια. Το πρότυπο κτήριο που προτείνει ο Testa είναι ένας κύλινδρος 40 ορόφων που στηρίζεται σε ένα σύστημα «πλεκτών» πολυκαρβονικών ινών (woven carbon fibers) σε σχήμα διπλής έλικας, που αποτελούν μαζί, φέροντα οργανισμό και «επιδερμίδα». Το κτήριο περιλαμβάνει 3 ομάδες ανελκυστήρων καθώς και ένα ζευγάρι ραμπών στο εξωτερικό του, όμως δεν έχει σκάλες. Στην κατασκευή του, που μπορεί να γίνει ρομποτικά in-situ εξοικονομώντας ενέργεια και μειώνοντας το κόστος, δε γίνεται χρήση χάλυβα, σκυροδέματος (με εξαίρεση τα θεμέλια) ή συμβατικού γυαλιού. Ολόκληρο το κτήριο αποτελείται αποκλειστικά από τα νέα σύνθετα υλικά -της οικογένειας του fiberglass- που μέχρι σήμερα αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς μας σε πολύ μικρό ποσοστό, κι ακόμα βέβαια παραμένουν πολύ ακριβά ενώ υπάρχουν ενστάσεις για το προσδόκιμο ζωής τους.

Τέτοιοι πειραματισμοί όπως είναι αναμενόμενο δεν ευνοούνται μετά την 9/11 καθώς οι νέοι κανονισμοί ασφάλειας επιβάλλουν «γεροδεμένα» κτήρια που θα παραμείνουν στη θέση τους μετά από αεροπορική επίθεση (…). Οι Αμερικανοί ωστόσο δεν θα σταματήσουν να χτίζουν ουρανοξύστες φέρνοντας στα όρια τόσο την επιστήμη της μηχανικής όσο και τη φαντασία μας. Τελευταία ωστόσο διακατέχονται από μια νοσταλγία για τις κομψές φόρμες των κλασικών κτηρίων του μεσοπολέμου, για να μην αναφέρουμε και την καθυστερημένη δημοτικότητα που γνωρίζουν οι Δίδυμοι Πύργοι, που προτού να πέσουν αποτελούσαν ένα από τα πιο αντιπαθητικά συγκροτήματα της πόλης!

Το πρώτο πάντως μέσα κι έξω «πράσινο» ψηλό κτήριο κατοικιών στη Ν. Υόρκη, είναι το Solaire (Ηλιακό) στη Battery Park City πάνω στην όχθη του ποταμού Hudson. Έργο του Rafael Pelli το κτήριο ολοκληρώθηκε το 2004, έχει 27 ορόφους με 293 πολυτελή διαμερίσματα, και είναι φτιαγμένο από τούβλο και γυαλί. Μερικά από τα «πράσινα» χαρακτηριστικά του: φωτοβολταϊκά πανέλα που έχουν ενσωματωθεί μορφολογικά στις όψεις, σύστημα συγκέντρωσης του νερού της βροχής αλλά και επανάχρησης νερού για βοηθητικές χρήσεις, σύστημα φιλτραρίσματος αέρα, φυτεμένα δώματα. Αντίστοιχα διαμορφώνεται και η εσωτερική διακόσμηση των διαμερισμάτων, έργο των M. Scott Marks και T. Button, της Stedila Design. Κι εδώ η έμφαση είναι στα ανακυκλωμένα ή ανακυκλώσιμα υλικά, που χρησιμοποιούνται στα χαλιά αλλά και στα έργα τέχνης, εκτός του γυαλιού του οποίου η ανακύκλωση κοστίζει περισσότερο από τη δημιουργία καινούργιου. Τα ξύλα που έχουν χρησιμοποιηθεί έχουν πιστοποιητικά κοπής και στην επεξεργασία τους δεν έχουν χρησιμοποιηθεί τοξικές ουσίες. Όσο για τα έπιπλα έγινε προσπάθεια να αγοραστούν από προμηθευτές που βρίσκονται σε ακτίνα 500 μιλίων και να είναι συσκευασμένα ώστε να πιάνουν όσο το δυνατόν λιγότερο χώρο για να μειωθούν τα έξοδα μεταφοράς (4).

Είναι γεγονός όμως πως τα ψηλότερα κτήρια δεν χτίζονται πια σε αμερικανικό έδαφος: 7 στα 10 ψηλότερα κτήρια στον κόσμο βρίσκονται στην ανερχόμενη Ασία (Taiwan, Hong Kong, Κίνα), αν και τις πιο πολλές φορές κατασκευασμένα από αμερικανικές διεθνείς εταιρείες.

Μπορεί πρόσφατα να ολοκληρώθηκε στη Ν. Υόρκη το Μουσείο Ουρανοξυστών από τον R. Duffy (SOM) (5) , αλλά το ψηλότερο κτήριο στον κόσμο, το Taipei 101, βρίσκεται από τον Δεκέμβρη του 2004 στην πρωτεύουσα της Taiwan -αν βέβαια δεν υπολογίσουμε τα επιπλέον 54 μ. της τεράστιας αντένας του Πύργου CN στο Τορόντο. Τα προβλήματα που απασχόλησαν -και απασχολούν- τους μηχανικούς των ultra-tall κτηρίων (με πάνω από 100 ορόφους) έχουν να κάνουν πρωτίστως με την αντιμετώπιση φυσικών και τεχνητών καταστροφών (τυφώνες, σεισμοί και πυρκαγιές αντίστοιχα) καθώς και την λειτουργικότητα (ανελκυστήρες υψηλής ταχύτητας), και λιγότερο τη «φιλικότητα» ως προς το περιβάλλον, αν και το πρόβλημα της ενεργειακής κατανάλωσης παραμένει σοβαρό.

Η αρχέγονη επιθυμία του ανθρώπου να ανέβει όλο και πιο ψηλά καθώς και λόγοι γοήτρου, ίσως να βρίσκονται πίσω από την τρελή κούρσα για το ψηλότερο κτήριο. Το 2008 αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί ο Burj Dubai (Πύργος του Ντουμπάι) με ύψος που κρατιέται ακόμα μυστικό ώστε να μείνουν όσο γίνεται περισσότερο στο σκοτάδι οι επίδοξοι «ανταγωνιστές»(6) … Η γιαπωνέζικη εταιρεία Mori εμπνευσμένη από το One mile-high κτήριο που οραματίστηκε ο F. L. Wright τη δεκαετία του ’50, σκοπεύει να κατασκευάσει το ultra-tall “Sky City” στην καρδιά του Τόκιο. Αν το πείραμα πετύχει, τότε το επόμενο βήμα θα υλοποιήσει ένα από τα οράματα των «καταστασιακών» (situationnistes): τη δημιουργία super-clusters από utra-tall κτήρια που θα αλλάξουν εντελώς την αντίληψή μας για την αστική πυκνότητα.

Προς το παρόν όμως το σχεδιαστικό πρότυπο για το πράσινο κτήριο γραφείων του μέλλοντος αποτελεί το 40-ώροφο κτήριο της ασφαλιστικής Swiss Re στο City, την οικονομική «καρδιά» του Λονδίνου, ξανά από τους Foster and Partners, που εγκαινιάστηκε το 2004. Το ιδιόμορφο σχήμα του που θυμίζει πούρο το έχει κάνει ήδη διάσημο, έστω και σε μια εποχή όπου η υψηλή αναγνωρισιμότητα καθιστά τα κτήρια-σύμβολα πιθανούς τρομοκρατικούς στόχους…Ο σχεδιασμός του έκανε χρήση ενός τρισδιάστατου ψηφιακού μοντέλου που μπορούσε να συμπεριλαμβάνει σε πολύ λίγο χρόνο κάθε αλλαγή που γινόταν από τις συνεργαζόμενες ομάδες των αρχιτεκτόνων, των πολιτικών μηχανικών, των κατασκευαστών και των άλλων ειδικών συμβούλων. Λόγω της περιορισμένης βάσης του το κτήριο αφήνει ελεύθερο περισσότερο δημόσιο χώρο ενώ η καλή αεροδυναμική του ελαχιστοποιεί τις ανεμοθύελλες που δημιουργούν περισσότερο παραδοσιακοί ουρανοξύστες μεταξύ τους. Κατασκευαστικά το κτήριο στηρίζεται σε έναν κεντρικό πυρήνα και σε έναν περιμετρικό κάνναβο από διαπλεκόμενα στοιχεία χάλυβα. Έξι «πηγάδια» φωτισμού (light-wells) φέρνουν το φυσικό φως όσο βαθύτερα γίνεται στο σώμα του κτηρίου, ενώ λειτουργούν και σαν φυσικοί αεραγωγοί εκμεταλλευόμενοι τις διαφορές πίεσης του αέρα.

ΠΗΓΕΣ

• Άρθρα του περιοδικού για την αρχιτεκτονική και το design METROPOLIS, από το 1997 μέχρι σήμερα. www.metropolismag.com/ και ειδικά: http://www.metropolismag.com/cda/story.php?artid=819
• www.cnn.com
• http://www.skyscraperpage.com/
• http://www.skyscrapercity.info/
• SVCD της Ελευθεροτυπίας: Discovery Channel: Η πόλη του μέλλοντος, 2004

Λεζάντα φωτο: Το μοντέλο του πειραματικού ουρανοξύστη του P. Testa.
(πηγή: Testa Architecture and Design, http://www.nytimes.com/2005/04/12/science/12text.html)

Υποσημειώσεις

(1)Η Szenasy πάντως αναρωτιέται πόση ενέργεια δαπανήθηκε για να ανέβουν οι όντως εντυπωσιακοί κήποι «στον ουρανό» –και να διατηρηθούν εκεί..
(2)Το βιβλίο του: “The Passive Solar Energy Book” (1979) έχει μεταφραστεί σε 4 γλώσσες και θεωρείται κλασικό στην Αμερική.
(3)Leadership in Energy and Environmental Design. Πρόκειται για ένα σύστημα βαθμολόγησης «πράσινων» κτηρίων που έχει χαρακτηριστικά εθνικού προτύπου και προάγει τις φιλικές προς το περιβάλλον μορφές δόμησης.
(4)Εταιρείες όπως η Βlu Dot αλλά και ο σουηδικός κολοσσός IKEA συσκευάζουν τα έπιπλα τους ώστε να μπορούν να μεταφέρονται με ένα επιβατικό αυτοκίνητο (flat-packed).
(5)Skidmore, Owings and Merrill. Από τα μεγαλύτερα αμερικανικά γραφεία κατασκευής πολυώροφων κτηρίων.
(6)Έτσι η Μ. Ανατολή θα πάρει πίσω τον τίτλο της κοιτίδας του ψηλότερου κτηρίου που κρατούσε με τη Μεγάλη Πυραμίδα της Αιγύπτου για 43 αιώνες, και έχασε μόλις το 1899 από τον Πύργο του Eiffel