Δελφοί, θύμα της φτήνιας των καιρών

Ήταν μια υπέροχη ηλιόλουστη μέρα, μέσα Οκτωβρίου, που επισκεφθήκαμε με φίλους τους Δελφούς. Η ατμόσφαιρα διαυγής και ένας λαμπερός ήλιος φώτιζε κάθε σημείο του πανέμορφου τοπίου, αναδεικνύοντας με υπέροχες φωτοσκιάσεις τους δύο μεγαλόπρεπους βράχους των Φαιδριάδων -  ένα θεόρατο φυσικό τείχος πίσω από τον αρχαιολογικό χώρο. Βράχια αρχέγονα και κοφτερά, γεμάτα πτυχώσεις και ρωγμές, σε χρώμα σταχτί, ενώ κατά τόπους, εκεί που ορθώνονται απόκρημνα, κατακόρυφα και απειλητικά, ξεπροβάλλουν έντονες αποχρώσεις από ώχρες και χοντροκόκκινα, θαρρείς και έχει εναποθέσει εκεί ο χρόνος τα ίχνη μιας πανάρχαιης σκουριάς. Πού και πού πάνω τους, στίγματα από πράσινο, οι θάμνοι και τα λιγοστά δένδρα που κρέμονται στο κενό. Στις πλαγιές καθώς κατηφορίζουν, τα δένδρα πυκνώνουν. Αμυγδαλιές και δάφνες αναμειγνύονται με φίδες και πεύκα, ενώ ανάμεσά τους, κατακόρυφες σκουροπράσινες γραμμές, ξεπροβάλλουν τα κυπαρίσσια, υποδηλώνοντας αντιστικτικά τον ορίζοντα· ένα ανεπανάληπτο μνημείο της φύσης.

Περνώντας την Κασταλία πηγή, εισήλθαμε στον αρχαιολογικό χώρο και αρχίσαμε να ανηφορίζουμε σιγά σιγά, ακολουθώντας την «Ιερά Οδό», την όμορφη ελικοειδή διαδρομή, δίπλα στους καταπληκτικούς λίθινους τοίχους αντιστήριξης, τους κατάφορτους με αρχαίες επιγραφές, που έφερναν στο νου τα λόγια του Σεφέρη: «έναν τοίχο τόσο ζωντανό, που το χέρι σου αυθόρμητα επαναλαμβάνει την κίνηση του μάστορα που πελέκησε και άρμοσε την πέτρα». Καμωμένοι από τον ίδιο γκρίζο ασβεστόλιθο της περιοχής, αποτελούν τη φυσική, αυτονόητη συνέχεια των βράχων του μοναδικού τοπίου των Δελφών. Πέτρες λαξευμένες με περίτεχνο τρόπο μαρτυρούν, ανάλογα με τον τρόπο δόμησης, την εποχή στην οποία κατασκευάστηκαν. Η σμίλη των αρχαίων τεχνιτών τούς έδωσε σχήμα και μορφή, χαράσσοντας πάνω τους έναν ποταμό από γράμματα, σαν ανεξίτηλο σημάδι που έφτασε ως εμάς, μέσα από ένα μακρινό παρελθόν που χάνεται στα βάθη της προϊστορίας και τους μύθους των αρχαίων Ελλήνων.

Απέναντι και κάτω χαμηλά, μέχρι την κοιλάδα του Πλειστού ποταμού, απλώνονται καταπράσινοι ελαιώνες που μετά ανηφορίζουν στους πρόποδες του όρους Κίρφη, συμπληρώνοντας την επιβλητικότητα του φυσικού τοπίου. Ένας χώρος ήσυχος, μυστηριώδης, χθόνιος, ιερός, σιβυλλικός. Ανέβαινες με την επίγνωση μιας μακραίωνης ιστορίας που στοίχειωνε κάθε πέτρα, κάθε κίονα, κάθε αναθηματική πλάκα. Σαν να σε κρυφοκοιτούσαν και να σε συντρόφευαν όλοι εκείνοι οι "απόντες" που κάποτε έκτισαν τούτα τα μνημεία, αλλά και όλοι οι "θεοπρόποι"  που πέρασαν από τούτο τον τόπο για να μάθουν το χρησμό, να τιμήσουν το ιερό και να δοξάσουν τον θεό της μουσικής Απόλλωνα. Είχες την αίσθηση ότι, κατά κάποιον τρόπο, όλοι τους ήσαν ωσεί παρόντες.

Χαιρόταν το μάτι αυτή τη χρωματική αρμονία, τη φυσική μετάβαση από τα ανοιχτόχρωμα στα σκουρόχρωμα γκρι, στα ανοιχτά κοκκινωπά και στα υπόλευκα μαρμάρινα ή πώρινα μέλη που συνταιριάζονταν τέλεια με το χώμα, τα χόρτα, τους θάμνους, τα δένδρα, που μαζί με τα βράχια συγκροτούσαν μια θαυμαστή χρωματική ενότητα. Γιατί, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Χρήστος Καρούζος: «το θαυμαστό είναι, ότι σε κανέναν ελληνικό ερειπιώνα δεν αισθανόμαστε ασυμφωνία ανάμεσα στο χαρακτήρα του τόπου και στην αρχιτεκτονική μορφή των μνημείων του». Ώσπου, ξαφνικά, σε μια στροφή, πριν φτάσουμε στον θησαυρό των Αθηναίων, ένα εκτυφλωτικό λευκό, μια έντονη χρωματική παραφωνία μάς έκανε να κοντοσταθούμε έκπληκτοι. Μπροστά μας, μια απίστευτα κακόγουστη νεοκατασκευασμένη ραμπόσκαλα συνέχιζε τώρα τη διαδρομή, ανάμεσα και πάνω από τις παλιές πλάκες της Ιεράς Οδού, τις πέτρες και τα βράχια, φτάνοντας ψηλά μέχρι το επίπεδο του ναού. Μια ραμπόσκαλα κακοσχεδιασμένη, με πλατύσκαλα που γύριζαν άτεχνα και αμήχανα, με διαφορετικά κάθε φορά πατήματα, άλλα μικρότερα και άλλα μεγαλύτερα, χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Τα ρίχτια κατασκευασμένα από γκρίζο μάρμαρο, το οποίο, όμως, έτσι όπως ήταν πελεκημένο παντού, σε όλη του την επιφάνεια, άσπριζε θρασύτατα μες στο τοπίο, σχηματίζοντας ένα κακόγουστο ασπρουδερό περιθώριο που περιτριγύριζε τα πατήματα, το εσωτερικό των οποίων είχαν γεμίσει μ' ένα ροζ τσιμέντο, πρόχειρα κατασκευασμένο.

Αίφνης, ήταν σαν να αισθανθήκαμε τη φθήνια των καιρών! Σαν, αυτό που υφιστάμεθα σήμερα ως χώρα, να άπλωσε τα καταστροφικά του πλοκάμια και πάνω σε τούτο τον χώρο που δεν γνωρίζει χρόνο, αλλά ανήκει σε όλους τους χρόνους και σε όλους τους ανθρώπους.  Ποιος βέβηλος όμως, σκαρφίστηκε αυτή τη λύση; Δεν υπήρχαν τόσες άλλες λύσεις που να εντάσσονταν με σεβασμό στο ιδιαίτερο περιβάλλον των αρχαίων ερειπίων; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ήταν μια αναγκαία κατασκευή, γιατί πράγματι σε κείνο το σημείο της διαδρομής, από την έντονη και μακροχρόνια χρήση, είχαν λειανθεί οι πέτρες και γλιστρούσαν πολύ εύκολα, με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για τους επισκέπτες. Αλλά αυτή ήταν η ενδεδειγμένη λύση; Και πώς είναι δυνατόν το άτεγκτο και πανίσχυρο -κατά τα άλλα- Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, να επέτρεψε μια τέτοια κατασκευή; Αναρωτιέμαι αν κάποιος από τους καλούς συναδέλφους που το απαρτίζουν επισκέφθηκε πρόσφατα το χώρο. Μάλλον όχι. Υπάρχει, βέβαια, μια εύκολη δικαιολογία: ότι μετά από χρόνια θα χαθεί, κάπως, το άσπρο χρώμα που κάποιος αντικρίζει σήμερα. Αλλά μέχρι τότε; Αυτό βέβαια, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η ίδια η ράμπα και η λανθασμένη χάραξή της θα παραμένει πάντοτε εκεί, για να θυμίζει αυτήν την αστοχία και τη χοντροκοπιά.

Αλλά μήπως και η εικόνα που αντικρίζεις στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου είναι καλύτερη; Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς; Το θυρωρείο, τα άσπρα προκατασκευασμένα τσιμεντένια δοχεία απορριμμάτων, τις επιγραφές που κατατοπίζουν τους επισκέπτες, τις προχειροκατασκευές που στεγάζουν τα αυτόματα μηχανήματα πώλησης αναψυκτικών ή το δειγματολόγιο πλακοστρώσεων μπροστά από την κύρια είσοδο; Μέχρι εκεί φτάνει σήμερα η καλαισθησία μας, αυτές είναι οι δυνατότητές μας; Σε όλον τον αρχαιολογικό χώρο, εντύπωση προκαλούν οι πάμπολλες πινακίδες που εν γένει "απαγορεύουν": το φαγητό, το άγγιγμα των επιφανειών, την πρόσβαση σε προστατευόμενα σημεία, που συνοδεύονται κάθε τόσο από τη σφυρίχτρα των φυλάκων, αν κάποιος λοξοδρομήσει. Αυτονόητα πράγματα. Αλλά το "απαγορεύεται" να ασχημονεί κανείς εκεί με άθλιες ιερόσυλες κατασκευές, δεν το είδαμε πουθενά γραμμένο! Τι να υποθέσει κανείς - ότι αυτό επιτρέπεται;

Ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος των Δελφών, αυτό το μοναδικό μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, που κάθε χρόνο επισκέπτονται χιλιάδες ξένοι και έλληνες επισκέπτες, δεν αξίζει αυτής της τύχης! Δεν μπορεί αυτός ο σημαντικός χώρος (μαζί με τόσους άλλους δυστυχώς) να παραδίδεται στην ευτέλεια των καιρών. Έχουμε τεράστια ευθύνη, έναντι της ιστορίας και έναντι όλων των λαών του κόσμου, να τον φροντίζουμε και να τον περιποιούμαστε όπως του αξίζει. Έτσι, σαν ένα μικρό, ελάχιστο, αντίδωρο σε εκείνους που τον έκτισαν, απέναντι σε ό,τι τεράστιο και ανεκτίμητο και ανεπανάληπτο μας έχουν κληροδοτήσει.

του Τάση Παπαϊωάννου
Αρχιτέκτων - Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Με την ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» την 23/11/2012. Αυτό το κείμενο είναι εμπλουτισμένο με κάποιες ακόμη σκέψεις.