«Πιάνω το μολύβι μου και ένα κτίριο εμφανίζεται»... Oscar Niemeyer

Η ζωή είναι μια ανάσα όλη κι όλη -και μετράει πολύ περισσότερο από τα κτίρια" / "Η αρχιτεκτονική είναι επινόηση. Πρέπει να είναι ευχάριστη και πρακτική. Αν ανησυχείς μόνο για τη λειτουργικότητα, το αποτέλεσμα είναι κακό. Πολλά από τα δημόσια κτίριά μου είναι πολιτικά μνημεία. Ισως όμως κάποια από αυτά προσέφεραν στους απλούς ανθρώπους, τους ανθρώπους χωρίς εξουσία, αίσθημα αγαλλίασης. Αυτό μπορούν να προσφέρουν οι αρχιτέκτονες. Τίποτα παραπάνω".

«Ο Φιντέλ Κάστρο μου έστειλε αυτό το κουτί με πούρα Αβάνας, την περασμένη εβδομάδα», λέει ο Οσκαρ Νιμάγερ. Καθισμένος στο γραφείο του, στην κορυφή ενός δεκαώροφου αρ ντεκό κτιρίου, στην παραλία της Κοπακαμπάνα, στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ο γίγαντας της αρχιτεκτονικής συνεχίζει. «Μια φορά ο Φιντέλ ήρθε να με δει εδώ, αργά τη νύχτα και το ασανσέρ, που είναι παλιό, είχε χαλάσει. Χτύπησα λοιπόν το κουδούνι στον γείτονά μου, και τον ρώτησα αν ο φίλος μου μπορούσε να έρθει εδώ, περνώντας από το διαμέρισμά του. Ο γείτονας φορούσε τις πιζάμες του και νομίζω ότι ξαφνιάστηκε που είδε τέσσερις τεράστιους σωματοφύλακες και τον Κάστρο να διασχίζουν το υπνοδωμάτιό του. Ο Φιντέλ του έδωσε ένα πούρο».

Ο Οσκαρ Νιμάγερ έχει ζήσει συναρπαστική ζωή. Πριν από 50 χρόνια άρχισε να χτίζει τα επιβλητικά κυβερνητικά κτίρια της Μπραζίλια, μεταξύ των οποίων και το θαυμάσιο μέγαρο Αλβοράντα, την επίσημη κατοικία του προέδρου της χώρας, ένα κτίριο που όμοιό του δεν υπάρχει στον σύγχρονο κόσμο. Η Μπραζίλια εξακολουθεί να αποτελεί ένα εντυπωσιακό επίτευγμα τολμηρής αρχιτεκτονικής, ριζοσπαστικού πολεοδομικού σχεδιασμού και πολιτικής θέλησης. Το φουτουριστικό της κέντρο, που αποτελεί σήμερα μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως το Μάτσου Πίτσου και η Πομπηία, ολοκληρώθηκε σε 41 μήνες. Την πρωτοβουλία για την κατασκευή της Μπραζίλια είχε ο Ζουσελίνο Κουμπισέκ, ο πρόεδρος της Βραζιλίας ο οποίος, όταν ανέλαβε την εξουσία το 1956, υποσχέθηκε «50 χρόνια προόδου σε μια πενταετία». Οι άνθρωποι στους οποίους ανέθεσε να υλοποιήσουν το όραμά του δεν τον απογοήτευσαν. Η πόλη του Κουμπισέκ, η Μπραζίλια, η νέα πρωτεύουσα της Βραζιλίας, σχεδιάστηκε από τον Βραζιλιάνο πολεοδόμο Λούσιο Κόστα, ο οποίος πρόσφερε στον Νιμάγερ την ευκαιρία της ζωής του: να σχεδιάσει μια σειρά κτιρίων σε μια από τις πιο απίθανες και ξεχωριστές πόλεις του κόσμου. Ο Νιμάγερ σχεδίασε το εντυπωσιακό κτίριο του Κογκρέσου, το τοξωτό υπουργείο Δικαιοσύνης, έναν «επαναστατικό» καθεδρικό ναό και μια σειρά από υπερσύγχρονα, πολυτελή διαμερίσματα.

Πούρα και κρασί

Ο αρχιτέκτονας έρχεται καθημερινά στο γραφείο του. Εδώ σχεδιάζει, βλέπει τους συνεργάτες και την οικογένειά του, καπνίζει μικρά πούρα, γευματίζει πίνοντας κρασί. Εδώ απολαμβάνει τη συντροφιά συγγραφέων, φιλοσόφων, επιστημόνων, δημοσιογράφων και σπουδαίων πολιτικών. «Ο Νιμάγερ και εγώ είμαστε οι τελευταίοι κομμουνιστές στον πλανήτη», είπε προσφάτως ο Κάστρο. Μέλος του κομμουνιστικού κόμματος από το 1945, ο Νιμάγερ τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν το 1963.

Φημισμένοι αρχιτέκτονες επισκέπτονται με κάθε ευκαιρία τον Νιμάγερ. Κανείς όμως δεν είναι πιο φημισμένος από τον ίδιο. Ο Νιμάγερ είναι ο τελευταίος εν ζωή εκπρόσωπος του κινηματος του μοντερνισμού. Ο Λε Κορμπιζιέ, ο Μις βαν ντε Ρο, ο Φρανκ Λόιντ Ράιτ, ο Αλβαρο Ααλτο αντιμετώπισαν με δέος τον νεαρό Βραζιλιάνο, που μεταμόρφωσε την αρχιτεκτονική σε υπέροχη τέχνη με αισθησιακές καμπύλες, φως και αξέχαστες μορφές και σχήματα.

«Ο Βάλτερ Γκρόπιους ήρθε κάποτε να με δει στο σπίτι μου στο Κανόας, στο δάσος πάνω από Ρίο. Το είχα σχεδιάσει ώστε να αποτελεί φυσική συνέχεια στις καμπύλες του τοπίου. Ο Γκρόπιους είπε ότι το σπίτι ήταν θαυμάσιο αλλά ότι δεν μπορούσε να παραχθεί μαζικά. Λες και είχα τέτοια πρόθεση! Τι ηλίθιος».

Η πολιτική

Στον Νιμάγερ δεν αρέσει να μιλάει για πολιτική. «Η ζωή είναι πολύ σύντομη για να μιλάς για αρχιτεκτονική. Η ζωή είναι μια ανάσα όλη κι όλη – και μετράει πολύ περισσότερο από τα κτίρια» λέει. Παράξενο να το λέει αυτό ο άνθρωπος που όχι μόνον σχεδίασε ορισμένα από τα ωραιότερα κτίρια στον κόσμο τα τελευταία 70 χρόνια, αλλά και που είναι ο μόνος της γενιάς του που βρίσκεται εν ζωή. Μιλούμε λοιπόν για τη ζωή, το σύμπαν, για βιβλία και πολιτική – μέχρι που, όπως το υποπτευόμουν, ο Νιμάγερ αναφέρεται στην αρχιτεκτονική. Θαυμάζω τα έργα του και φυλώ ως κόρην οφθαλμού ένα σχέδιο που έκανε κάποτε για μένα στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Νιτερόι, ένα υπερσύγχρονο κτίριο, στην άλλη πλευρά του κόλπου της Γκαουναμπάρα που βρέχει το Ρίο ντε Τζανέιρο. Το κτίριο αποπνέει νεανική ζωντάνια, κι όμως ο Νιμάγερ ήταν 89 ετών όταν εγκαινιάστηκε το 1996.

Δεύτερος γάμος

«Νιώθω ότι δεν είμαι πάνω από 60 ετών», λέει ο αρχιτέκτονας, που το περασμένο έτος παντρεύτηκε για δεύτερη φορά, την επί σειρά ετών βοηθό του, την 60χρονη Βέρα Λουσία Καμπρέιρα. «Ο,τι έκανα στα 60 το κάνω και τώρα», προσθέτει.

Για τον Νιμάγερ η αρχιτεκτονική αρχίζει με το σχέδιο.

«Η μητέρα μου έλεγε ότι όταν ήμουν πολύ μικρός σχεδίαζα με τα χέρια μου στον αέρα. Χρειαζόμουν ένα μολύβι. Μόλις μπόρεσα να κρατήσω ένα μολύβι, άρχισα να σχεδιάζω και έκτοτε σχεδιάζω κάθε μέρα. Τα κτίρια αποτυπώνονται στο χαρτί, όμως δεν είναι αποτέλεσμα αυθόρμητων γραμμών. Το μολύβι στο χέρι μου καθοδηγείται από τις σκέψεις στη βιβλιοθήκη του εγκεφάλου μου». πηγή : The Guardian

Δείτε ακόμα:

Χτίζει σπίτια στον αέρα

Ο σπουδαιότερος εν ζωή αρχιτέκτονας στον κόσμο, ο Βραζιλιάνος Οσκαρ Νιμάγερ, έκλεισε τα εκατό. Τα χρόνια που πέρασαν δεν μείωσαν τη δημιουργικότητά του, την οξύτητα του πνεύματός του, αλλά και την κομμουνιστική του συνείδηση. Ο πρόεδρος της Κούβας και επιστήθιος φίλος του, Φιντέλ Κάστρο, συνηθίζει να λέει σε κάθε ευκαιρία: «Ο Νιμάγερ κι εγώ είμαστε οι τελευταίοι κομμουνιστές στον πλανήτη».

Και όμως, ακόμη και στο κατώφλι των 100 του χρόνων, δουλεύει πυρετωδώς για μια ακόμη υπερφιλόδοξη δημιουργία. «Εχω ήδη αρκετή δουλειά», λέει στην εφημερίδα «Γκάρντιαν». «Ο πρόεδρος της Αγκόλας μου ζήτησε να σχεδιάσω τη νέα πρωτεύουσα της χώρας, ένα σχέδιο τέσσερις φορές μεγαλύτερο από εκείνο της Μπραζίλια».

Αρα ο Νιμάγερ έχει πολύ σοβαρούς λόγους να επισκέπτεται καθημερινά το στούντιό του με θέα την παραλία της Κόπα Καμπάνα στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Εκεί σχεδιάζει, συζητάει με τους συνεργάτες του, συναντά τα μέλη της οικογένειάς του και τους φίλους του. Εκεί γευματίζει τα μεσημέρια απολαμβάνοντας ένα ποτηράκι κρασί και ένα πούρο με το βλέμμα του στραμμένο στη λευκή άμμο της παραλίας. «Δεν μου αρέσει να μιλώ για αρχιτεκτονική», λέει αρχικά στον δημοσιογράφο της «Γκάρντιαν» Τζόναθαν Γκλάνσεϊ, «η ζωή είναι τόσο μικρή εξάλλου, μια ανάσα. Είναι σαφώς σημαντικότερη από τα κτίρια. Ολοι οι παλιοί μου φίλοι και αρκετοί εκλεκτοί συνεργάτες μου δεν ζουν πια».

Ο άνθρωπος που έχει χτίσει ορισμένα από τα ωραιότερα κτίρια των τελευταίων 70 χρόνων και έχει αφιερώσει τη ζωή του στην τέχνη του δεν θα μπορούσε, πάντως, να μη μιλήσει για αρχιτεκτονική. «Η Αρχιτεκτονική για μένα ξεκινά πάντοτε με το σχέδιο. Οταν ήμουν παιδί, μου έλεγε η μητέρα μου ότι σχεδίαζα στον αέρα με τα δάχτυλά μου. Από τη στιγμή που έπιασα στα χέρια μου το μολύβι δεν το εγκατέλειψα ποτέ. Το μολύβι οδηγείται από τις πολλές σκέψεις που βρίσκονται στοιβαγμένες στη βιβλιοθήκη του μυαλού μου. Μόλις βρεθεί στα χέρια, ρέει. Το κτίριο εμφανίζεται αμέσως. Αυτό είναι. Δεν έχω τίποτε άλλο να προσθέσω».

Ο ίδιος παραδέχεται ότι δεν είναι ο πιο καλόβολος συνεργάτης και ότι έχει προκαλέσει μέσα στα χρόνια αρκετούς πονοκεφάλους στους μηχανικούς του. «Είμαι απαιτητικός. Θέλω πάντοτε τα κτίριά μου να είναι όσο φωτεινά γίνεται, να προσεγγίζουν ευγενικά το έδαφος, να εφορμούν και να εκτοξεύονται στα ύψη και να εκπλήσσουν. Η Αρχιτεκτονική είναι επινόηση. Αρκετά από τα κτίριά μου έχουν μια πολιτική διάσταση, αλλά ίσως τα περισσότερα να δίνουν στους καθημερινούς ανθρώπους, στους αδύναμους ανθρώπους μια αίσθηση απόλαυσης. Αυτό μπορούν οι αρχιτέκτονες να κάνουν. Τίποτε άλλο».

«Παραμένετε ακόμη κομμουνιστής;» τον ρώτησε πρόσφατα και ο Ζαν Μποτό του «Νουβέλ Ομπσερβατέρ».

Για να πάρει την απάντηση: «Γιατί θέλετε να αλλάξω; Ο κόσμος παραμένει άδικος. Απ' όσο ξέρω οι φτωχοί παραμένουν φτωχοί, ο αγώνας ενάντια στην πείνα παραμένει προτεραιότητα, ενώ η πάλη των τάξεων δεν μοιάζει να έχει μεταβληθεί στο ελάχιστο».

Στην Ιστορία της Παγκόσμιας Αρχιτεκτονικής το όνομα του Οσκαρ Νιμάγερ είναι συνώνυμο με τη δημιουργία της Μπραζίλια, της νέας πρωτεύουσας της Βραζιλίας, που ακόμη και σήμερα παραμένει λαμπρό δείγμα ριζοσπαστικής αρχιτεκτονικής και πολιτικής βούλησης. Η πόλη δημιουργήθηκε σε χρόνο ρεκόρ, μέσα σε 41 μήνες, από το 1956 μέχρι το 1960. Τότε ο πρόεδρος Τζοζελίνο Κούμπιτσεκ είχε εμπνευστεί το χτίσιμο μιας ολοκαίνουργιας, ουτοπικής πολιτείας που θα εξέφραζε το σοσιαλιστικό του όραμα. Πολεοδόμος του φιλόδοξου σχεδίου ήταν ο Λούτσιο Κόστα, ενώ σύμβουλος και αρχιτέκτονας των σημαντικότερων κτιρίων της πρωτεύουσας ήταν ο Οσκαρ Νιμάγερ.

Το κέντρο της πόλης αποτελεί μέρος των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Ο Νιμάγερ με νεανική ορμή και τόλμη σχεδίασε μεγάλο αριθμό κατοικιών, εμπορικών και κυβερνητικών κτιρίων. Ανάμεσά τους το προεδρικό μέγαρο, το κοινοβούλιο, το κογκρέσο και ο περίφημος καθεδρικός ναός της Μπραζίλια.

Γεννήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου του 1907 σε μια γειτονιά του Ρίο ντε Τζανέιρο, σπούδασε Αρχιτεκτονική και άρχισε τη σταδιοδρομία στο γραφείο του Λε Κορμπιζιέ. Ανήσυχος από το ξεκίνημά του σύντομα ενδιαφέρθηκε για μια βραζιλιάνικη διάσταση του μοντέρνου αρχιτεκτονικού κινήματος. Υπήρξε πρωτοπόρος στην εξερεύνηση των δυνατοτήτων του μπετόν. Αν και υπερασπιστής της λειτουργικής διάστασης της αρχιτεκτονικής, τα κτίριά του δεν χαρακτηρίζονται από ψυχρότητα. Αποκάλυψε ευφάνταστα κτίρια με δυναμικές φόρμες και σχεδόν αισθησιακές καμπύλες, γεγονός που οδήγησε τους θαυμαστές να χαρακτηρίσουν την αρχιτεκτονική του μνημειακή γλυπτική και ορισμένους επικριτές του να μειδιούν.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ -ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ