ΖΩΝΗ -- το βιο-πολιτικό βάθος του συνόρου

Η "αλλαγή χρήσης" της Πλατείας Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη μ' απόφαση της νέας της δημοτικής αρχής δεν είναι τόσο αθώα, όσο προσπαθούν να μας πείσουν με την πέραν πάσης υποψίας αποκλειστική στο εξής χρήση της πλατείας για "φιλανθρωπικές" εκδηλώσεις κι εκδηλώσεις "για τα παιδιά". Ο καθορισμός ειδικής κι αποκλειστικής χρήσης στον λεγόμενο "δημόσιο" χώρο της λεγόμενης "πόλης" ξεπερνά τις παλιές πολεοδομικές ρυθμίσεις των χαρτών χρήσεων γης, καθώς μας εισάγει σε μια σειρά νέων μετα-πολεοδομικών εργαλείων του Προ-ληπτικού κι Ενάρετου Σχεδιασμού (ΠΕΣ), όπως αυτό της εγκαθίδρυσης "ειδικού νομικού καθεστώτος" στον χώρο.

Αποτέλεσμα αυτού, είναι μια αρκετά καινούργια βασική έννοια για τη ...σύλληψη και τη διαχείριση-διεύθυνση του χώρου (αλλά και του χρόνου), που φέρει τ' όνομα: Ζώνη. Η παλιά συνταγή της μοντέρνας πολεοδομίας, η "ζωνοποίηση" (εκείνο το "zoning"), επαναφέρεται κατ' όνομα μόνο, με τα εντελώς καινούργια χαρακτηριστικά μιας ιδιότητας και, κυρίως, μιας κατάστασης του (αστικού και μη) χώρου, τη ζωνικότητα. Μετά, δηλαδή, από τις τροπές της "αστικότητας" (του '80) και της "θεματικότητας" (του '90), φτάνουμε, πέραν κάθε έννοιας "τόπου" και "τοπικότητας", στον χώρο σε κατάσταση ζωνικότητας.

τι είναι περίπου

Όλο και πιο συχνά βρισκόμαστε μπροστά στα φαινόμενα μιας νέας φάσης της τροχιάς (ή περιπέτειας) της "χρήσης" στον "αστικό", και μη, χώρο. "Ειδικοί χώροι", "χώροι ειδικής χρήσης", "περιοχές ενδιαφέροντος", "κέντρα ειδικού καθεστώτος", "ζώνες" κάθε είδους, φαίνεται ν' αποδιαμορφώνουν και ν' αναδιαμορφώνουν πριν απ' όλα τη μέχρι πρόσφατα γνωστή μας έννοια της "χρήσης" και την αντίληψή μας γι' αυτό που ήταν, ή θεωρούνταν, "δημόσια" χρήση και "δημόσιος" χώρος. Αλλά και "ζώνες" μεγαλύτερης κλίμακας από την πολεοδομική, μας δίνουν την αφορμή να μιλήσουμε για κάποια νεοφανή μορφή διαχείρισης-διεύθυνσης του χώρου πολύ ευρύτερου βεληνεκούς, στο χωροταξικό, ακόμα και στο γεωπολιτικό, επίπεδο.

Οι χώροι ειδικής χρήσης, η εξειδίκευση κι η αποκλειστικότητα χρήσης ή χρήσεων, εντός ενός (κατά κάποιον τρόπο) ενιαίου χώρου φέρνουν έναν ανα-κατα-κερματισμό του, που είναι και παράδοξος, καθώς συντελείται υπό το πρόταγμα της "ενιαίας" κι "ελεύθερης αγοράς" και της απρόσκοπτης κυκλοφορίας αγαθών, ατόμων (και ψηφίων), ιδεών. Συμβάσεις, μορατόρια, ...μνημόνια, διαπερνούν, διασχίζουν, διαμοιράζουν και περιτυλίγουν Συνθήκες και Συντάγματα που αφορούσαν ενιαίες (κάποτε) πολεοδομικές, χωροταξικές, γεωπολιτικές οντότητες. Πολύ μετά τη φονξιοναλιστική "αρχή του διαχωρισμού των λειτουργιών" στη βιομηχανική πόλη, βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μια πρωτοφανή, μετα-πολεοδομική, πλέον, χωρική "σύλληψη", δια του πολλαπλασιασμού και της εξάπλωσης "ζωνών ειδικού ενδιαφέροντος" και δια της επιβολής καθεστώτος γενίκευσης της αποκλειστικής χρήσης. Ωστόσο, η "χρήση" είναι παρελκυστική, καθώς αυτό που προέχει, κι ενδιαφέρει στο τέλος, είναι η δέσμευση του χώρου με πρόσχημα κι αφορμή τη χρήση (στη φάση πλέον της απαξίας και της απροσδιοριστίας της, όπως θα δούμε).

μια καταγραφή

Αλλά, ας αρχίσουμε καλύτερα με μια καταρχήν καταγραφή, και μια πολύ γενική κατηγοριοποίηση, των "περιοχών ειδικής χρήσης" ή, αλλιώς, "ειδικού νομικού καθεστώτος", που για τον χαρακτηρισμό τους δείχνεται μια αξιοσημείωτη προτίμηση στην ονομασία "Ζώνη".

Α.
Ζώνες στρατιωτικού κι αστυνομικού σημασιολογικού περιεχομένου, "περιοχές επιχειρησιακού ελέγχου", "ζώνες ασφαλείας" -- κι η συναφής "ασφάλιση περιμέτρου" και "περιοχής", όπου η "ζώνη" μπορεί ν' αφορά είτε την περίμετρο μιας περιοχής είτε το ίδιο το περιεχόμενο της περιοχής (χώρια και μαζί). Πλέον αυτών, ένα μεγάλο φάσμα "ζωνών", όπως "πυρός", "απαγόρευσης πτήσεων", "αποστρατικοποιημένες ζώνες", "πράσινες γραμμές", κ.ά.

Β.
Πολύ κοντά στις προηγούμενες βρίσκεται η κατηγορία των "ζωνών (υψηλής) επικινδυνότητας":
-- Γενικά "ζώνες καταστροφής", όπου έχει συμβεί κάποια φυσική, τεχνική, περιβαλλοντική... καταστροφή.
-- "Ζώνες αποτροπής", "απαγόρευσης", "αποκλεισμού", ακόμα κι "απαλλοτρίωσης" ("alienation zones") που, συνήθως, περιβάλλουν για λόγους ασφαλείας το "σημείο μηδέν" μιας στροφής-κατά. Είναι δυνατόν, ακόμα, ν' αφορούν την πηγή εκπομπής κάποιας απειλής, οπότε ανάλογα με το είδος της απειλής έχουμε "εστίες μόλυνσης", "περιοχές ανάφλεξης", "έντασης", κλπ. Από τις "εστίες υγειονομικού ενδιαφέροντος" αντλούνται οι λεκτικές μεταφορές της κοινωνικής "νοσηρότητας" και "νοσογένειας", για να καταστούν κάποιες περιοχές υγειονομιστικού ενδιαφέροντος.
-- Παρόμοιες είναι οι "ζώνες ανάσχεσης" ("buffer zones") ανάμεσα σ' "εμπόλεμες ζώνες" ή περιοχές στρατιωτικής και γεωπολιτικής έντασης.

Στην ίδια κατηγορία της "επικινδυνότητας" (αλλά της "κοινωνικής"):
-- "Ζώνες καταγραφής" ή "επιτήρησης" (για "screening" ή "monitoring") που αφορούν "μεταναστευτικά" και "προσφυγικά ρεύματα", και συνεπιφέρουν τα σχετικά "κέντρα υποδοχής-αποπομπής", "φιλοξενίας-κράτησης", κι επιχειρησιακά σχήματα κι εκτελεστικούς βραχίονες τύπου "Frontex-Frontin". [Κατ' αντιστοιχία, με κείνες τις "ζώνες ανάσχεσης αστέγων" που αναφέρει ο M. Davis (για το Los Angeles), θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ζώνες ανάσχεσης μεταναστών, προσφύγων, κ.ά.]
-- Δεν παραλείπουμε, βέβαια, τις πιο "κλασικές" περιπτώσεις των χώρων (καταναγκαστικού) εγκλεισμού και των ζωνών (κοινωνικού, οικονομικού, φυλετικού, σεξουαλικού, κλινικού, κι άλλων) αποκλεισμού.
Η γκάμα των χώρων καταναγκαστικού εγκλεισμού είναι κυριολεκτικά ...εξαντλητική: "στρατόπεδα" συγκέντρωσης ("concentration camps"), καταναγκαστικής εργασίας ("labour camps"), βιασμού ("rape camps")... Επίσης: χώροι, σημεία, κέντρα κράτησης -- ποινικών, πολιτικών κρατούμενων και κρατούμενων βάσει πια των όλο και πιο σύγχρονων κι εξελιγμένων αντι-τρομοκρατικών νομοθεσιών.
Στην περίπτωση του κοινωνικού αποκλεισμού, τα "γκέτο" αποτελούν το πιο κοινό παράδειγμα "ζωνών κοινωνικού ελέγχου" (όπως τις ονόμασε ο Davis). Ενώ, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τους κάθε λογής (και μετάφρασης) μαχαλάδες, τις παλιότερες και σύγχρονες παραγκουπόλεις, παραγκοχώρια, παραγκογειτονιές. Παραγκοζώνες, που τείνουν να σχηματίσουν την "παγκόσμια αστική τενεκεδούπολη" (κατά Virilio) ή τον "πλανήτη των slums" (όπως έχει πει o Davis).

Κάπου εδώ, μεταξύ των κατηγοριών Α και Β, να ...χωροθετήσουμε την εμβληματική "Ζώνη" του Тарковски, που την πραγματεύτηκε στην ταινία Сталкер (1979). Μια κατεστραμμένη περιοχή λόγω κάποιου αδιευκρίνιστου (φυσικού ή τεχνικού) συμβάντος, στην οποία απαγορεύονταν αυστηρά η πρόσβαση. Ωστόσο, ριψοκίνδυνοι ιχνευτές αναλάμβαναν το "πέρασμα" και την "ξενάγηση", σ' αυτόν τον ερημικό χώρο, όπου οι κανονικοί νόμοι της φύσης δεν ίσχυαν πια. Σε κάποιο σημείο της Ζώνης βρίσκονταν ..."Το Δωμάτιο". Μέσα σ' αυτό, έλεγε ο μύθος ότι, οι πιο βαθιές (κι οι πιο άγνωστες) επιθυμίες των ανθρώπων γίνονταν πραγματικότητα.

Γ.
Περιοχές ή ζώνες επείγουσας ανάγκης, κατά βάση "ανθρωπιστικής":
-- Καταυλισμοί -- "προσωρινής" ή "μεταβατικής κατοίκησης" -- προσφύγων, μεταναστών, εξόριστων, "πληγέντων" γενικότερα, λόγω φυσικών ή/και ανθρωπογενών συμφορών.
-- Κάπου εδώ, περιοχές πιο μόνιμης εγκατάστασης της "υποβάθμισης" σε συνθήκες οικονομικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής ένδειας. "Υποβαθμισμένες περιοχές" -- που, συνήθως, αποκρύπτονται πίσω από "όμορφα" σκηνικά και παραπετάσματα, που συνοδεύουν την τραγελαφικότητα σημαντικών αθλητικών (και τα παρόμοια) γεγονότων, όπως πιο πρόσφατα στην ολυμπιάδα του Πεκίνου, χωρίς να εξαιρούνται οι πρώην κι οι επόμενες.

Δ.
Για λόγους (σχετικής) πληρότητας της καταγραφής, αξίζει ν' αναφερθούν επιγραμματικά κάποιες πιο ευρύτερες ή απόμακρες περιπτώσεις, ας πούμε, διεθνικού ενδιαφέροντος, καθώς αφορούν "αμφισβητούμενες" ή "αμφίρροπες περιοχές" κι άλλες περιπλοκές των "κρατικών συνόρων" και του "συνόρου" από κάθε άποψη.
-- "Διαιρεμένες πόλεις" ("divided cities"), όχι μόνο διαιρεμένες από τείχη, αλλά και χτισμένες εκατέρωθεν κάποιου συνόρου, πόλεις συνοριακές.
-- "Κράτη" (κι ως ..."καταστάσεις") ανάσχεσης ("buffer states"), κάποιες φορές αμφισβητούμενης νομικής υπόστασης, ανάμεσα σ' άλλες κρατικές οντότητες.
-- "Προστατευόμενες" περιοχές, γεωφυσικές οντότητες, ακόμα και κράτη-προτεκτοράτα.
-- Η περίπτωση των Bantustan, νησίδων (στην ξηρά) φυλετικού αποκλεισμού κι εξαίρεσης εντός των συνόρων του κράτους της Ν. Αφρικής -- με τη σαρκαστική ονομασία "homelands"!
-- Η λωρίδα της Γάζας -- χωρίς επεξηγήσεις.
-- Αλλά και τ' αμφίσημα σημερινά "τείχη της Βαγδάτης", για τη φύλαξη περιοχών και διαδρομών περιπολίας των ειρηνευτικών δυνάμεων ...κατοχής, ή κατοχικών δυνάμεων ...ειρήνευσης, που θα μπορούσαν ν' αποτελέσουν στόχους ή σημεία προσβολής από τον εχθρό.
-- "Αποτυχημένες πόλεις ή κράτη" ("failed cities", "states")... Ιλαροτραγικοί χαρακτηρισμοί, σαν κάποια (προσωρινή) βαθμίδα "αξιολόγησης", που τους συνοδεύουν στρατιωτικές δυνάμεις "σταθεροποίησης" και προγράμματα "ανασυγκρότησης". Την τιμητική τους κάποια στιγμή είχαν, για παράδειγμα, το Σαράγεβο κι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Γκρόζνι κι η Τσετσενία. [Σύμφωνα με τη Wikipedia: "Το 2003 τα Ηνωμένα Έθνη ονόμασαν το Γκρόζνι την πιο κατεστραμμένη πόλη στη γη." Ξέρω ότι δεν είναι να βασίζεται κανένας στη Wiki, αλλά κάτι τέτοια ο ΟΗΕ τα κάνει.] Πραγματιστικοί, ίσως, χαρακτηρισμοί που θα μπορούσαν να προσδιορίζουν και πάλι περιχαράκωση ή/και αποκλεισμό, κι από άλλες σκοπιές. Ας πούμε, απ' τη σκοπιά του "αρχιτεκτονικού τουρισμού" και του "ελκυστικού προορισμού"...

Η προέλευση των περισσότερων όρων των παραπάνω κατηγοριών είναι από τη στρατιωτική κι αστυνομική ιδιόλεκτο, κι από σπάνιες, απευκταίες κι απρόβλεπτες, κατά κύριο λόγο, περιστάσεις. Γι' αυτό το "ειδικό", μέχρις εδώ, εμπεριέχει έναν τόνο δυσοίωνο. Ωστόσο, το "ειδικό" μπορεί να πάρει, σ' άλλες περιπτώσεις, το στάτους της προνομίας. Ζώνες, λοιπόν, (ειδικών) προνομίων, προνομιακής χρήσης -- δηλαδή: όχι αποκλεισμού, αλλ' αποκλειστικής χρήσης. Ας δούμε παρακάτω:

Ε.
Κατηγορία οικονομικού, πιο σωστά επιχειρηματικού, ενδιαφέροντος κι "αναπτυξιακού" χαρακτήρα. Κάποια στιγμή, εμφανίστηκε ο (αινιγματικός κι αμφίβολος) όρος της "ελεύθερης" ζώνης, προφανώς απ' τα συμφραζόμενα της νεο-φιλελεύθερης οικονομίας κι ιδεολογίας.
-- "Ειδικές οικονομικές ζώνες", "ζώνες ελεύθερου εμπορίου", "ελεύθερες φορολογίας", "οικονομικής ανάπτυξης". Ζώνες, περιοχές, "χώρες", "χώροι" καθολικής επιχειρηματικότητας και, γενικότερα, καπιταλιστικής επιχειρησιακότητας. Ενδοχώριες, διασυνοριακές, υπερεθνικές, κατά το πρότυπο σύστασης και λειτουργίας των "εξωχώριων-υπεράκτιων" φορολογικών κι όχι μόνον "παραδείσων".
-- "Ναυλωμένες πόλεις" ("charter cities"), αλλά και περιοχές (λιμάνια, αεροδρόμια, οδικά κι άλλα δίκτυα, ας πούμε), αλλά και χώρες ναυλωμένες κατά μία έννοια -- που τις καθορίζουν (ειδικά) σύμφωνα και συμβάσεις παραχώρησης...

Πέραν, όμως, του στενού κι αυτονόητου επιχειρηματικού-επενδυτικού ενδιαφέροντος, αλλά σ' άμεση συνάφεια μ' αυτό, αναπροσδιορίζονται κι οι χώροι επιστημονικής και τεχνολογικής δραστηριότητας. Μετά τις περιοχές εξειδικευμένης, προχωρημένης (και διαβαθμισμένης) "επιστημονικής" έρευνας και τεχνολογικής εφαρμογής που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με το λεγόμενο "στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα", βρισκόμαστε ενώπιον των ζωνών όπου οι "καθαρές" κι "εφαρμοσμένες" επιστήμες υπάγονται, πλέον, αποκλειστικά στο πεδίο της εταιρικότητας και της επιχειρηματικότητας.

-- "Ζώνες καινοτομίας": τα παλιότερα "τεχνολογικά πάρκα" με "θεματική" πλέον την "καινοτομία". Χώροι ειδικής προστασίας κι εξειδικευμένης ανάπτυξης της γνώσης, σαν "θερμοκοιτίδες" (εταιρικής σύστασης). [Μια παράξενη ασυλία, αυτή τη φορά με τη μορφή του εταιρικού κι επιχειρηματικού -- αντί εκείνου του νοσταλγικού "ακαδημαϊκού" -- ...ασύλου.]
-- "Clusters" (τσαμπιά), θύλακοι, νησίδες, του νέου επιχειρηματικο-επιστημονικού συμπλέγματος.
-- Περιοχές-ιδρύματα "αριστείας" -- χωρίς περαιτέρω σχολιασμό.

-- "Πόλεις γνώσης" ή "γνωσιακές" ("cognitive"). "Έξυπνες" ή "ευφυείς" κι, οπωσδήποτε τελευταία, μαζί και "αειφόρες" (αν όχι μόνο "βιώσιμες").
-- "Eco-πόλεις", "μηδενικών εκπομπών άνθρακα", -- με μια ιδιαίτερα επιδεικτική προτίμηση για την εγκατάστασή τους στην έρημο, στη θάλασσα, ακόμα και στο διάστημα... [Μετά τους θεματισμούς, οι υπερθεματισμοί. Ώς κι η "βιώσιμη" κατοίκηση της Σελήνης επανέρχεται τελευταία ως «ακραία αρχιτεκτονική φιλοδοξία»!]
-- Αλλά και "πλανητικές πόλεις", για να μην ξεφύγουμε τελείως, με κατ' εξοχήν πρότυπό τους την ("global") Κοπεγχάγη.

Κλείνοντας αυτήν την κατηγορία, δύο ακόμα στοιχεία: η νεόφερνη ΑΟΖ, και το πολύφερνο "fast track".
-- "Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες": περιοχές, όχι απλώς αυστηρού, αλλ' αυστηρότατου οικο-νομικού καθεστώτος, αφού πρόκειται για χώρους ζωτικής γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής σημασίας.
-- Ζώνες του "fast track". Μ' αυτό εισάγεται, με τον πλέον καταφανή τρόπο, το νέο χαρακτηριστικό της επιχειρησιακής προνομίας: η ταχύτητα. Οι "κατεπείγουσες" εκτελεστικές διαδικασίες ενός προγράμματος, ας πούμε, "αξιοποίησης" μιας περιοχής, άραγε, αφορούν μόνο την παράκαμψη ή συντόμευση των παγίων και τρεχουσών ρουτινών διεκπεραίωσης, οι οποίες θεωρούνται χρονοβόρες, όταν δεν απαξιώνονται κι ως "γραφειοκρατικές"; Τι να προοιωνίζεται η διαδικασιοκρατική ακύρωση του θεμέλιου κάθε καθεστώτος που σέβεται τον εαυτό του, δηλαδή: της παλιάς-καλής "γραφειοκρατίας"; Πόσο απέχουν οι "διαδικασίες του κατεπείγοντος" από μια "κατάσταση έκτακτης ανάγκης" σε συνθήκες ακήρυχτου (εμφύλιου ή μη) πολέμου;

Μετά από τη χωρική (και χρονική) διαφοροποίηση με όρους εξαίρεσης κι εξαιρετικότητας, φτάνουμε στο ουσιωδέστερο ίσως χαρακτηριστικό της ζωνικότητας: στη "διάσταση" της ταχύτητας και στον διαφοροποιητικό της ρόλο -- (όπως θα το 'θετε ο Virilio, μιλώντας για "Speed and Politics"). Ζώνες, λοιπόν, υψηλών ταχυτήτων, όπου το "tracking" του βίου [θα προσθέσω και το "trafficking" της γυμνής ζωής] βρίσκεται στην ένδειξη "fast". Κι, άρα, ζώνες πολλών και διαφορετικών ταχυτήτων, οπότε αναπόφευκτα υπεισέρχεται στην τοπολογία της ζώνης και στη ...ζωνολογία μας, εκτός απ' το στοιχείο της εντατικότητας, το επιπλέον στοιχείο της (απρόσκοπτης ή μη) κυκλοφορίας.

Να μνημονεύσουμε, τέλος, [όπως σε μνημόσυνο] και μερικές "ζώνες" παλιάς σχολής. Τις "ζώνες" των πολεοδομικών σχεδίων: ΖΟΕ (οικιστικού ελέγχου), ΖΕΠ (ενεργού πολεοδομίας), ΖΑΣ (αγοράς συντελεστή), κλπ. Εκείνες τις ζώνες ειδικής πολεοδομικής νομοθεσίας, κανονιστικού (αρχιτεκτονικού-πολεοδομικού) ελέγχου, που ήδη ηχούν σαν ...παιδικές χαρές. Ενώπιον των ζωνών βιο-πολιτικού ελέγχου που επιμελείται, πια, ο ΠΕΣ.

ΣΤ.
Ερχόμαστε, τώρα, στους πρωτότυπους χώρους αυτόβουλου εγκλεισμού, εθελούσιου αποκλεισμού στ' όνομα του δικαιώματος της αυτο...προστασίας πια, κι όχι ακριβώς της εν γένει "προστασίας του πολίτη". Μια σύμπραξη κοινοτικού-real_estate-σεκιουριτάδικου ενδιαφέροντος μας φέρνει στην (εικοσαετή τουλάχιστον) περίπτωση των "θυρόκλειστων κοινοτήτων" ("gated communities"), που αποκτά πλέον πλανητικές βλέψεις. Όπου το "community" ανασυγκροτείται με όρους ιδιωτικής ασφαλείας (κι ασφάλισης) -- συμπληρούμενων κατά κανόνα με "νομιμότητα", "καθαριότητα", ακόμα και με "πίστη"...

Αυτή η ιδιο...φρούρηση μπορεί, βέβαια, να επεκταθεί και πέραν των περιοχών κατοικίας και των συνοδευτικών τους χρήσεων. Μπορεί ν' απαντηθεί, στο μέτρο του αναγκαίου (σε συναγερμό), σε χώρους εργασίας, καλλιέργειας, αναψυχής, κι όταν απαιτείται φυσική ή ψηφιακή μετακίνηση, μπορεί ν' αφορά και τ' ανάλογα δίκτυα μεταφοράς, μετάδοσης, κυκλοφορίας. Ήδη, όλοι αυτοί οι χώροι προνομιακής εξαίρεσης, ως δοχεία, κόμβοι κι αγωγοί, αποτελούν τα συστατικά μέρη του επιστημολογικού "παραδείγματος" ή της λογοτεχνικής "μεταφοράς", που' χουν πάρει τη μορφή του δικτύου ή του matrix, ανάλογα. Έχουν ονομαστεί και "παράλληλοι κόσμοι" ή "κατασκευασμένες πραγματικότητες", που το πιο εξόφθαλμο παράγωγό τους είναι το ...φαινόμενο της πραγματικότητας (το "reality effect"). Συναποτελούν, μ' άλλα λόγια, αυτό που λογοτέχνησε ο Ballard ως Τέταρτο Κόσμο.

Τέλος, μετά τις "ζώνες αποκλεισμού" και τις διάφορες περιοχές "exclusive", πώς να κατανοήσουμε άραγε τους "all inclusive" χώρους [όχι ακόμα "ζώνες";] τουριστικών υπηρεσιών -- των οποίων, μάλιστα, οι πελάτες φορούν ένα "αναγνωριστικό" βραχιολάκι στον καρπό τους;...

Θα μπορούσε κανείς, δικαιολογημένα, ν' αναρωτηθεί: τι έχει μείνει, τελικά, εκτός Ζώνης;

σημασιολογία της "ζώνης"

-- Ιδιαίτερος χαρακτηρισμός μιας περιοχής-ορίου ανάμεσα σε δύο (ή περισσότερες) "περιοχές", που αυτές διαθέτουν την όποια σημασιολογική βαρύτητα.
-- Κατά κάποιον τρόπο, ένα όριο, ένα σύνορο (μ' ένα κάποιο εύρος ή βάθος) που διαχωρίζει "περιοχές" μεταξύ τους. Αυτό το όριο (από αντιληπτικό μέχρι φυσικό, κι από διοικητικό μέχρι σύνορο κράτους), βέβαια, μπορεί να 'ναι από "στεγανό" μέχρι "πορώδες", κατά περίπτωση.
-- Κάτι το περίκλειστο, μαζί κι η περίφραξή του. Περιέχον και περιεχόμενο, χωριστά και ταυτόχρονα. Τρόπος περιορισμού (είδος συνόρου) ενός περιεχομένου, αλλά και καθορισμός του ίδιου του περιεχομένου.

Ακόμα, για να περάσουμε σε πιο δυναμικές καταστάσεις:
-- Όταν ένα ενδιάμεσο αποκτά εύρος, ή η συνοριακή γραμμή αποκτά βάθος. [Ενώ δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας κι η ...μετανάστευση του συνόρου.]
-- Μετά, πόσο απέχει ένα όριο απ' το να γίνει περιοχή, και μια περιοχή να γίνει όριο;
-- Κι ύστερα, να θεωρήσουμε τη "ζώνη" ως "τοπολογικό χώρο" (με την αυστηρά μαθηματική σημασία του) και να έχουμε ισομορφισμούς του είδους: ζώνη που περιβάλλει μία (ή περισσότερες) ζώνες, ζώνη που χωρίζει δυο (ή περισσότερες) ζώνες, και τα τοιαύτα.
-- Εκείνο, όμως, που εισάγει η "ζώνη", πέραν της "περιοχής" και του "ορίου" (της), είναι ένας παράγοντας ή συντελεστής αβεβαιότητας στην εξίσωση μιας εδαφικής (εδαφοκυριαρχικής), κι ευρύτερα μιας γεωπολιτικής, σταθερότητας ή ισορροπίας. Ενώ, από την άλλη, μπορεί να φαίνεται ότι είναι μόνο ένα εργαλείο διαμοιρασμού του χώρου και διαφοροποίησης σ' αυτόν.
-- Θα μπορούσαμε, μάλιστα, να πούμε ότι προϋπόθεση της "ζώνης", το καταστατικό της δεδομένο, είναι αυτή η οριστική ασάφεια του ορίου, του συνόρου, της περιοχής, [του "τόπου"], κι οι "δυνητικότητες" που απορρέουν πλέον απ' αυτήν την κατάσταση. Χώρος σε κατάσταση ζωνικότητας.

Όλη αυτή η σημασιολογία, βέβαια, δεν γίνεται ...εν κενώ. Κυρίως, δεν γίνεται σε νομικό κενό. Το "δικαίωμα στην πόλη" (κοινωνικό αίτημα που διαμορφώθηκε τη δεκαετία του '60) αφορούσε εν πολλοίς τον μπουρζουαστικοδημοκρατικό "δημόσιο" χώρο της βιομηχανικής πόλης. Μισόν αιώνα μετά, μεταστρέφεται σε δικαιο-νομική σύλληψη του χώρου -- ποιας "πόλης", άραγε, ποιας "πολιτείας"; Μια "σύλληψη", που δεν αναδιανέμει τον χώρο και δεν τον ανα-οριοθετεί μόνο, μέσω του πολλαπλασιασμού των "ζωνών". Ταυτόχρονα, τον διατρέχει, τον διαπερνά, τον διατηρεί σε μια κατάσταση ενεργού ζωνικότητας.

Από την "πολεολογική" [για να θυμηθούμε και λίγο Λαγόπουλο] άποψη που μας απασχολεί, "ζώνη" είναι η εδαφοποίηση ενός ειδικού νομικού καθεστώτος. Το πού έγκειται το "ειδικό" αυτού του καθεστώτος, όπως κι η καθεστωτοποίηση του αποκλεισμού και της αποκλειστικότητας στον χώρο, θ' απασχολήσουν τις συνέχειες αυτού του κειμένου, στην προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε και να θίξουμε το ζήτημα της "ζώνης".

Του Γιώργου Κουτούπη, αρχιτέκτων

[Η "ЗАПРЕТНАЯ ЗОНА" είναι απ' το www.pripyat.com. Η δεύτερη φωτογραφία, όπως κι η επεξεργασία των εικόνων, είναι του γράφοντα.]