Κισίνεβο: η πράσινη πόλη

Η Μολδαβία είναι ένα από τα μικρά θραύσματα της Σοβιετικής Ένωσης, μεταξύ Ρουμανίας και Ουκρανίας. Με κατά κεφαλή εισόδημα περίπου 40% εκείνου της Αλβανίας, είναι σήμερα η φτωχότερη χώρα της Ευρώπης. Πριν 20 χρόνια είχε ακμάζουσα βιομηχανία που συνέβαλε στο 38% της οικονομίας, παράγοντας π.χ. τρακτέρ και μικροκυκλώματα διαστημοπλοίων. Σήμερα η βιομηχανία έπεσε στο 20%, και η οικονομία βασίζεται στην γεωργία και τους μετανάστες.

 
1. Αθήνα & Κισίνεβο από ψηλά: ίδια κλίμακα, διαφορετική εικόνα.
Άνιση πυκνότητα κατοίκων βέβαια, αλλά ποιος την καθόρισε έτσι, και γιατί;

Η χώρα έχει συνολικό πληθυσμό λίγο μικρότερο από της Αττικής, ¼ του οποίου συγκεντρώνεται στην πρωτεύουσα, το Κισίνεβο (Chisinau / Kishinev). Στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο βομβαρδίστηκε επανειλημμένα από τους επελαύνοντες Γερμανούς και Ρουμάνους, και λίγο αργότερα από τους επελαύνοντες Σοβιετικούς. Στα ερείπια του πολέμου, εφαρμόστηκαν οι αρχές της αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας που διακήρυξε ο Μοντερνισμός: πολυώροφα μπλοκ κατοικιών με μικρό ποσοστό κάλυψης, μεγάλες ελεύθερες εκτάσεις στο έδαφος, άνετες λεωφόροι, και άφθονο πράσινο. Παρόμοιο πνεύμα επικράτησε και στη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της υπόλοιπης Ευρώπης, ανατολικής και δυτικής. Σήμερα, η πλουτοκρατική Παγκοσμιοποίηση που αντικατέστησε τον σοσιαλιστικό Διεθνισμό, έχει φέρει τα σημάδια της και στο Κισίνεβο: χλιδάτα mall, φανταχτερά καζίνα, βίλλες νεόπλουτων, μετατροπή χώρων παραγωγής σε χώρους εμπορίου. Ωστόσο έχει αφήσει ανέπαφη την πολεοδομική δομή της πόλης και βασικές υποδομές όπως την τηλεθέρμανση. Η εικόνα στο Google Earth είναι σαφής: περίπου το 1/3 της πόλης θυμίζει ένα μεγάλο πάρκο με γραμμικά κτίρια ανάμεσα στην βλάστηση. Πραγματικά, το Κισίνεβο έχει από τα υψηλότερα ποσοστά αστικού πρασίνου στην Ευρώπη.

 
2. Στο κέντρο του Κισίνεβου υπάρχουν 3 τεχνητές λίμνες 90 στρεμμάτων,
όπου πολλοί ψαρεύουν 300m μακριά από πολυώροφα κτίρια.

 
Στην πρώτη μου επίσκεψη στο Κισίνεβο τον περασμένο Σεπτέμβρη ένιωσα μια μεγάλη έκπληξη: βρισκόμουν σε μια πραγματική εφαρμογή όσων είχα διδαχτεί παλιά στο Πολυτεχνείο στον Αστικό Σχεδιασμό, χωρίς ποτέ να τα έχω δει στην πράξη –τουλάχιστον όχι σε τόσο μεγάλη έκταση. Θαύμασα την άμεση σχέση κτιρίων και βλάστησης, τις φαρδιές λεωφόρους με πλευρικούς δρόμους και πυκνές δενδροστοιχίες, τα άνετα πεζοδρόμια, τη κυριαρχία του πρασίνου. Παρά την ολοφάνερη παρακμή της ήττας, τη φθορά και την εγκατάλειψη, τα βασικά χαρακτηριστικά του δομημένου χώρου ήσαν εμφανή: τοπικές πυκνώσεις της δόμησης, σπάταλη άνεση στο έδαφος, ελεύθερη σχέση των κτιρίων με τον Ήλιο και τον αέρα. Έχοντας βιώσει την αρχιτεκτονική του φωταγωγού, του πίσω ακάλυπτου, του πλάγιου ‘Δ’, της κάλυψης 70% και βάλε, της κατά παρέκκλιση αρτιότητας, με δυο λόγια το θεσμοθετημένο στρίμωγμα, οι νέες εικόνες ήσαν εντυπωσιακά διαφορετικές, θυμίζοντας κάτι σαν το αντίστροφο της Αθήνας.

3. Θέα από διαμέρισμα 7ου ορόφου (στην Αθήνα διακοσμούμε τοίχους με παρόμοιες ζωγραφιές).

 
4. Παλιά ‘σοσιαλιστική’ και πρόσφατη ‘καπιταλιστική’ πολυκατοικία: ουσιαστική διαφορά η ηλικία.

Επί 20 χρόνια ακούμε για την «αποτυχία της Μοντέρνας αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας», για την «αποξένωση που προκαλούν τα σοσιαλιστικά κουτιά που στοιβάζουν ανθρώπους», για την «έλλειψη ζωντάνιας λόγω της μεγάλης απόστασης μεταξύ κτιρίων και της έλλειψης εμπορικών χρήσεων», και όλα αυτά που επιχειρούν να δικαιολογήσουν την υπερεκμετάλλευση της πολύτιμης ιδιωτικής γης στα καθ’ ημάς. Για θολούς λόγους, αποσιωπάται ότι τα προκατασκευασμένα πολυώροφα ‘κουτιά’ στέγασαν τις μάζες τόσο στην ανατολή όσο και στη δύση μετά τον πόλεμο, όπως κάνουν και σήμερα π.χ. στην πολυπληθή Άπω Ανατολή –καπιταλιστική και μη [βλέπε Κουίζ 2 στο τέλος]. Στην Ευρώπη, οι Σοβιετικοί διατήρησαν αυτό τον κτιριακό τύπο για δεκαετίες, ενώ η συλλογικότητα της Δύσης ατρόφησε και οι Δυτικοί ασπάστηκαν ατομικιστικά πρότυπα υπό την επήρεια ιδεών όπως της Μάργκαρετ Θάτσερ, που είχε ξεκαθαρίσει από το 1987 ότι «Δεν υφίσταται αυτό που αποκαλούμε κοινωνία».

 
5. Οι νεόπλουτοι της πιο φτωχής Ευρωπαϊκής χώρας προτιμούν μεζονέτες των 500,000€ -
με ασφαλή περίφραξη βέβαια.

Έψαξα για σημάδια αυτής της ‘αποτυχίας’. Είδα φτώχεια, είδα εγκατάλειψη, είδα έρημες εκτάσεις, είδα σκουπίδια. Αν σκεφτούμε ότι πρόκειται για μια κατατροπωμένη χώρα που υποσκελίστηκε οικονομικά ακόμη και από την Αλβανία, αυτά δεν ήσαν έκπληξη. Όμως ταυτόχρονα είδα πλήθος από παιδικές χαρές και μικρά γήπεδα, είδα μπουγάδες απλωμένες ανάμεσα στα δέντρα, παγκάκια και πεζούλια, πέργκολες και ένα σωρό μικρά περίπτερα με μίνι-μάρκετ και μίνι-καφέ. Είδα παιδιά –πολλά παιδιά- κάθε ηλικίας να παίζουν με ενθουσιασμό ακόμη και το βράδυ, μαμάδες να φλυαρούν, ζευγαράκια σε παγκάκια, μεγάλους να παίζουν μπάλα το απόγευμα και σκάκι στο λυκόφως. «Αποξένωση» και «έλλειψη ζωντάνιας» δεν εντόπισα. 

6. Τα ομαδικά παιχνίδια των μεγάλων: μπάλα το μεσημέρι, ντόμινο το απόγευμα, σκάκι το σούρουπο.
(το πάθος υποκαθιστά τον φωτισμό)

 
7. Παιδικές χαρές: λιτές αλλά πανταχού παρούσες.

 
Βλέποντας αυτά, έκανα σύγκριση με το αστικό περιβάλλον της ‘πλούσιας’ Αθήνας, που απλώθηκε χωρίς πρόγραμμα, με θεμέλιο την ιερή μικροϊδιοκτησία, και κινητήριες δυνάμεις τα ισχυρά συμφέροντα μερικών και την αυθαίρετη δόμηση πολλών. Αναλογίστηκα τις συνθήκες σε πυκνοδομημένες περιοχές όπως η Κυψέλη και τα Πατήσια, με τον αφανισμό του πρασίνου για χάρη του τσιμέντου, του αυτοκινήτου, και του αδηφάγου κέρδους. Αναρωτήθηκα αν τα δικά μας κουτιά της αντιπαροχής, που στοιβάζουν καταναλωτές ανάμεσα στα αυτοκίνητά τους και περιορίζουν τα παιδιά στους παιδότοπους των εμπορικών κέντρων και στο Playstation, είναι προτιμότερα από τα συλλογικά κουτιά σαν αυτά του Κισίνεβου [Κουίζ 1].

 
8. Αν υπάρχει χώρος και ενθουσιασμός για παιχνίδι, η μπάλα μπορεί να υποκατασταθεί από ένα πλαστικό μπουκάλι!

Σε αυτό το σύντομο οδοιπορικό, αρκετές διαπιστώσεις και εξηγήσεις μένουν αναπόφευκτα απ’ έξω. Ωστόσο το βέβαιο είναι ότι είδα μια σχέση των ανθρώπων με τις κοινόχρηστες εκτάσεις γύρω από τις κατοικίες τους πιο ελεύθερη, πιο ευέλικτη, πιο πολύπλευρη, διαφορετική από αυτή που επιβάλλει η περιχαράκωση της ιδιοκτησίας, που τεμαχίζει τους ακάλυπτους χώρους και περιορίζει το συλλογικό για χάρη του ιδιωτικού. Μήπως τελικά αυτό που συνέβη δεν είναι ότι απέτυχε ο Μοντερνισμός, αλλά ότι πέτυχε η επίμονη εκστρατεία εναντίον του; Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα, στο οποίο πρέπει να επανέλθουμε.

 
   9. Το παγκάκι λειψό, αλλά όχι άχρηστο.          10. Οι πεζόδρομοι της γειτονιάς δίνουν πολλές 
                                     δυνατότητες για παιχνίδι.

 
11. ‘malldova’ & ‘streetdova’: οι ναοί του καταναλωτισμού απλώνονται, αλλά όχι για όλους.

ΚΟΥΙΖ 1: Ποια θέα προτιμάτε από το παράθυρό σας;

ΚΟΥΙΖ 2: Ποια ‘κουτιά’ βρίσκονται στη (α) Μολδαβία, (β) ΗΠΑ, (γ) Βρετανία, (δ) Καναδά, (ε) Σιγκαπούρη ;

 
[απάντηση:  α-4, β-2, γ-3, δ-5, ε-1]

Θάνος Ν. Στασινόπουλος
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, AAGradDipl.
11.12.2009