Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.γ

Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες.

Δείτε:
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.α
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια I
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.α
<< << Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.β

III. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - ΜΕΡΟΣ Γ

μια γενική επισκόπηση και η οικονομική εκδοχή του Gilbert

Διάφορες κατασκευαστικοί μέθοδοι έχουν δοκιμαστεί για να επιτευχθεί η απαραίτητη σταθερότητα με το ύψος, αλλά η συνηθέστερη είναι αυτή του πλαισίου-σκελετού, εξελισσόμενη από την αρχική του 19ου αιώνα στα εξεζητημένα εντεταμένα κελύφη σήμερα. Από τις εναλλακτικές, ο σχετικά άκαμπτος κεντρικός πυρήνας ή κατάρτι με προεξέχοντες τους ορόφους επιβιώνει παρά την τάση που έχει να καταναλώνει πολύτιμο χρησιμοποιήσιμο χώρο (μια διάταξη διπλού πυρήνα είχε προταθεί το 1989 για το εξωτερικά  κυλινδρικό Tour Sans Fins project (εικ. 105) των Jean Nouvel και Emmanuel Cattani στο Παρίσι) ενώ η λύση των συμπαγών φερόντων τοίχων τελείωσε μαζί με το 19ο αιώνα.
Η φάση της αλλαγής ήρθε το 1888-9 με το Tower Building του Lee Gilbert στη Νέα Υόρκη (εικ. 106), ένα πολύ στενό εντεκαώροφο κτίριο με μια συμπιεσμένη πυργοειδή πρόσοψη. Ο Gilbert σκέφτηκε ότι αν ακολουθήσει τους κώδικες κατασκευής της Νέας Υόρκης όσον αφορά τα πάχη των τοίχων, θα έχανε τόσο πολύ χώρο στα κατώτερα πατώματα που το κτίριο θα προέκυπτε αντιοικονομικό. Αντί γι’ αυτό πρότεινε ένα σιδερένιο αντιανεμικό πλαίσιο. Το κατασκευαστικό διάγραμμα αυτής της απλής κατασκευής με την ασσύμετρη διαγώνια στήριξη (εικ. 107), οι διαστάσεις των δοκών μειώνονταν όσο πιο ψηλά τοποθετούνταν στο κτίριο, είναι μια αισθητική πρόβλεψη τέτοιων μετέπειτα κατασκευαστικά εκφραστικών κτιρίων όπως το Hancock Tower, ή η τράπεζα της Κίνας του I.M.Pei (εικ. 108), στο Χονγκ Κονγκ. Το κτίριο βέβαια κρύβει την κατασκευή του πίσω από μια τυπική πέτρινη πρόσοψη, το ίδιο όμως μπορεί να πει κανείς και για το σκεπασμένο με γρανίτη Landmark Tower (εικ. 109), 1993, στη Γιοκοχάμα, το ψηλότερο κτίριο στην Ιαπωνία με ύψος 296 μέτρα, από τους Stubbins Associates. Αυτό επιβεβαιώνει το κύριο λειτουργικό πρόβλημα ενός ουρανοξύστη – την ανάγκη για μεγάλους κατακόρυφους πυρήνες στα χαμηλότερα επίπεδα – ότι ξεκινάει φαρδύς και ελαττώνεται σταδιακά όσο ψηλώνει.

Το Tower Building του Gilbert ήταν ήδη πολύ πιο ανεπτυγμένο κατασκευαστικά από τα τρία παραδείγματα του 1895 στο Σικάγο που είναι πιο συχνά συνδεδεμένα με τη γέννηση του μοντέρνου ουρανοξύστη – το δεκαώροφο Home Insurance Building του William Le Baron Jenney, το Reliance Building (εικ. 110) του Daniel Burnham με 15 ορόφους από σχετικά τυπικά ημιάκαμπτα μεταλλικά πλαίσια τα οποία όμως είχαν μια πολύ στιλβωμένη μοντέρνα εξωτερική επιφάνεια, και το Guaranty Building (εικ. 111) των Adler και Sullivan. Κανένα από αυτά τα κτίρια δεν επιχείρησε να παρεμποδίσει την πίεση του αέρα με τον τρόπο που το έκανε ο Gilbert.

Το κτίριο του Gilbert κατεδαφίστηκε πολύ σύντομα, το 1914. Επιθεωρητές κατασκευών και μηχανικοί μαζεύτηκαν για να εξετάσουν το κτίριο καθώς διαμελιζόταν, και κατέληξαν ότι ο διάσημος σταυρωτός συνδετήρας (cross-bracing) ήταν ασταθής και επισφαλώς στερεωμένος, και αυτό που είχε πραγματικά κρατήσει όρθιο το κτίριο για 25 χρόνια ήταν το βάρος των πλευρικών πέτρινων τοίχων. Αυτό όμως δεν είχε καμία επίπτωση: ο Gilbert είχε εξασφαλίσει στον πελάτη του ένα επιπλέον ποσό της τάξης των 10.000 δολαρίων το χρόνο από ενοίκια το 1890. τέτοια οικονομικά μεγέθη είναι συχνά καθοριστικά για το σχεδιασμό των ουρανοξυστών.
Η λύση του Fazlur Kahn με την εξωτερική στήριξη στο Hancock Tower, λέγεται ότι εξοικονόμησε 15 εκατομμύρια δολάρια σε σχέση με ένα συμβατικό πύργο του ίδιου ύψους, ενώ οι δέσμες ‘σωλήνων’ του ίδιου στο Sears Tower τον 1974, επίσης επιλεγμένες για οικονομικούς λόγους, οδήγησε στις διακριτικές εξωτερικές υποχωρήσεις. To Sears κρατούσε τον τίτλο του πιο ψηλό κτιρίου για πάνω από 20 χρόνια. Οικονομία αλλά διαφορετικής μορφής πέτυχε και ο Norman Foster στο Hong Kong and Shanghai Tower, 1979-86, γνωστό και ως το πιο ακριβό κτίριο ανά τετραγωνικό πόδι στον κόσμο. Εδώ, η απόφαση να δροσίσει το κτίριο με θαλασσινό νερό μέσω ενός τούνελ από το λιμάνι του Χονγκ-Κονγκ – αντί να χρησιμοποιήσει τυπικούς ψυκτήρες – εξοικονόμησε 25.000 τετραγωνικά πόδια χώρου και αναπλήρωσε το επιπλέον κόστος του κεφαλαίου μέσα σε 10 χρόνια, με αξιοσημείωτα μακροπρόθεσμα οικολογικά οφέλη.

η δομική λογική του καταρτιού

Ο πύργος Kowloon Station Tower (εικ. 112) του γραφείου Kohn Pedersen Fox αποτελεί ένα από τα δύο νέα πολύ ψηλά οικοδομήματα που έρχονται σε επαφή με κομβικά συγκοινωνιακά σημεία της πόλης του Hong Kong. Ο άλλος πύργος, έργο του César Pelli, τοποθετείται από την απέναντι πλευρά, πάνω στο νησί του Hong Kong. Καθένας από τους πύργους είναι 470 μέτρα ύψους, ψηλότερα δηλαδή από το κτίριο Sears Tower. Το κτίριο Kowloon χωροθετείται σε ένα ασυνήθιστο σε βάθος και στενό τμήμα μαλακού εδάφους, και με τέτοιο προσανατολισμό που να γεφυρώνει αυτό το χαμηλότερο επίπεδο υπό ορισμένη γωνία με τον τοπικό κάναβο της πόλης. Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα ψηλά κτίρια, η κατασκευή αναλύεται σε ένα συνεχή, συμπαγή πυρήνα από σκυρόδεμα και σε επιμέρους εγκάρσιες μεταλλικές δοκούς που τοποθετούνται σε συμμετρικά κατακόρυφα διαστήματα καθ΄ύψος, και υποστηρίζονται περιμετρικά από οκτώ φαρδιά υποστυλώματα παράλληλα στις πλευρές του κεντρικού πυρήνα (εικ. 113-115). Στην Ασία, αυτές οι μεταλλικές δοκοί, όπου καταλαμβάνουν ολόκληρο ύψος ορόφου, μπορούν να χρησιμεύσουν ως επίπεδα – καταφύγια σε περίπτωση φωτιάς, στοιχείο απαραίτητο σε διαστήματα 60 μέτρων. Αυτή η λογική του καταρτιού είναι η ίδια με εκείνη που παρουσιάζεται στον πυλώνα του Eiffel και τα οριζόντια δομικά στοιχεία στο άγαλμα της Ελευθερίας. Το μεγάλο όφελος από αυτή τη διαδικασία είναι να απελευθερώσει κανείς την πρόσοψη από δομικό ρόλο που έχει τόσο στον πύργο Sears όσο και στους πύργους του World Trade Center, απελευθερώνοντας έτσι τη θέα και επιτρέποντας την πραγματοποίηση ενός γλυπτικού έργου.

Η ιδέα του «καταρτιού» με στηρίξεις περιμετρικά σε υποστυλώματα εξετάστηκε από τον Fazlur Kahn κατά τη δεκαετία του ’60, αλλά δεν ενσωματώθηκε στο σχεδιασμό των ψηλών κατασκευών μέχρι τη δεκαετία του ’80 και την πρόταση του César Pelli (και του μηχανικού Charles Thorton) για τον πύργο Miglin – Beitler στο Σικάγο, όπως επίσης τους πύργους Petronas Towers στην Kuala Lumpur. Η επανεμφάνιση αυτής της τυπολογίας οφείλεται εν μέρει στην αυξανόμενη προσοχή που άρχισε να δίνεται στις ταλαντώσεις που προκαλούνται στα ψηλά κτίρια εξαιτίας του ανέμου και δυσχεραίνουν τις συνθήκες άνεσης κυρίως σε εργαζόμενους. Εφόσον η λογική του «καταρτιού» και της γενικότερης τάσης για απόσβεση των ταλαντώσεων είναι κατά βάση πιο αποτελεσματική από μία άκαμπτη κατασκευή, η γενική κατεύθυνση που δόθηκε, με εκκίνηση τη δεκαετία του 80, ήταν να αυξηθεί σημειακά η πυκνότητα του κτιρίου (κεντρικός πυρήνας) και να προστεθούν μηχανικοί αποσβεστήρες ταλαντώσεων στις ψηλές και λεπτές μεταλλικές κατασκευές.

Ο πύργος Jin Mao στη Σαγκάη (εικ. 116) και η πρόταση για τον πύργο 7 South Dearborn (μικτής χρήσης) στο Σικάγο (εικ. 117), έργα και τα δύο του γραφείου Skidmore Owings & Merrill, υιοθέτησαν αυτή τη λογική του κεντρικού πυρήνα και των περιμετρικών στηρίξεων. Στην κατασκευή του κτιρίου Jin Mao, η επίλυση αυτή επιτρέπει ελευθερία στη διαμόρφωση της όψης, ενώ παράλληλα εξασφαλίζει μία τυπική εν δυνάμει δομή στην κάτοψη του κτιρίου· διαμορφώνεται ένα είδος διάταξης ελληνικού σταυρού που οφείλεται στη γεωμετρία του πυρήνα και των περιμετρικών στηρίξεων του κτιρίου. Αυτό που είναι περισσότερο ενδιαφέρον για το κτίριο Jin Mao, ωστόσο, είναι η αντιστροφή της τομής που επιχειρείται στα ψηλότερα επίπεδα, όπου το κτιριολογικό πρόγραμμα οδηγεί στο ξενοδοχείο του πύργου. Εδώ, σε αναλογία με τα ξενοδοχεία με αίθρια του John Portman, ο πυρήνας του κτιρίου παραμένει κενός, ενώ παράλληλα οι ανελκυστήρες και οι βοηθητικοί χώροι έχουν τραβηχτεί στην περίμετρο. Ο τοίχος του πυρήνα από σκυρόδεμα παραμένει στοιχείο διαχωρισμού μεταξύ των δωματίων και του μπαλκονιού που έχει θέα στο πελώριο, εσωτερικό αίθριο του κτιρίου. Αυτή η τοπολογική αντιστροφή είναι τόσο απλή όσο και ιδιοφυής, και έχει μετατραπεί σε ένα τουριστικό αξιοθέατο.

Tου Αλέξιου Βανδώρου