Η αρχιτεκτονική του φωτός και η πόλη τη νύχτα (Μέρος Β’)

<< Δείτε το Α Μέρος

Είναι γεγονός ότι στη χώμα μας η μεγάλη πλειοψηφία των δημόσιων ανοικτών χώρων υστερούν σε καλό φωτισμό. Ο υφιστάμενος φωτισμός είναι τις περισσότερες φορές, ομοιόμορφος, χωρίς αναφορά στην αρχιτεκτονική, το χρήστη και συχνά, τη λειτουργικότητα του χώρου. Επιπλέον σπαταλά ενέργεια στα όρια της υπερβολής, σε μια εποχή που δεν υπάρχει περιθώριο για παρόμοιες ‘‘πολυτέλειες’’. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι σε μια μεγάλη πόλη όπως είναι η Αθήνα να μην υπάρχει ενιαία στρατηγική φωτισμού για το ευρύτερο αστικό περιβάλλον, ένας κεντρικός σχεδιασμός που να ανταποκρίνεται στις πολλαπλές ανάγκες των δημοτών. Η εικόνα των εγκαταστάσεων φωτισμού σε κεντρικά σημεία της πόλης όπως για παράδειγμα στους περιβάλλοντες χώρους του Ζαππείου Μεγάρου και τον Εθνικό Κήπο είναι επιεικώς απογοητευτική από άποψη σχεδιασμού, συντήρησης αλλά και ενεργειακής απόδοσης.

Στην Αθήνα, είμαστε ακόμη σε μία φάση πολλών ταχυτήτων με διαφορετικά ποιοτικά αποτελέσματα. Τα κτίρια ή τα μνημεία που έχουν μελετηθεί από επαγγελματίες μελετητές φωτισμού διακρίνονται αμέσως. Εκπέμπουν αρμονία, μεγαλείο, ηρεμούν και ταυτόχρονα δημιουργούν αισθήματα ανάτασης και μεγαλοψυχίας. Το φως τη νύχτα αλλάζει την πόλη προς το καλύτερο ή το χειρότερο. Κάνοντας λόγο για τη ‘‘χειρότερη’’ εικόνα της πόλης, μιας εικόνας που δεν αξίζει σε κανένα μας, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η πρακτική των ‘δωρέαν’ μελετών φωτισμού που παρέχονται από εμπορικές εταιρίες φωτιστικού εξοπλισμού ως υποστηριστικό στοιχείο προώθησης πωλήσεων θα πρέπει κάποια στιγμή να λάβει τέλος. Η επαγγελματική μελέτη αρχιτεκτονικού φωτισμού δεν αποτελεί εργαλείο marketing, ‘pre-sales’ υπηρεσία και ‘φαντακτερή’ ταμπέλα σε εκθέσεις φωτιστικών αλλά ξεχωριστό επιστημονικό κλάδο και συνδυασμό τεχνολογίας και τέχνης. Προς το παρόν, η Αθήνα περνάει την ‘‘εφηβεία’’ της και η πόλη τη νύκτα έχει τη δυνατότητα να σβήσει τις ανορθογραφίες της ημέρας και να αναδυθεί  σαν μία από τις πιο μαγικές πόλεις της Μεσογείου. Η γνώση και η εμπειρία υπάρχει.

Κύριος στόχος κάθε σχεδιασμού φωτισμού των υπαίθριων αστικών χώρων είναι αφενός η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής τους και αφετέρου η δημιουργία ενός ευχάριστου περιβάλλοντος που να προσφέρει ευκαιρίες για ξεκούραση και αναψυχή κατά τις νυκτερινές ώρες. Η εξασφάλιση συνθηκών οπτικής άνεσης για εύκολο προσανατολισμό, κίνηση και παραμονή των επισκεπτών στους χώρους καθώς και η δημιουργία αισθήματος ασφάλειας αποτελούν επιπλέον στόχους. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες ένας κατάλληλα φωτισμένος υπαίθριος χώρος μειώνει σημαντικά τους βανδαλισμούς και τις εγκληματικές πράξεις στην περιοχή.

Η επαγγελματική μελέτη φωτισμού αποτελείται από ακόλουθα στάδια:

 Σαφής καθορισμός του στόχου ή των στόχων που επιδιώκεται να επιτευχθούν. Αυτό γίνεται ύστερα από συζητήσεις με τους αρχιτέκτονες, τις τοπικές αρχές και τις οργανώσεις των πολιτών που χρησιμοποιούν το χώρο. Η γνώμη των πολιτών θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη σε κάθε σχεδιασμό αφού οι πολίτες είναι οι χρηστές των χώρων και κάθε προσπάθεια έχει ως βασικό στόχο την εκπλήρωση των δικών τους λειτουργικών και αισθητικών απαιτήσεων και αναγκών. 

 Διερεύνηση των ιδιαίτερων γεωμετρικών, φυσικών και αισθητικών χαρακτηριστικών του χώρου.

 Καθορισμός των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που θα εκτελούνται στη ευρύτερη περιοχή αλλά και στις υπό-περιοχές του υπαίθριου χώρου. 

 Επιλογή των περιοχών ή στοιχείων του χώρου εκείνων που επιθυμείται να δοθεί έμφαση με το φωτισμό.

 Επιλογή των κατάλληλων τεχνικών φωτισμού για την επίτευξη των στόχων και την ουσιαστική ανάδειξη τόσο των επιμέρους στοιχείων του χώρου όσο και τη δημιουργία μιας ενδιαφέρουσας εικόνας με συνοχή για το σύνολο του υπαίθριου χώρου. Στο σχεδιασμό φωτισμού θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το σύνολο του υπαίθριου χώρου και ο τρόπος που ο φωτισμός του υπαίθριου χώρου αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του αισθητικά και λειτουργικά.

 Εξέταση του τρόπου που ο υπαίθριο χώρο γίνεται αντιληπτός από τους χρήστες τους όταν αυτοί κινούνται σε αυτόν ελευθέρα. Η σχέση μεταξύ των πιο απομεμακρυσμένων σημείων με τα κοντινότερα είναι σημαντική και θα πρέπει να διερευνηθεί με τον κατάλληλο φωτισμό έτσι ώστε να συμβάλλουν στη καλύτερη αντίληψη του χώρου.

Η επιλογή των κατάλληλων τεχνικών εμπεριέχει αποφάσεις για τον αριθμό, το είδος, το τρόπο στήριξης, το ύψος, την εμφάνιση και την ενσωμάτωση των φωτιστικών στο χώρο καθώς επίσης και για το είδος της φωτεινής δέσμης, τη φωτεινή ένταση, τις χρωματικές ιδιότητες του εκπεμπόμενου φωτός. Επίσης θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη άλλοι πρακτικοί παράγοντες στην επιλογή των φωτιστικών όπως το κόστος, η κατανάλωση ενέργειας, ο βαθμός προστασίας, το υλικό κατασκευής του, η διάρκεια ζωής του λαμπτήρα καθώς και ο τρόπος συντήρησης του. Σε γενικές γραμμές είναι σαφώς προτιμότερη η χρήση πολλών πηγών φωτισμού περιορισμένης έντασης για την ανάδειξη επιμέρους στοιχείων του χώρου για παράδειγμα ενός γλυπτού, ενός σιντριβανιού ή μιας πρόσοψης ενός κτιρίου και στη συνεχεία η σύνθεση μιας ενδιαφέρουσας εικόνας που θα ενώνει όλα τα επιμέρους επίπεδα. Η χρήση λίγων και εξαιρετικά ισχυρών πηγών φωτισμού δηλαδή μεγάλων και αντιαισθητικών προβολέων για να επιτευχθεί κάποιο επιθυμητό επίπεδο φωτεινής έντασης δεν είναι η προτιμότερη λύση.

 Διερεύνηση τρόπων για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ενσωμάτωση του εξοπλισμού στην αρχιτεκτονική του χώρου με στόχο τη διαφύλαξη της ημερήσιας εικόνας του χώρου. Εάν κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό τότε η εμφάνιση των φωτιστικών θα πρέπει να ακολουθεί τις αρχιτεκτονικές επιλογές του χώρου. 

 Εξέταση και παρουσίαση διαφορετικών εναλλακτικών λύσεων φωτισμού τόσο αισθητική όσο και από οικονόμο-τεχνική άποψη.

Οι πλατείες αποτελούν χώρους οικείους και αναγνωρίσιμους και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το χαρακτήρα της περιοχής που τις περιβάλλει. Πολλές πλατείες έχουν μεγάλη ιστορία και ιδιαίτερο χαρακτήρα και αποτελούν όχι μόνο χώρους συνάντησης και ψυχαγωγίας αλλά και τη σκηνή ποικίλλων κοινωνικών εκδηλώσεων. Ο τεχνητός φωτισμός όταν σχεδιάζεται με επιτυχία, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στον προσδιορισμό της ταυτότητας και στη δημιουργία μιας ενδιαφέρουσας νυκτερινής εικόνας για το χώρο. Σε γενικές γραμμές, ο φωτισμός των πλατειών θα πρέπει να διαφοροποιείται τόσο αισθητικά όσο και λειτουργικά από το φωτισμό των δρόμων που τις περιβάλλουν  Ένας τρόπος για την επίτευξη της διαφοροποίησης αυτής είναι η επιλογή φωτιστικών που θα είναι κοντύτερα στην ‘’ανθρώπινη κλίμακα’’. Αυτό σημαίνει  ότι θα είναι χαμηλότερου ύψους από τα αντίστοιχα φωτιστικά δρόμων και θα εξασφαλίζουν ικανοποιητικά επίπεδα φωτισμού για την ασφαλή κίνηση και τον εύκολο προσανατολισμό των επισκεπτών στο χώρο. Ο γενικός αυτός φωτισμός θα πρέπει να ενισχυθεί με τον απαραίτητο και επιλεκτικό φωτισμό ανάδειξης αντικειμένων όπως για παράδειγμα ενός γλυπτού, μιας ενδιαφέρουσας σύνθεσης από φυτά, μιας σειράς δέντρων ή ενός σιντριβανιού. Η ύπαρξη περιοχών φωτός και της σκιάς στα αντικείμενα αυτά καθορίζει και την εντύπωση του συνολικού χώρου.

Οι κύριες διαδρομές των πεζών είναι  προτιμότερο να σημαίνονται είτε με χαμηλά φωτιστικά σώματα τύπου bollard με ασύμμετρη κατανομή φωτισμού (προς το έδαφος) είτε με σειρές από χωνευτά στο δάπεδο φωτιστικά προσανατολισμού με LEDs.

Ο τεχνητός φωτισμός δίνει τη δυνατότητα επιλογής των στοιχείων που επιθυμείται να αναδειχθούν και το έργο του μελετητή φωτισμού είναι να επιλέξει τα στοιχεία εκείνα που είναι σημαντικά ώστε να μπορέσει να διαφοροποιήσει, απομονώσει ή συνδέσει διαφορετικές λειτουργικές ζώνες του συνολικού χώρου της πλατειάς. Χρησιμοποιώντας δημιουργικά τα εργαλεία που η σύγχρονη τεχνολογία του φωτισμού του προσφέρει ο μελετητής φωτισμού μπορεί να τροποποιήσει τα επιμέρους στοιχεία όπως για παράδειγμα την ένταση ή την κατεύθυνση του φωτός, τη διάταξη των φωτεινών σημείων, το χρώμα, την ημερήσια εμφάνιση του εξοπλισμού, με σκοπό η αρχική ιδέα φωτισμού να γίνει εφέικτή λύση φωτισμού.

Στην περίπτωση που ο κύριος στόχος της μελέτης φωτισμού είναι η ανάδειξη των κτιρίων που περιβάλλουν την πλατεία τότε η προσοχή θα πρέπει να στραφεί στον κατάλληλο φωτισμό των προσόψεων των κτιρίων αυτών. Οι προσόψεις αυτές μπορούν να φωτισθούν ομοιόμορφα έτσι ώστε να μοιάζουν με φωτεινούς τοίχους, αφήνοντας το κέντρο της πλατειάς με χαμηλότερα επίπεδα φωτισμού. Αυτό δίνει την ευκαιρία για την ανάδειξη επιμέρους στοιχείων του χώρου όπως για παράδειγμα έργων τέχνης, σιντριβανιών και χωρών πράσινου. Η δημιουργία των λεγόμενων ‘’νησίδων φωτός’’ παροτρύνει τους επισκέπτες να εξερευνήσουν τους χώρους της πλατειάς περπατώντας από το ένα σημείο φωτός στο άλλο και βιώνοντας έτσι την ποικιλία και το χαρακτήρα της.

  
Θεόδωρος Δ Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού

Λεζάντες φωτογραφικού υλικού : DPA, MBLD, Kaoru Mende, Filippo Kannata, Hess, Santa Cole.

Δείτε το Γ Μέρος>>