Αρχιτεκτονική της γυψοσανίδας

Μια ειδική κατηγορία κτιρίων κάποιας ηλικίας υφίσταται την τελευταία δεκαετία το πολύ, στη χώρα μας, αυτό που 'χει ονομαστεί "αισθητική αναβάθμιση". Πρόκειται για δημόσια κτίρια που ανήκουν στο μοντέρνο κίνημα της αρχιτεκτονικής, όπως αυτό εκφράστηκε κατά τις δεκαετίες του 1960 και του '70, κι υπ' αυτήν την έννοια έχουν ένα ορισμένο ιστορικό ενδιαφέρον. Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους είναι ότι παρουσιάζουν συγκεκριμένο επιχειρηματικό ενδιαφέρον και, καθώς περνούν σ' ένα καθεστώς παραχώρησης της εκμετάλλευσής τους στον ιδιωτικό τομέα, παρουσιάζεται η ανάγκη για τη συντήρηση ή για την επανάχρησή τους προκειμένου να συνεχίσουν τη "ζωή" τους. Πιο ενδεικτικό είναι το παράδειγμα των ξενοδοχειακών μονάδων, των "τουριστικών περιπτέρων", κτιρίων κυρίως που ανήκαν στον πάλαι Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού, χωρίς ν' αποκλείονται και μερικές πιο σπάνιες περιπτώσεις αθλητικών ή πολιτιστικών εγκαταστάσεων.

Το ζήτημα, που θα 'θελα να θέσω κατ' αρχήν, είναι το "μασκάρεμα" που υφίστανται κατά κανόνα αυτά τα κτίρια, σύμφωνα με τη λογική αυτού που θα ονομάσω εδώ: "αρχιτεκτονική της γυψοσανίδας". Η εν λόγω επέμβαση αφορά την "αισθητική αναβάθμιση" του υφιστάμενου κτιρίου (ή κτιρίων) κι, όταν απαιτείται, κάποιες επεκτάσεις ή προσθήκες σ' αυτό. [Για όσους "γνωρίζουν", το φαινόμενο συμβαδίζει με το πέρασμα από τον ΕΟΤ στα ΕΤΑ... και την όλη σχετική επιχείρηση]. Σαν να μην αναλαμβάνεται το (οικονομικό κι όποιο άλλο) κόστος για την κατεδάφιση του κτιρίου και χωρίς να 'ναι σαφές αν εμφιλοχωρεί κάποια ελάχιστη επιφύλαξη για τη σημασία του υπό εξέταση κτιρίου πλην του οικονομικού υπολογισμού, το βασικό κατασκευαστικό και μορφολογικό χαρακτηριστικό της επέμβασης είναι η περιένδυση.

"Ελαφρά" υλικά, εύπλαστα, "ξηράς δόμησης", κοκ. αποτελούν τη γκάμα των χρησιμοποιούμενων υλικών, που παρ' όλες τις εξαγγελίες και προσδοκίες περί "νέων υλικών", κατά βάση ανήκουν στην κατασκευαστική λογική και την αισθητική της ...γυψοσανίδας. Θα μπορούσαμε να το θέσουμε κι αλλιώς, για να μη θεωρηθεί ότι υποκινώ κάποιον ιδιότυπο "ρατσισμό" απέναντι στο συγκεκριμένο υλικό: η γυψοσανίδα αναλαμβάνει συμβολικά όλο το βάρος της εφευρετικότητας και του πειραματισμού, ενόψει των αναμενόμενων και λυτρωτικών υλικών νέας γενιάς στην αρχιτεκτονική. Ένα θετικό υπάρχει στο ότι, θεωρητικά τουλάχιστον, τα αποτελέσματα τέτοιου είδους επεμβάσεων είναι αντιστρέψιμα και καταφανώς μικρής διάρκειας ζωής κάτι σαν με ημερομηνία λήξης, όπως κι η όλη επιχειρηματική κι επενδυτική τους σύλληψη.

Η "ζημιά", όμως, γίνεται σ' ένα άλλο επίπεδο κι, απ' ό,τι φαίνεται έχει χαρακτηριστικά μακράς διάρκειας. [Ας θυμηθούμε το χρωματισμό κτιρίων του (ιστορικού) εγχώριου μοντέρνου κινήματος με τη "μεταμοντέρνα" παλέτα, καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του '90]. Παρουσιάζει ενδιαφέρον αυτή η στάση απέναντι σ' αυτήν τη μη προστατευόμενη αρχιτεκτονική μας κληρονομιά γνωρίζοντας, στο μεταξύ, ότι αυτά τα θέματα δεν είναι μόνο νομοθετικής προστασίας. Μολονότι πρόκειται για ζητήματα ευρύτερης και βαθύτε-ρης κατανόησης και συνείδησης, αντιλαμβανόμαστε επιπλέον ότι περιέρχονται πλέον στην αρμοδιότητα του μάρκετινγκ και τη συνεργία του με την "αρχιτεκτονική της γυψοσανίδας". Επειδή, λοιπόν, δεν πρόκειται απλώς για την απαξίωση του μοντέρνου παραδείγματος και για την έλλειψη μιας ορισμένης συνείδησης για την προστασία των κτισμένων του μαρτυριών, η "ζημιά" που υπαινίχθηκα βρίσκεται στην ολωσ-διόλου διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων, αντίστοιχη μιας μετατόπισης επιστημολογικού παραδείγματος.

Περιμένουμε, δηλαδή, να δούμε κάποιο νεοκλασικό κτίριο, που θα το 'χαμε περί πολλού - ούτως ή άλλως , περιτυλιγμένο με γυψοσανίδα, για ν' αντιληφθούμε τη σημασία της "αρχιτεκτονικής της γυψοσανίδας"; [Ίσως, μάλιστα, να 'ναι κιόλας μέσα στη γυψοσανίδα και δεν του φαίνεται! άλλωστε ποιον ρόλο έπαιζαν τα "γύψινα" στο νεοκλασικό κτίριο;]. Ίσως και ν' αντιδρούσαμε σ' ένα τέτοιο ενδεχόμενο˙ γυψοσανίδα πάνω στα γύψινα! Μπορεί και να μην αντέχαμε  έτσι για ξεκάρφωμα  την τόση "πλασματικότητα"... Να υποθέσουμε μια "αναβάθμιση" της νεοελληνικής πολυκατοικίας με την περιένδυσή της με γυψοσανίδα; Κι εκείνες οι real estate νεοπλασίες τι άλλο κάνουν απ' το να προστρέχουν στο (εμβληματικό) υλικό που ανταποκρίνεται στις "υπολογιστικά υποβοηθούμενες" ικανότητες του σχεδιασμού; Ποιο το μεμπτό μέσα στην όλη λογική μιας αισθητικής αναμόρφωσης, στην ουσία, μεταβλητής κι ευέλικτης στα μέτρα των σταθμίσεων των ερευνών αγοράς και των σφυγμομετρήσεων της επιθυμίας;

Η παλιά διακοσμητική, που 'γινε "αρχιτεκτονική εσωτερικού χώρου" για περισσότερο κύρος , κι ενόσω η αρχιτεκτονική περιέπιπτε σε διακοσμητική ...εξωτερικού χώρου, αναποδογυρίζει σήμερα σε μια γενικευμένη κοσμητική του κτιρίου και του "τοπίου" αδιακρίτως. Το εύπλαστο και προσωρινό υλικό της περιένδυσης φέρνει προς το ...μακιγιάζ, την αισθητική διόρθωση, την απομίμηση, τη φτιαχτότητα. Και θέλω να πω, ότι δεν είναι μόνο το υλικό˙ το ίδιο το πρότυπο ...μοντελοποίησης είναι που 'χει τροποποιηθεί: η φιλοσοφία του μπουντουάρ και το ινστιτούτο αισθητικής συναντώνται πάνω στο χειρουργικό τραπέζι της πλαστικής. Ωστόσο, το τράβηγμα, το γέμισμα ή το ρούφηγμα όπως και το μόσχευμα ή το εμφύτευμα ανήκουν ακόμη σε μια προηγούμενη τάξη: στην τάξη της υλικότητας, καλύτερα της πλαστικής του υλικού. Δηλαδή, το πράγμα δεν σταματάει εδώ.

Το χειρουργικό τραπέζι της πλαστικής αντικαθίσταται από την ...οθόνη. Για την ακρίβεια γίνεται, σχεδόν περιττό, προσάρτημα της ψηφιακής προσομοίωσης και του ψηφιακού "μόντελινγκ". Μιλώντας πάντα για αρχιτεκτονική, η γονιδιακού τύπου παρέμβαση, στο εξής, ανήκει στην τάξη του κώδικα (γενετικού και πληροφορικού). Στον βαθμό που 'χουμε απορρίψει το μηχανικό και βιομηχανικό επιστημολογικό παράδειγμα, βαθμιαία κι ασυναίσθητα εμπεδώνουμε το νέο τεχνολογικό και βιοτεχνολογικό παράδειγμα, κι αυτό περνάει στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την (παραδοσιακή πια) "σύνθεση" και την αντιμετωπίζουμε, ή τουλάχιστον προσπαθούμε, ως διάγραμμα. [Αλλ' αυτό είναι άλλο κεφάλαιο]. Από το καλούπι και την αισθητική της αρχιτεκτονικής του μπετόν αρμέ, μέσω της πλαστικής της γυψοσανίδας, καταλήγουμε σήμερα στη "μήτρα" του αλγόριθμου και την αισθητική της γονιδιακής και πληροφορικής τεχνικής. Μια αισθητική πιο κοντά στη διαδικασία της "καλλιέργειας" (και της "μορφογένεσης") κι όχι πια της "πλαστικής", πόσο μάλλον της "κατασκευής".

Βέβαια, χρειάζεται διερεύνηση κατά πόσο δεν πρόκειται για ψευδαίσθηση "καλλιέργειας" ή "βιομορφικής ανάπτυξης" οπότε θα 'χαμε να κάνουμε με ευγονική ...ύστερα από κάποια άμωμη κι άγαμη σύλληψη της ευφυούς μηχανής. Οπότε, πάλι, δεν θα ετίθετο πια ζήτημα αισθητικής ή κοσμητικής, αλλά για την επαναφορά ενός μύθου (ή εφιάλτη) μέσ' από το νέο "παράδειγμα". Στην περίπτωση της "ψευδαίσθησης", δεν θα επρόκειτο μόνο για κάποια ψευδή αισθητική κατά το υπόδειγμα μιας "καλλιέργειας" αλλά για την καλλιέργεια ενός "παραδείγματος". Η αρχιτεκτονική φαίνεται, ότι εξορισμού δεν μπορεί παρά να "εμπεδώνει" το εκάστοτε "παράδειγμα" (μ' άλλα λόγια, να συμμετέχει κατά το μερτικό της στο μασάζ του κοινωνικού) κι εννοείται ότι, κι αυτήν τη φορά, αυτό θα τελέσει με τον πιο ολοκληρωμένο κι ολοκληρωτικό τρόπο με υλικά "νέας γενιάς".

Αρχιτεκτονική ευγονική, λοιπόν; Θα δείξει πάντως είναι κάτι που η χαρά δεν μπορεί να το κρύψει. Μέσ' απ' αυτό το πρίσμα, η αρχιτεκτονική της "γυψοσανίδας" είναι το "χαμηλό" προφίλ της σύγχρονης αρχιτεκτονικής αιχμής. Ίσως θα 'πρεπε να τελειώσω μ' έναν άλλο τίτλο:

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΓΟΝΙΚΗΣ

Γιώργος Κουτούπης, Δρ Αρχιτέκτων – Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΙ Σερρών