Για μια Αρχιτεκτονική των Αισθήσεων: Δημήτρης Πικιώνης

Αποφάσισα να πάω για τρίτη και τελευταία φορά στην έκθεση με το έργο του Δημήτρη Πικιώνη, που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη. Αφού επέστρεψα άρχισα να ξεφυλλίζω διάφορα κείμενα που έχει γράψει και ξεκίνησα να διαβάζω για ακόμη μια φορά την «Συναισθηματική τοπογραφία».

Πόσο μεγάλη σημασία δίνει στην περιπατητική εμπειρία; Το πνεύμα του ευφραίνεται από τους άπειρους συνδυασμούς των τριών διαστάσεων του Χώρου που αλλάζουν σε κάθε βήμα. Χαίρεται και μετράει τη γη με τον κόπο του κορμιού του. Μεγαλύτερη αξία έχει για αυτόν το μονοπάτι από τη λεωφόρο. Βρίσκει στο ελάχιστο την αρμονία του Όλου και μελετάει το πνεύμα που αναδύεται από τους τόπους. Την υφή του εδάφους, το ξερό χώμα, τις αναθυμιάσεις και το νερό που αναβλύζουν στους ρυθμούς των εποχών. Χαϊδεύει τις μορφές και την ύλη, με το βλέμμα και το χέρι. Έχει ως μέτρο του τη γη που πατά.

Τότε είναι που έρχονται στη μνήμη μου εντυπώσεις από το αρχιτεκτονικό έργο του Πικιώνη.

Στις ατελείωτες υψομετρικές διαμορφώσεις στο λόφο του Φιλοπάππου, θυμάμαι τις εναλλαγές από το αίσθημα κόπου, σε σημεία απότομα, στο αίσθημα ευχαρίστησης από την εισπνοή σε σημεία επίπεδα, που ανοίγονται και ο αέρας είναι πιο καθαρός. Θυμάμαι να ακούω στα αυτιά μου το νερό που κοχλάζει καθώς χάνεται μυστηριακά στις υδρορροές που θυμίζουν μυθικά τέρατα.

Θυμάμαι ακόμα το καθιστικό στον Άγιο Δημήτρη το Λουμπαρδιάρη και τις εγγραφές από τις υφές στα πέλματα και στα χέρια. Τις αδρές και τις λείες πλάκες, την κλίμακα των μορφών που είναι για να τις αγγίζεις, θυμάμαι να κρατώ το ξύλινο κιγκλίδωμα και να βλέπω στο μονοπάτι.

Και αυτές οι απτικές περισσότερο εντυπώσεις στο σώμα εντείνονται, όταν μπεις πλέον στο μικρό ναό. Τόσο σκοτεινός που στην αρχή δεν βλέπεις σχεδόν τίποτα, καθώς θέλεις κάποιο χρόνο για να προσαρμοστείς από το σκληρό αττικό φως στο λιγοστό φως των κεριών και ενός μικρού παραθύρου ψηλά, που φωτίζει το ψαλτήρι, σα να θέλει ο αρχιτέκτονας να σου κλείσει τα μάτια και να σε κάνει να αφουγκραστείς το χώρο, να τον αισθανθείς με το σώμα και να τον ακούσεις.

Θυμάμαι ακόμα τα σχέδια του από την έκθεση όπου στις όψεις κτήριο και φύση γίνονται ένα. Ένα ανεξάντλητο σύνολο που δεν ξέρεις που αρχίζει και που τελειώνει. Σα να βλαστάνει και το ίδιο το κτήριο μαζί με το τοπίο. Στα σκίτσα του για το ξενοδοχείο στους Δελφούς, ήδη νιώθω τις μυρωδιές από τις ελιές, τις μυρτιές και τα θυμάρια, καθώς βλέπω με πόση επιμέλεια σχηματοποιεί και ονοματίζει ακόμα και το ελάχιστο, το μικρό εκείνο θάμνο, που βλαστάνει μαζί με το κτήριο.

Θυμάμαι τέλος, τις πολικές χαράξεις στην κάτοψη της γενικότερης διαμόρφωσης και πέρα από τις οπτικές κατασκευές του, νιώθω το δυνητικό χώρο δράσης το σώματος, πού θα κοπιάσει και πού θα σταθεί, αλλά και τις μυρωδιές και τις υφές των φυτικών ειδών του τόπου καθώς τις εκδιπλώνει σε όψη και αποσύρεται, όπως συμβαίνει στις βυζαντινές αναπαραστάσεις.

Το έργο του Πικιώνη έχει αναλυθεί και εξακολουθεί και αναλύεται, ανεξάντλητο και αυτό, ιδωμένο από πολλές σκοπιές. Σίγουρα μια από αυτές είναι και ότι πρόκειται για μια αρχιτεκτονική που εξυμνεί τον άνθρωπο μέσα και από την συναισθητική εμπειρία. Ο Δημήτρης Πικιώνης εργάστηκε πέραν των άλλων και για μια αρχιτεκτονική των αισθήσεων.

Δεν ξέρω αν μπορεί κάποιος να θεωρηθεί δάσκαλος χωρίς να υφίσταται η φυσική του παρουσία, να είναι δάσκαλος δηλαδή εκτός τόπου και χρόνου. Αύριο μάλλον θα ξαναπάω στην έκθεση.

Στη μνήμη του δασκάλου Δημήτρη Πικιώνη

Τσαμπίκος Πετράς Αρχιτέκτων μηχανικός Ε.Μ.Π.
Ασχολείται με θέματα προσβασιμότητας, καθώς και με τη διερεύνηση του τρόπου συμμετοχής των αισθήσεων στην αντίληψη του αρχιτεκτονικού χώρου.

Βιβλιογραφία
Δ. Πικιώνη, ΚΕΙΜΕΝΑ, Συναισθηματική Τοπογραφία, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000