Μεγαλύτερα – Ψηλότερα – Ακριβότερα

Από την εποχή του Πύργου της Βαβέλ, το μέγεθος είναι μια σημαντική αρχιτεκτονική παράμετρος. Ένα μεγάλο κτίριο εντυπωσιάζει, και για πολλούς ανακλά το μεγαλείο του ιδιοκτήτη του - μερικές φορές και την επιδεξιότητα του κατασκευαστή του. Οι Πυραμίδες των Φαραώ, το Κολοσσαίο του Βεσπασιανού, και η Αγία Σοφία του Ιουστινιανού είναι μερικά τέτοια παραδείγματα αρχιτεκτονικής μεγαλομανίας από το ιστορικό παρελθόν.

Σήμερα το μέγεθος εξακολουθεί να έχει ιδιαίτερη σημασία σε ένα είδος διεθνών αγώνων παραλλάσσοντας το Ολυμπιακό σύνθημα ‘Ταχύτερα - Ψηλότερα - Δυνατότερα' σε 'Μεγαλύτερα - Ψηλότερα - Ακριβότερα'. Σε αυτό τον ανταγωνισμό ματαιοδοξίας, τον περιζήτητο τίτλο του μεγαλύτερου κτιρίου στον κόσμο κατέχει προς το παρόν το συγκρότημα Abraj Al Bait Towers ακριβώς δίπλα στην ιερή Κάαμπα της Μέκκας (βλ. πανοραμικές απόψεις). Έχει εμβαδόν 1.5 εκατομμύριο m² και ύψος 600m, προβλέπεται δε να χρησιμοποιείται από 65,000 άτομα -περίπου όσος ο πληθυσμός της πόλης των Ιωαννίνων. Είναι έργο του γραφείου Dar Al-Handasah της Βηρυτού για τη μεγαλύτερη κατασκευαστική εταιρία του κόσμου Saudi Binladin Group της οικογένειας Μπιν Λάντεν. Στη κορυφή του συγκροτήματος ένα γιγάντιο ρολόι διαμέτρου 46m θα εκπέμπει λάμψεις ορατές από 29km πέντε φορές την ημέρα για τη μουσουλμανική προσευχή. Ο γιγάντιος κτιριακός όγκος δίπλα στον ιερό τόπο μαζί με τη σύγχρονη τεχνολογία στοχεύουν αναμφισβήτητα στο να δώσουν ένα ισχυρό θρησκευτικό μήνυμα.

     
Το κτίριο Abrai-Al-Bait στη Μέκκα είναι το μεγαλύτερο του κόσμου σε συνολικό εμβαδόν, και το δεύτερο σε ύψος μετά το Burj Khalifa στο Ντουμπάι.

Πέρα από το συνολικό εμβαδόν, το ύψος είναι ένα άλλο 'αγώνισμα' που συναρπάζει πολύ κόσμο. Όταν ήμουν φοιτητής το ψηλότερο κτίριο στον κόσμο ήταν το Sears Tower των αρχιτεκτόνων SOM στο Σικάγο που ολοκληρώθηκε το 1973. Αυτή την πρωτιά τη κράτησε επί 24 χρόνια, ωστόσο σήμερα βρίσκεται μόλις στην 9^η θέση, με μισό ύψος από το Burj Khalifa στο Ντουμπάι -έργο επίσης της SOM- που είναι πρώτο με πάνω από 800m.

   
Παλαιοί κάτοχοι του τίτλου «η ψηλότερη κατασκευή του κόσμου»:
Καθεδρικός ναός Κολωνίας (1880, 157m), Μνημείο Ουάσιγκτον (1884, 169m), Πύργος Άιφελ (1889, 300m), κτίριο Κράισλερ (1930, 320m).

Στη κούρσα ύψους της τελευταίας δεκαετίας, η πρωτιά αλλάζει όλο και πιο γρήγορα. Έτσι σε λίγα χρόνια το ψηλότερο κτίριο πρόκειται να είναι το Kingdom Tower στη Τζέντα με ύψος 1000m, με αρχιτέκτονα τον Adrian Smith που εργάστηκε και για το Burj Khalifa. Το νέο φαλλικό σύμβολο υπεροχής επρόκειτο να είναι ακόμη μεγαλύτερο (1600m) αλλά δεν το επέτρεψε η παραθαλάσσια περιοχή, και έτσι ο ιδιοκτήτης του έργου πρίγκηπας Al-Waleed bin Talal (ο πλουσιότερος Σαουδάραβας με περιουσία κάπου 14 δισ. ευρώ) θα πρέπει να περιορίσει την επίδειξή του στo ένα χιλιόμετρο αντί για ένα μίλι. Βέβαια οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις ίσως φέρουν νέες τροποποιήσεις ή και ματαίωση του μεγαλεπήβολου έργου, όπως ήδη έχει γίνει με διάφορα άλλα.

Sears Tower/Willis Tower (1973 442m)  |   Burj Khalifa (2010 828m) |   Kingdom Tower (2017? >1000m).

Αυτά τα σύγχρονα μνημεία ματαιοδοξίας διαφέρουν από τα περισσότερα παλιά, καθώς έχουν έντονο λειτουργικό και εμπορικό χαρακτήρα που δίνει τη δυνατότητα σε άλλους ματαιόδοξους με ασθενέστερο πορτοφόλι να καμαρώνουν για ένα γραφείο ή διαμέρισμα «στο ψηλότερο κτίριο του κόσμου», ή τουλάχιστον στο δεύτερο ή τρίτο ψηλότερο.

Πρόσφατα εμφανίστηκε και μια πιο ιδιωτική έκφραση τέτοιου μεγαλείου. Είναι το κτίριο Antilia της Βομβάης που έκτισε ο Ινδός πολυεπιχειρηματίας Mukesh Ambani για να στεγάσει την εξαμελή οικογένειά του. Ο Ambani είναι στη δεκάδα των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου, με περιουσία κάπου 20 δισ. ευρώ που ξεπερνάει κατά πολύ αυτή του Σαουδάραβα Al-Waleed. Ένας τέτοιος μεγιστάνας χρειάζεται για σπίτι κάτι παραπάνω από το τριάρι όπου μεγάλωσε, ή τη 14ώροφη πολυκατοικία που μοιράζεται με τον αδελφό του επί 30 χρόνια. Το νέο σπίτι του ολοκληρώθηκε πέρσι μετά 7 χρόνια κατασκευής και με κόστος κάπου 1 δισ. δολάρια που το κάνει την πιο ακριβή κατοικία του κόσμου. Απέχει 700m από τον Ινδικό Ωκεανό και έχει μορφή 'μικρού' ουρανοξύστη: Ύψος 173m, με 27 ψηλοτάβανους ορόφους, 9 ασανσέρ, εξαώροφο γκαράζ για 160 αυτοκίνητα, 3 ελικοδρόμια, κρεμαστούς κήπους και πισίνες, ιδιωτικό σινεμά 50 ατόμων, και διάφορα άλλα κομφόρ που κάνουν πιο άνετη τη ζωή των 6 ενοίκων και των φίλων τους. Από όλο το κτίριο, οι χώροι κατοικίας καταλαμβάνουν μόνο 37,000m² που τα φροντίζουν τα 600 μέλη του μόνιμου προσωπικού. Αναπόφευκτα, το κτίριο έχει γίνει θέμα πολλών δημοσιευμάτων σκανδαλοθηρικού χαρακτήρα με αβέβαιες πληροφορίες για τις λεπτομέρειες της τελικής διαμόρφωσής του.

   
Όψεις της Antilia: Νότια, βόρεια, ανατολική (με μικρά ανοίγματα ανάμεσα στα φυτεμένα πετάσματα).

Είναι ένα έργο των αρχιτεκτόνων Perkins & Will από το Σικάγο, το οποίο το 2004 επικράτησαν των άλλων υποψηφίων μελετητών (Foster + Partners, SITE, Wilkinson & Eye, Ken Yang). Στην ιστοσελίδα τους - με πραγματικά ενδιαφέρον έργο απ' όπου όμως απουσιάζει το συγκεκριμένο- γράφουν με τίτλο 'Κοινωνικοί στόχοι': «Για περισσότερα από 75 χρόνια, οι Perkins+Will πρεσβεύουν την φιλοσοφία ότι ο σχεδιασμός έχει τη δύναμη να μεταμορφώσει και να υποστηρίξει τους στόχους των πελατών μας και να βελτιώσει την όλη κοινωνία... Αποστολή μας είναι η δημιουργία ιδεών & κτιρίων που τιμούν τους ευρύτερους κοινωνικούς στόχους».

Η κοινωνική ευαισθησία τους επεκτείνεται και στην περιβαλλοντική, η οποία τους οδήγησε στο να κάνουν την Antilia ένα πράσινο ουρανοξύστη. Ο Ralph Johnson, υπεύθυνος σχεδιασμού των Perkins + Will, εξηγεί ότι ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία της Antilia είναι οι κατακόρυφοι και οριζόντιοι κήποι που επισημαίνουν τα διαφορετικά στοιχεία του προγράμματος. Για παράδειγμα, ένας κήπος διαχωρίζει το parking και το συνεδριακό κέντρο από την περιοχή κατοικίας πιο πάνω, οι δε εξωτερικοί τοίχοι μερικών ορόφων καλύπτονται από πετάσματα με υδροπονικά φυτά. Πέρα από τον συμβολισμό διαφορετικών χρήσεων και την ιδιωτικότητα, αυτοί οι κατακόρυφοι κήποι σκιάζουν το κτίριο και μειώνουν την αστική θερμονησίδα. Έτσι «μπορείς να χρησιμοποιήσεις όλο τον τοίχο σαν δέντρο αυξάνοντας το πράσινο της πόλης 10 φορές περισσότερο από ότι θα έκανε μια πράσινη στέγη. Είναι ένα πρότυπο για τα μελλοντικά κτίρια.»

Και όχι μόνο αυτό. Ο ντόπιος αρχιτέκτονας Hafeez Contractor θαυμάζει την επιδέξια χρήση του εδάφους: «Καταλαμβάνοντας λιγότερο χώρο στο ισόγειο, μπορούν να φυτευτούν περισσότερα δέντρα... Οι επιλογές του Ambani θα κάνουν πιο αποδεκτή την υψηλή δόμηση.»

Φυσικά σε ένα τέτοιο πράσινο κτίριο δεν τίθεται θέμα εξοικονόμησης ενέργειας. Κλιματισμός, ασανσέρ, αντλίες, φωτισμός μέσα-έξω όλη νύχτα, και όλες οι ηλεκτρικές συσκευές που έχει ένα αξιοπρεπές σύγχρονο σπιτικό, ανεβάζουν τον λογαριασμό ρεύματος σε 120,000 ευρώ τον μήνα, ισοδύναμο με 7,000 σπίτια της Βομβάης.

Μερικοί δεν συμμερίζονται τον ενθουσιασμό για τα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα της 'πράσινης' Antilia (η οποία παρεμπιπτόντως ξεπερνά σε μέγεθος τα Ανάκτορα των Βερσαλλιών), επισημαίνοντας μερικές ταπεινές πτυχές της βιωσιμότητας όπως π.χ. την ένταξη στο κοινωνικό περιβάλλον. Κάποιοι μιλούν για «μία επιδεικτική επίδειξη πλούτου σε μια χώρα όπου οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα».

Ο Gyan Prakash, καθηγητής στο Princeton, λέει ότι «ένα τέτοιο κτίριο διατυμπανίζει ότι μπήκες στη λέσχη των δισεκατομμυριούχων και κοιτάς κάτω την πόλη οχυρωμένος στον ουράνιο πύργο σου -μόνο που τότε αντιλαμβάνεσαι ότι είναι πολύ μοναχικά εκεί πάνω». Ο ίδιος λέει αλλού «Είναι ένα είδος περίφρακτης κοινότητας που υποδηλώνει ότι οι πλούσιοι στρέφουν το πρόσωπό τους μακριά από την πόλη».

Υπήρξαν πολλά τέτοια ζηλόφθονα σχόλια κατά τη διάρκεια της κατασκευής καθώς και διάφορα νομικά εμπόδια που ξεπεράστηκαν με τη δύναμη που δίνει η μεγαλύτερη ιδιωτική επιχείρηση της Ινδίας. Έτσι το έργο ολοκληρώθηκε όπως είχε σχεδιαστεί, και πριν ένα χρόνο η ευτυχής οικογένεια εγκαινίασε τη νέα κατοικία της με μια δεξίωση που «θύμιζε χορό της Σταχτοπούτας». Στο δώμα το κτιρίου, πάνω από την προσωπική βιβλιοθήκη του Ambani, οι εκλεκτοί φίλοι είχαν τη δυνατότητα «να αναπνεύσουν καθαρό αέρα πάνω από τη μόλυνση της πόλης», της δεύτερης πιο πυκνοκατοικημένης πόλης του κόσμου όπου το 62% του πληθυσμού ζει σε παραγκουπόλεις. Παραδόξως, μετά τις κοινωνικές εκδηλώσεις της, η οικογένεια αποσύρεται στην παλιά της βάση το βράδυ. Γιατί άραγε;

Είναι γεγονός ότι τα δηκτικά σχόλια περί υπέρμετρης επίδειξης χλιδής ενόχλησαν τον Ambani, πιθανολογείται όμως έντονα ότι ο δισταγμός της οικογένειάς του να μετακομίσει οφείλεται σε μια αρχαία πολιτιστική πρόληψη που λέγεται Vastu Shastra, την ινδική παραλλαγή του Feng Shui. Το Vastu είναι μια φιλοσοφία ιδιαίτερα σημαντική στην αρχιτεκτονική των Ινδουιστικών ναών, η οποία δίνει έμφαση στη διάταξη των χώρων ενός κτιρίου κατά συγκεκριμένο τρόπο για την επίτευξη πνευματικής αρμονίας. Πολλοί Ινδουιστές πιστεύουν ότι ένα κτίριο που δεν ακολουθεί τις αρχές του Vastu φέρνει γρουσουζιά.

Οι μελετητές Perkins + Will έλαβαν υπόψη τους αυτή την ιδιαιτερότητα δίνοντας στη κάτοψη τετράγωνο σχήμα -τη βασική γεωμετρική μονάδα του Vastu- και τοποθετώντας ένα κήπο στη μέση του πύργου, εκεί όπου συγκλίνουν όλες οι ενέργειες σύμφωνα με το Vaastu Purusha Mandala.

Αλλά φαίνεται ότι έκαναν κάποιο σφάλμα. Ο Basannt R. Rasiwasia, ένας ειδικός του Vastu, θεωρεί ότι το κτίριο αντιβαίνει σε ένα βασικό κανόνα: Η ανατολική πλευρά του κτιρίου δεν έχει αρκετά ανοίγματα για να μπαίνει αρκετό πρωινό φως. «Αυτό προκαλεί πάντα παρεξηγήσεις, μερικές φορές δε και σοβαρά προβλήματα» διευκρινίζει. «Δείχνει επίσης ότι θα χρειάζεσαι παραπάνω προσπάθεια για να πετύχεις μέτρια αποτελέσματα. Η δυτική πλευρά φέρνει πολλή αρνητική ενέργεια».

Φαίνεται λοιπόν ότι οι αρχιτέκτονες προκάλεσαν ένα πρόβλημα ενισχύοντας τη θέα προς τον ωκεανό αντί προς τις παράγκες της Βομβάης. Θα φανεί στη συνέχεια αν ο σεβασμός προς την αρχαία παράδοση είναι ένα εμπόδιο για την οικογένεια Ambani, τόσο σοβαρό ώστε να την εξωθήσει να απαρνηθεί «το Taj Mahal του 21^ου αιώνα».

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η επιβλητική Antilia έγινε πραγματικά «πρότυπο για τα μελλοντικά κτίρια», τουλάχιστον για τις κατοικίες των δισεκατομμυριούχων της Βομβάης. Αυτό δείχνει το επόμενο 'Taj Mahal' που ήδη κατασκευάζεται στην Βομβάη, σε απόσταση 600 m από τη κατοικία Ambani για να στεγάσει την οικογένεια Singhania. Είναι ο ουρανοξύστης JK House, με έντονη ομοιότητα προς την Antilia αλλά λίγο χαμηλότερος (145m) και με περισσότερους ορόφους (36). Αρχιτέκτονες είναι οι Ινδοί Talati & Panthaky, οι οποίοι δεν στοχεύουν σε ένα πράσινο έργο, αλλά πιθανότατα θα μπορούν ως ντόπιοι να χειριστούν πιο επιδέξια τις αρχές του Vastu.

 
Κατοικία Singhania / JK House.

Και όχι μόνο αυτό. Διαβάζουμε επίσης ότι ένας τρίτος δισεκατομμυριούχος, ο Venugopal Dhoot, ετοιμάζει ένα πιο σεμνό δωδεκαώροφο πύργο-κατοικία στην Βομβάη, δείχνοντας ότι οι πλούσιοι πύργοι πάνω από τις παράγκες τείνουν να γίνουν μόδα στην Ινδία. Μια χώρα με κατά κεφαλή εισόδημα κάπου 1400 δολάρια που είχε 24 δισεκατομμυριούχους στην αρχή του 2009 και 49 στο τέλος του.

Ο Πύργος της Βαβέλ είναι ένα βιβλικό παράδειγμα μεγαλομανούς επίδειξης, την οποία διέκοψε η θεία παρέμβαση. Σήμερα το ανερχόμενο ύψος των ματαιόδοξων κτιρίων -πράσινων ή μη- θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δείκτης της αύξουσας κοινωνικής ανισότητας. Αναρωτιέμαι αν το Vastu προβλέπει κάτι για τη κοινωνική αρμονία, καθώς και αν οι πράσινοι τοίχοι σε μονοκατοικίες 40,000m² είναι υπόδειγμα βιωσιμότητας.

   
Βομβάη: Αριστερά, περιοχή της πόλης - μέση, η πράσινη μονοκατοικία Ambani  - δεξιά, μια μη πράσινη πολυκατοικία.

Θάνος Ν. Στασινόπουλοs
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, AAGradDipl.
6.11.2011