ΖΩΝΗ -- το βιο-πολιτικό βάθος του συνόρου

 

"αστικά κενά" τρίτου τύπου

«Τα νερά των ιερών ποταμών / προχωρούν προς τα πάνω, / αντιστρέφεται η δίκη / κι αλλάζουνε όλες οι έννοιες...» Τα λέει αυτά ο Χορός στη "Μήδεια", που ήταν μια βάρβαρη κι έκανε κείνα που 'κανε [01]. Πότε αντιστρέφεται η δίκη, πώς αλλάζουν όλες οι έννοιες; Σε πιο σύγχρονη ορολογία: πότε ενεργοποιείται η αρχή της αντιστρεψιμότητας -- κι αρχίζουν τα νερά των (ιερών) ποταμών, όχι μόνο να κυλούν ανάντι, αλλά και να κάνουν πολύ χειρότερα κι εντυπωσιακότερα πράματα; Ας δοκιμάσουμε να δούμε την αρχή της αντιστρεψιμότητας, πώς εμφανίζεται σήμερα στην αναπάντεχη τροπή των πλέον κανονικών πραγμάτων, των πλέον αθώων εκφράσεων κι ενασχολήσεων, όπως για παράδειγμα τα περισπούδαστα "αστικά κενά".

Ό,τι κι αν εννοούσε η αρχιτεκτονολογία περί "αστικών κενών", σ' όποιο επίπεδο κι αν προσεγγίζονταν αυτά, αποτελούσαν ακόμα υπολειπόμενα στοιχεία στη φυσική υπόσταση του αστικού χώρου, που θα 'πρεπε με κάποιον τρόπο να "επανενταχθούν" στην κανονική ζωή της πόλης. Στη δυσμενέστερη περίπτωση κι όσον αφορά τη χρήση τους, τ' "αστικά κενά" ήταν συνδεδεμένα με την εγκατάλειψη, την υποβάθμιση και τις προσαπτόμενες σ' αυτά παραβατικότητα, εγκληματικότητα κι ολόκληρη τη μαύρη λίστα της μπουρζουαστικής ηθικής. Εύλογα, οι προσπάθειες κατέτειναν στην "επανοικειοποίηση" και την "απόδοση" στην πόλη των "εκπεσμένων" ["failed"] αυτών περιοχών.

Ξάφνου όμως (αν και καθόλου απροειδοποίητα), σε μια δεύτερη φάση, εμφανίζεται μια νέου τύπου ...κενότητα, που σηματοδοτεί μια διαφορετική συμβολική και πραγματική απώλεια "του δρόμου της πλατείας του οικοδομικού τετράγωνου"..., κι αφορά τώρα την πλήρωση των "αστικών κενών" από τη "γυμνή ζωή" -- και την (προηγηθείσα) κένωσή τους απ' τον "πολιτικό (civil) βίο".

"Αστικά κενά", λοιπόν, πρωτοφανούς τύπου: περιοχές ή "ζώνες" που 'χουν κατακλυστεί από τη ζωή χωρίς "πολιτικό (civil) πρόσωπο". Δεν πρόκειται όπως παλιά για τον τρελό της ενορίας, ούτε καν για τον τζαναμπέτη γείτονα, αλλά τώρα για τον απροσκάλεστο απ' τους πιο απομακρυσμένους μαχαλάδες του πλανητικού χωριού. Είν' αδύνατον πια να τους κρατήσεις "εκεί", αφού πήγες πρώτα εσύ ο ίδιος και δεν λες να ξεκουμπιστείς από κει. Ο εξωτισμός, τώρα, χτυπάει την πόρτα μας και δεν νιώθουμε πια καμιά γοητεία απ' αυτόν, επειδή μάς επιστρέφει την "περιέργειά" μας και καταφθάνει ως ριζική ετερότητα. Σαν ακραίο κι ακατάσχετο φυσικό φαινόμενο -- μιας επικείμενης κλιματο(κοινωνιο)λογικής αλλαγής... Είναι άσχετο, άραγε, που μπορούμε περιγράψουμε την ...καινοτόμο εκδήλωσή του καλύτερα μάλλον με όρους φυσικών φαινομένων, ελλείψει άλλης κατανόησης κι άλλης ορολογίας;

Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Φαίνεται ότι μια διαδικασία περαιτέρω κένωσης του αστικού χώρου βρίσκεται σ' εξέλιξη, αλλά μ' ακόμα πιο ανοίκειο και παράξενο τρόπο. Τι θα 'ταν, δηλαδή, ένα πραγματικό κενό χρήσης; Πώς θα 'ταν ένας χώρος ούτε "γενικής" μήτε "ειδικής" χρήσης; Ας πούμε: ένας χώρος ανεπίδεκτος χρήσης -- [θυμίζει, λίγο, καταστροφή, αλλά να δούμε γιατί]. Ένας ακόμα πιο νέος τύπος "αστικού κενού" έχει "αναδυθεί" μέσ' απ' την κοινωνικο-πολιτική δυναμική σε μια κατάσταση ζωνικότητας του χώρου (που προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε μέχρι τώρα), και που η φυσιογνωμία του πάει πολύ πέραν της δομικο-διαλεκτικής σχέσης "κενό | πλήρες", κι όχι ακριβώς στο επίπεδο της "χρήσης" και της "επανάχρησης".

Θα εξετάσουμε δύο συγκεκριμένα παραδείγματα για την ανίχνευση των χαρακτηριστικών ενός ("αγνώστου ταυτότητας") φαινομένου, που θα μπορούσαμε να το ταυτίσουμε με την εμφάνιση "αστικών κενών" τρίτου τύπου. Ας δούμε κατ' αρχήν, το υπαρκτό παράδειγμα μιας μανταλωμένης "παιδικής χαράς" στο "πάρκο" της πλατείας του Αγίου Παντελεήμονα στην Αθήνα. Και θα δούμε, μετά, μια ενδεικτική (αρχιτεκτονική) πρόταση για την πλατεία Ομονοίας, πάλι στην Αθήνα, πάνω στο υπαρκτό "πρόβλημα" των "χαμένων περιοχών" ή των "απαγορευμένων ζωνών" του "ιστορικού κέντρου" της πρωτεύουσας (όπως τόσο δραματικά έχουν όλ' αυτά χαρακτηριστεί).

Το γενικότερο "κλίμα": «Αθήνα "εκτάκτου ανάγκης"» κι «αίσθηση του κατεπείγοντος» συνοψίζουν τον τόνο που 'χει "υιοθετηθεί" πλέον, ακόμα κι απ' τους "ειδικούς" και τους "ειδήμονες", που δείχνουν ν' ακολουθούν την προ-δια-μεσολάβηση του "προβλήματος" κατά τον τρόπο των ΜΜΕ [02]. Προφανώς, η όποια δυνατότητα ή ευκαιρία υπήρχε για (ψύχραιμη) ανάλυση και κατανόηση του ζητήματος της "μετανάστευσης", έχει υπερφαλαγγιστεί απ' τον "κοινωνικό αυτοματισμό" και τον "ενάρετο βολονταρισμό". Κι η ευρύτερη συγκυρία, οπωσδήποτε, συμβάλλει στη δημιουργία της συγκεκριμένης "ατμόσφαιρας", όπου οι συναγερμοί και τα "προσκλητήρια" σε "δράση" δεν απευθύνονται μόνο στους "ενεργούς" πολίτες, αλλά έχουν φτάσει και στη συνήθως βραδείας επέμβασης (λόγω "καλότητας") «αρχιτεκτονική και ακαδημαϊκή κοινότητα».

 

Α.
"Παιδική χαρά" στο "πάρκο" της "πλατείας" του "Αγίου Παντελεήμονα": μια σειρά χωρικών ενθυλακώσεων και διαβαθμίσεων ενδιαφέροντος σ' ένα περιβάλλον καθολικού ελέους... Η περιοχή, κάποια στιγμή, κατακλύζεται από "γυμνή ζωή", όπως κι άλλες. Η (περιφραγμένη) "παιδική χαρά" μανταλώνεται, αφήνοντας απέξω τα παιδιά των "κατοίκων" της περιοχής -- μ' αντίτιμο την παραίτηση των παιδιών των "μεταναστών" από μια τέτοια πολυτέλεια. Το τυχόν ερώτημα «ποιος έβαλε την κλειδαριά;» δεν είναι απλώς ρητορικό, είναι περιττό.

Αν η πλατεία, η περιοχή, είναι ήδη έν' "αστικό κενό" (δεύτερου τύπου), γεμάτο "γυμνή ζωή" κι αδειασμένο (σχεδόν) από "πολιτικό βίο", τι είναι μια (θυρόκλειστη ή μη) "παιδική χαρά" στο εσωτερικό του χωρίς παιδιά; Ένα διαφορετικό "κενό" μέσα στο ήδη υπάρχον "κενό" (γεμάτο, ωστόσο, από "γυμνή ζωή")... Ένα "αστικό κενό" τρίτου τύπου, ένα κενό-κενό, το οποίο είναι αδύνατον πια να πληρωθεί -- κι, απ' ό,τι φαίνεται, θα μεγαλώνει (μάλλον θα βαθαίνει) σε κάθε προσπάθεια να γεμίσει ή να καλυφτεί...

Σ' αυτόν, λοιπόν, τον χώρο μηδενικού πια ελέους, ήταν σημαδιακό ν' αδειάσει η "καρδιά" του -- και ν' αδειαστεί απ' αυτήν. Στο συμβολικό (αλλά και πραγματικότατο) έδαφος μιας "παιδικής χαράς", σαν "σημείο μηδέν" μιας ανεπίγνωστης (ιστορικής) διαδικασίας που 'χει τεθεί σε λειτουργία.

 

Β.

«Η Ομόνοια ακόμα μας περιμένει!» [03] -- αλυτρωτισμός των ημερών μας, από μερίδα ενός ακτιβιστικού αθηνισμού, για "χαμένες ...πατρίδες" στην "καρδιά", αυτή τη φορά, της χώρας... Σ' αντιδιαστολή μ' αυτόν τον αλυτρωτισμό, αλλά προς την ίδια φορά, εξαγγέλλεται μια διαφορετική λύτρωση: «Η Πλατεία δεν θα είναι προσβάσιμη» (!) -- ως μέρος μιας (αρχιτεκτονικής) πρότασης για την "ανάκτηση" κι "ανάπλαση" της "πολύπαθης" πλατείας (κι ελαχιστότατα, βέβαια, λόγω των "μεταναστών") [04].

Σύμφωνα με την πρόταση, η πλατεία επαναφέρεται στο παλιό κυκλικό της σχήμα κάτοψης και κυκλοφορίας γύρω απ' αυτήν. Αντί για τους πίδακες νερού του παλιού σιντριβανιού που υπήρχε στο κέντρο της, όμως, προτείνεται κάτι ...αινιγματικό: «μια κυκλική βάση -- μια καθρεπτίζουσα δεξαμενή -- και στη μέση μια σύνθεση από ψηλές και χαμηλές μεγάλης κλίμακας φωτεινές επιφάνειες-οθόνες πληροφόρησης και δημιουργίας». [Θα μπορεί, άραγε, ακόμα κι έτσι, να επωφελείται της παρουσίας του υγρού στοιχείου κανένας "άπλυτος";]

Ας υπογραμμίσουμε, κατ' αρχήν, μια αξιοπρόσεκτη παραίτηση απ' το κυρίαρχο νεο-δόγμα (του ΠΕΣ) περί "προσβασιμότητας". Κατά κάποιον τρόπο, το υφιστάμενο "κενό" (πλήρες περιθωριακότητας, παραβατικότητας και γυμνής ζωής) θα γεμίσει με οθόνες (πληροφόρησης και δημιουργίας). Κι, αντί του διλήμματος "άλλη" και "γυμνή ζωή" αντί "πολιτικού βίου", η απάντηση που δίνεται είναι: πληροφορία! Όπως αντιλαμβανόμαστε, βέβαια, η πρόσβαση στην "πληροφορία", την "επικοινωνία", την "εικονική πραγματικότητα", καθίσταται τώρα ...επιλεκτικότερη απ' τις ποικίλες ακτιβιστικές και διαγ(κ)ωνιστικές "δράσεις" σ' ένα πεδίο, που ελάχιστο έχει πια νόημα ν' ανακαταληφθεί (συγνώμη: ν' "ανακτηθεί") δια της σωματικής παρουσίας των ενδιαφερομένων.

Η αιτιολόγηση της πρότασης έχει ως εξής: προηγείται μια πραγματιστική (χωρίς δάκρυα) παραδοχή για τη "δημόσια" χρήση της "δημόσιας" πλατείας: «πρέπει να αποδεχθούμε χωρίς δάκρυα το τέλος της Πλατείας Ομονοίας», καθώς ομολογείται στη συνέχεια η απόσυρση των ατομικών και συλλογικών υποκειμένων του "δημόσιου βίου": «δεν υπάρχει το κοινό μιας τέτοιας συλλογικότητας». [Πού, άραγε, να 'χει αποτραβηχτεί;]

Οθόνες που, μάλλον, δεν θα τις παρακολουθεί και κανένας (παρά μόνον, ίσως, κάποιοι καλά προστατευμένοι εποχούμενοι, ή περιηγητές μέσω των webcams...), αλλά θ' αντανακλώνται στην υδάτινη κυκλική βάση... Κατοπτρισμός, πληροφορία που ...καθρεφτίζεται, "πληροφόρηση και δημιουργία" που ναρκισσεύονται, εν τέλει μια περιοχή αυτο-αναφοράς κι ένα κέντρο στροβιλισμού, μια νέου τύπου τρύπα (αυτο)αναπαραγωγής του κενού, σημείο φυγής, κένωσης (αλλά προς τα πού;). [Ακόμα και το έδαφος έχει αναρροφηθεί, απ' την «καθρεπτίζουσα» υδάτινη κυκλική βάση.]

Η "κοινωνία των πολιτών" πράγματι αποσύρεται στον ...κόσμο της (τον "τέταρτο") -- για να μην πούμε ότι σπεύδει να καταφύγει προς αυτόν. [Ποιο κενό, άραγε, ποια υποπίεση την αδειάζει;] Αλλά κι όταν "ενεργοποιείται" στον λεγόμενο "πραγματικό" χώρο, είναι πολύ αμφίβολο ότι δεν αναπαράγει (όπως οι "οθόνες" στην Ομόνοια) απλώς τις προϋποθέσεις του "προβλήματός" της. Άραγε ο ηλεκτρονικός και ψηφιακός χώρος, η επικράτεια της εικονικότητας κι ο κόσμος της τεταρτογενούς παραγωγής γενικότερα, θα 'ναι άμοιρες του ζωνιάσματος και της ζωνικότητας -- παρ' όλες τις εσφαλμένες εντυπώσεις που μπορεί να προκαλέσουν, ίσως, οι υποσχέσεις της ..."ευρυζωνικότητας"; Κι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, βέβαια, ακόμα και τα "μέσα κοινωνικής δικτύωσης" ("social media") προορίζονται για "μέσα κοινωνικής επιτήρησης και χειραγώγησης" (διαδικτυακά κι εξ αποστάσεως) -- [κάτι που, άλλωστε, ανακοινώθηκε ορθά και κοφτά μετά και τ' αναπάντεχα αυγουστιάτικα φεγγάρια φέτος στη Βρετανία].

Ένα συμβολικό "κέντρο" της πρωτεύουσας "ανακτάται" για λογαριασμό των εικονικών συλλογικοτήτων της "κοινωνίας των πολιτών", η οποία "μεταναστεύει" με τη σειρά της μέσω της "πληροφορίας", της "επικοινωνίας" και του "virtual estate". Η απάντηση στην αποσταθεροποίηση του "πολιτικού βίου" και της "citizenship", βλέπουμε να 'ναι η διαδικτυακή "second life" και το "netizenship"...

Αλλά και στον πραγματικό χώρο, στον χώρο της φυσικής παρουσίας, με τ' "αστικά κενά" που άνοιξε η γυμνή ζωή, τι βλέπουμε; Παιδική χαρά χωρίς παιδιά... Οθόνες χωρίς θεατές ή χρήστες... [Το πάτερν των "ρεσώ" που τοποθετούν αθηνιστές ακτιβιστές στις πλακοστρώσεις που "ανακαταλαμβάνουν"...] [Μια άλλη ιδέα (δασολογικής-περιβαλλοντικής προέλευσης) που λέει: αφού δεν εμφανίζονται άνθρωποι στις πλατείες, ας τις γεμίσουμε με δέντρα...] -- για να περιοριστούμε σ' αυτά μόνο τα παραδείγματα --, παράξενα αδειάσματα ή αντεστραμμένες "εκπομπές", που ανατροφοδοτούν, τελικά, αυτήν την ίδια αναρρόφηση που 'χει κενώσει τον κοινωνικό και πολιτικό "βίο".

Έχει, μ' όλ' αυτά, γούστο: Παντελεήμονας... Παιδική Χαρά... Θ' ακούστηκαν κάπως στ' αυτιά της νέας δημοτικής αρχής στη "συμπρωτεύουσα": Φιλανθρωπία... Παιδί... Έτσι [ω Μήδεια!], η μανταλωμένη παιδική ..."χαρά", αυτό το καινοφανές άδειασμα μέσα σ' έλλειψη παντός ελέους, έγινε προάγγελος (με μια επανορθωτική κίνηση ΠΕΣ) μιας ...χρηστής πλατείας αποκλειστικά για "φιλανθρωπικές" εκδηλώσεις κι εκδηλώσεις "για τα παιδιά"! Για τη διαφύλαξη της νέας χρήσης της, ίσως να μη χρειαστεί και να περιφραχτεί η πλατεία Αριστοτέλους. Δια της θεσμοθετημένης "αλλαγής χρήσης" της, όμως, σε κάθε περίπτωση έχει διασφαλιστεί η κατάληξη μιας (κατά τ' άλλα "ιστορικής") πλατείας στο άριστο τέλος της ιστορίας της -- αμήν.

Αν λαθρο...δανειζόμασταν κάποιες έννοιες από άλλες περιοχές της γνώσης (επιστημονικής και καλλιτεχνικής), ίσως καταφέρναμε να δώσουμε τη διάσταση (τις διαστάσεις) που υπονοεί η ζωνολογία μας περί "αστικών κενών", και μάλιστα, "τρίτου τύπου". Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τη "μαύρη τρύπα" της μανταλωμένης "παιδικής χαράς" (σημειωτέον: χωρίς παιδιά). Κι αν υπήρξε, στην αρχή, καμιά αμφιβολία για το πού εκβάλλει αυτή η "μαύρη τρύπα" που "άνοιξε" στην (κανενός ελέους) πλατεία, την απάντηση μάς τη δίνουν οι οθόνες της πλατείας της ομόνοιας. Το δε "υπερ-λογικό κενό" των αλληλο-καθρεφτιζόμενων οθονών-επιφανειών στον κύκλο της ομόνοιας (διάβαζε και "συναίνεσης") είναι συγκοινωνούν δοχείο με το "λευκό τετράγωνο" της πλατείας του Αρίστου Τέλους -- [την κατάληξη της "εντελέχειας" του Αριστοτέλη, όπως τη μυρίστηκε κάποιος Малевиц, που ζωγράφισε μερικά τετράγωνα (και κύκλους)].

Προφανώς, η λειτουργία των "αστικών κενών" τρίτου τύπου, όπως κι οι συμβολικές τους προεκτάσεις και συνέπειες, είναι πολύ ευρύτερες κι υπέρτερες απ' τη χρονική διάρκεια του φαινομένου ή την έκτασή του στον χώρο (πραγματικό-φυσικό, ή/και στον διανοητικό χώρο, όπως είδαμε ενδεικτικά σε μια αρχιτεκτονική πρόταση). Έτσι, η διάγνωση κάποιων ..."κβαντικών" κενών στο πεδίο πλέον του καθημερινού "βίου", δεν είναι παρά μία από τις εμφανίσεις της αρχής της απροσδιοριστίας στη (μέση ή ανθρώπινη) κλίμακα του "αστικού" χώρου. Μια διαπίστωση-πρόβλεψη της κβαντικής φυσικής, ηλικίας εκατό χρονών, που χρεώνεται στον Heisenberg αλλά θα 'πρεπε εξίσου ν' αποδοθεί και στον ...Kafka.

Απ' την άλλη και ταυτόχρονα, βέβαια, όπως υπαγορεύει η Διπλή Σκέψη (αντί της διαλεκτικής "σύνθεσης")η αμοιβαία αποτροπή (που λέει: ούτε οι "καθαροί" αλλά ούτε κι οι "άπλυτοι") μπορεί κάλλιστα ν' αποβεί συναίρεση κι αδιακρισία. Όπου η γυμνή ζωή κι ο πολιτικός βίος στρέφονται-κατά (εαυτών και αλλήλων) σε μια κατάσταση γενικής αβεβαιότητας και "κενότητας" [ο Agamben κάνει λόγο για "κενωματική λειτουργία"], που δεν διαφέρει -- απ' την ανάποδη -- σε τίποτ' άλλο από ένα camp, με τελείως διαφορετικά κι αγνώριστα, ίσως, σύγχρονα μέσα στησίματος και λειτουργίας του.

Η σταδιακή επίγνωση κατά βάθος της ματαιότητας και της αδυνατότητας της "ανάκτησης", που συνοδεύεται από την (αυτο-θυματοποιητική) διαπίστωση των ιθαγενών ότι κατάντησαν "ξένοι στην πόλη τους", δεν κρύβουν την αγωνία μιας ακόμα πιο απρόσκλητης συνειδητοποίησης -- ενός ιλίγγου -- για την κατάδική τους (των ιθαγενών) θεμελιακή, ιδρυτική ξενότητα. Το κενό εντός -- [«ο ξένος είναι ο χρήστης»]. Όπου ουσιαστικά και συμβολικά καταρρέουν και τα τελευταία στηρίγματα, απ' όπου διαρρέουν και τα ύστατα προσχήματα της σκέψης και της ηθικολογίας μας, -- μ' εντυπωσιακότερο απ' όλα, εκτός απ' το περίφημο "δικαιώματα του ανθρώπου", το κατάστροφο "δικαιώματα του ...παιδιού", οπότε πια τήκεται κι ο πυρήνας της δυτικής βιο-λογίας, που ονομάζεται "παιδί"...

Θα μπορούσαμε να ξαναδιαβάσουμε τη ..."Μήδεια", λοιπόν, ως μια διαφορετική αρχή (ξεκίνημα) για την κατανόηση αυτών των πρωτόγνωρων μορφών κενότητας και του φόβου μπροστά σ' αυτό το κενό, την άβυσσο που άνοιξε στο έδαφος της "πόλης". Άλλωστε, αν προτιμάτε, με τη θέα και τη συνείδηση αυτής της αβύσσου στα θεμέλια της πόλης γεννήθηκε κάποτε η δημοκρατία. Καστοριάδης.

 

εντός-εκτός "ζώνης"

Κλείνοντας, κάπως, αυτήν την (τριμερή) αναφορά στη "ζώνη" και στον χώρο σε κατάσταση ζωνικότητας, μπορούμε να διατυπώσουμε κάποιες ιδέες πάνω στο δικαιολογημένο ερώτημα: τι έχει μείνει, τελικά, εκτός Ζώνης; Για τον ΠΕΣ η απάντηση είναι: τίποτα -- κι ούτε καν ένα τίποτα. Επειδή πρόκειται για έναν σχεδιασμό, όχι μόνο της ολοκλήρωσης, αλλά της περάτωσης. Αυτό, άλλωστε, σηματοδοτεί και το πέρασμα απ' το παλιό προσωπικό σχεδιαστικό "ήθος" της "καλής" αρχιτεκτονικής, στη (συνολιστική και συνολίζουσα) σχεδιαστική "ηθική" που διαποτίζει τον ΠΕΣ.

Η προνομία υπονοεί, όπως είδαμε, την "καλή" χρήση του χώρου. Θα 'ταν, μήπως, υπερβολικό να φανταστούμε ότι κάπου, κάπως, καταρτίζεται [όχι "συνομωσιολογικά", αλλά καθαρά "ερευνητικά", σ' ένα "πείραμα στο μέγεθος της ζωής"...] ο κατάλογος των "καλών" χρήσεων -- κι, ίσως, κάνας "δεκάλογος" του καλού χρήστη; Όταν, παρ' όλ' αυτά, ακόμα κι ως (δικαιολογημένη) υπερβολή, "η πόλη" περιέρχεται σ' "έκτακτη ανάγκη", αναρωτιέται κανείς για πόσο ακόμα η χρήση μπορεί να κρατηθεί από μια τέτοια, μάλλον "παθητική", καλότητα.

Έτσι, ακόμα και στην πλασματική ("fictious") "κατάσταση συναγερμού" η "καλή" χρήση δεν μπορεί να 'ναι αρκετή. Θα πρέπει ν' αναβιβαστεί στη βαθμίδα της δράσης, και δη της ενάρετης. Για παράδειγμα, ήδη η αποκλειστική χρήση της πλατείας Αριστοτέλους για "φιλανθρωπικές εκδηλώσεις" κι εκδηλώσεις "για τα παιδιά", δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας ή δισταγμού. Δεν μπορούμε παρά να είμαστε όλοι από την ίδια πλευρά. Ήδη έχει προ-ληφθεί η ενάρετη δράση για την "υπεράσπιση" της πλατείας στο εξής [μη διανοηθεί κανένας], κι έχει προ-εξοφληθεί το άριστο τέλος της. Η "ηθική" [ποιας ακριβώς θεολογίας;] έχει εγκατασταθεί για τα καλά στον "δημόσιο" χώρο της ...συναίνεσης (σε μια κοινωνία που θα πρέπει, ωστόσο, να καταστεί ανταγωνιστική στο έπακρο). Η πόλη που υπήρξε το λίκνο της πολιτικής, μετατρέπεται σε φρούριο "ηθικής" -- χωρίς καν μία πρόβλεψη ασυλίας, κατά "τω αγνώστω θεώ", έστω: "τη αγνώστω χρήσει". Κι, ίσως, εφόσον δεν γίνεται οικειοθελώς κι εν επιγνώσει κάτι τέτοιο, ο καταλύτης της ιστορίας (με την ιδιομορφία τώρα της ...γυμνότητας της ζωής) διανοίγει τώρα δοχεία ζωής τω αγνώστω χρήστη.

Μιας και βρεθήκαμε στα θερμοκήπια του ΠΕΣ, όπου ευδοκιμεί η "ηθική", η περίπτωση της πλατείας του Άριστου Τέλους στη Θεσσαλονίκη είν' ένα πρόσφορο παράδειγμα για να μιλήσουμε, πια, για ζώνες αγνότητας του ...χώρου, χωρίς ν' ακούγεται αυτό σαν παρατραβηγμένο (ή στραμμένο-δια). Δεν πρόκειται παρά για μια ακόμα πτυχή της ενεργού και χρηστής ζωνικότητας που εισάγει ο ΠΕΣ -- στην "Ερωτική Πόλη" μια φορά κι έναν καιρό, που μοιραία μετά απ' αυτό θ' αποκτήσει και τις γελοίες, λεγόμενες ..."ερωτογενείς" της ζώνες (χωρικές και τηλεοπτικές).

Στο ανθρωπο-μορφικό πρότυπο οργάνωσης "πάνω | κάτω", στη λογική του οποίου υπήρχε ακόμα και το ενδεχόμενο κάποιες φορές "να σηκωθούν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι", ό,τι δεν εντάσσονταν σ' αυτήν ανήκε στον "υπόκοσμο". Αργότερα, στο μηχανο-μορφικό (κι ενεργειο-μορφικό) πρότυπο σχέσης "κέντρο | περιφέρεια", κατά το οποίο κάποιες φορές μπορούσε ακόμα και να "πάρει θάρρος ο χωριάτης", ό,τι διέφευγε της έλξης ή της ακτινοβολίας του κέντρου κατατάσσονταν στο "περιθώριο". Χωρίς να 'χουν εκπνεύσει τελείως τα παραπάνω, θα πρέπει στο εξής να 'χουμε υπόψη μας τον πιο σύγχρονο τρόπο κατανόησης της δικτυο-μορφικής σχέσης "ζώνη | κυκλοφορία" ή της σχέσης της ζωνικότητας με τη δια-ζωνικότητα. Και παρ' όλο που το πρόγραμμα-διάγραμμα-ολόγραμμα του ΠΕΣ εμφανίζεται σαν ένα πανίσχυρο σχέδιο περάτωσης, το ερώτημα της διαφυγής ή της Εξόδου μπορεί ακόμα τουλάχιστον να τεθεί.

Τι δεν γίνεται να ενταχθεί, επομένως, στο δικτυο-μορφικό πλαίσιο σύλληψης του κοινωνικού και πολιτικού; Τι δεν γίνεται να υπαχθεί σ' "ετικέτες" κυκλοφορίας και συμπεριφοράς, ή να εκτεθεί στη διαδικτυακή επίδραση και τα τοιαύτα; Τι δεν "διαντιδρά" -- [είν' ακόμα "ζωντανό";] Τι δεν είναι δυνατόν να περισταλεί σε κυκλοφοριακή μονάδα -- [μέχρι τουλάχιστον, ίσως, να εξοντωθεί]; Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε:

 

Α.
Το ερείπιο, το θηρίο, τον ζητιάνο -- τα υπολείμματα εκείνης της Αυτοκρατορίας που συνέπεσε με τον Χάρτη της, σύμφωνα με το γνωστό παραμύθι του Borges... Επίσης, ό,τι δεν κυκλοφορεί (παρ' ότι μπορεί να περιέλθει, πρόσκαιρα, σε κατάσταση ζωνικότητας και ζωνιάσματος): ο νομάς, ο μετανάστης, ο πρόσφυγας, ο εξόριστος, ο φυγάς, ο ανέστιος..., που δεν "κυκλοφορούν" ακριβώς, επειδή δεν χωρούν στο παιχνίδι της "ελεύθερης κυκλοφορίας και συναλλαγής", καθώς η (σωματικότατη) μετακίνησή τους δεν γίνεται να κωδικευτεί κυκλοφοριακά, η γυμνή κυρίως ζωή τους δεν είναι αναγώγιμη στον βιο-πληροφορικό κώδικα. Ο κατάλογος, φυσικά, δεν γίνεται να τελειώσει εδώ. Πιο εννοιολογικά, όμως, πρόκειται για το "άλλο" και, μάλιστα, το μη απαλλοτριώσιμο "άλλο", τη μη διαχειρίσιμη "διαφορά", με μια λέξη: το ξένο.

 

Β.
Αλλά κι ό,τι κυκλοφορεί υπερβολικά καλά (σχεδόν χωρίς ν' αφήνει "ίχνη"), που 'ναι μαζί και καλο...ζωνιασμένο. Όπως, ας πούμε, στο επίπεδο του βιο-πληροφορικού προτύπου κυκλοφορίας, διάχυσης και διαντίδρασης: ένας βιο-πληροφορικός ιός. [Ποιο να 'ναι το σύστοιχό του στο επίπεδο του βιο-πολιτικού;] Επιπλέον, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε το ενδογενές ατύχημα του ίδιου του δικτυο-μορφικού προτύπου, που άλλωστε είναι συμφυές με την εξαπόλυση της "πρό-ληψης" και της "αρετής" -- [παραπέμπω στη "διαφάνεια του κακού" του Baudrillard]. Ενδοπάθεια του ίδιου του ΠΕΣ, της οποίας τα πρώτα συμπτώματα είναι κιόλας, αν όχι ακριβώς "ορατά", είναι διαγνώσιμα.

 

του Γιώργου Κουτούπη

[παραπομπές:
01.Ευριπίδης, Μήδεια, (μτφρ. Σ. Μπαζάκου-Μαραγκουδάκη), Dian Books, Αθήνα, 2002, σ. 71.
02.Βλ. χαρακτηριστικά το κείμενο του Δ. Ρηγόπουλου: "Συναγερμός για την Αθήνα από ελληνοελβετικό «μέτωπο»", στο GreekArchitects.
03.www.atenistas.gr
04.Απ' το κείμενο του Γ. Αίσωπου: "Έχει πεθάνει, αν και μάλλον δεν έζησε ποτέ", στο GreekArchitects.]

[για το θεωρητικό πλαίσιο:

Giorgio, Agamben, "Heimliche Komplizen. Über Sicherheit und Terror", Frankfurter Allgemeine Zeitung, Sept. 20, 2001, σ. 45.
Jean, Baudrillard, Η Διαφάνεια του Κακού. Δοκίμιο πάνω στα Ακραία Φαινόμενα, (μτφρ. Ζ. Σαρίκας), εκδ. Εξάντας-Νήματα, 1996, (χρ. α' έκδ. 1990).
Κορνήλιος, Καστοριάδης, Η Ελληνική Ιδιαιτερότητα, (μτφρ. Ξ. Γιαταγάνας), εκδ. Κριτική, Αθήνα, 2007.]
[πηγές εικόνων: www.youtube.com (Marx Reloaded Trailer) | www.pripyat.com]