Ο πύργος της φαντασίας

Θα μπορούσατε να φανταστείτε ποτέ τον Πύργο του Πειραιά σαν μια τεράστια ανεμογεννήτρια με χιλιάδες κεραίες στην επιφάνειά του; Σαν ένα τεράστιο σιντριβάνι; Σαν ένα γλυπτό που «κινείται» κατά τη διάρκεια της ημέρας καθώς το φως ανοιγοκλείνει τις «ομπρέλες» που βρίσκονται στην όψη του;

 

 
Το έργο των Ματίας Χόλβιχ και Μαρκ Κούσνερ, που κέρδισε το πρώτο βραβείο. Πληροφορίες εδώ

 

Νέοι αρχιτέκτονες από τη Γερμανία, την Αμερική, τη Ρωσία και την Ιταλία προτείνουν τη μετατροπή του «κοιμισμένου» γίγαντα του μεγαλύτερου λιμανιού της χώρας σε ένα εντυπωσιακό, υπερσύγχρονο, φουτουριστικό κτίριο, βγαλμένο από το μέλλον.

Είναι οι νικητές του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού «Πύργος Πειραιά 2010 - Αλλάζοντας την (προς)όψη» που διοργάνωσε το ηλεκτρονικό περιοδικό Greekarchitects.gr και η εταιρεία Dupont. Οι συμμετοχές ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Στα γραφεία τους στάλθηκαν 380 προτάσεις 950 συνολικά αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών και φοιτητών από 44 χώρες του κόσμου. Σχεδόν οι μισές (180) προέρχονται από την Ελλάδα. Το θέμα του διαγωνισμού αποτέλεσε μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας τριών ξένων πανεπιστημιακών Σχολών Αρχιτεκτονικής, όπου ο Πύργος του Πειραιά μελετήθηκε τόσο στο πλαίσιο εργασιών όσο και ολόκληρων μεταπτυχιακών.

Δικαίως οι διοργανωτές περηφανεύονται όχι μόνο για το υψηλό επίπεδο των προτάσεων αλλά γιατί, στα οκτώ χρόνια λειτουργίας του ηλεκτρονικού περιοδικού, κατάφεραν με τον δεύτερο κατά σειρά διαγωνισμό τους (προηγήθηκε εκείνος για τις πίσω όψεις των διατηρητέων επί της Δ. Αρεοπαγίτου 17 και 19) «να εντοπίσουν εγχώρια αστικά προβλήματα και να προτείνουν διαμέσου της αρχιτεκτονικής τις λύσεις τους».

Απώτερος στόχος ήταν η πρόκληση ενός γόνιμου διαλόγου ανάμεσα στην πολιτεία, τους αρχιτέκτονες και τους πολίτες. Και σίγουρα με αυτόν τον διαγωνισμό το πέτυχαν με το παραπάνω... Τα 11 μέλη της διεθνούς κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού δημοσιεύουν τις προτιμήσεις, τις σκέψεις αλλά και τις διαφωνίες τους, δίνοντας εξαιρετικές αφορμές για συζήτηση.

 

Ενας τεράστιος ανεμόμυλος

Το Α' Βραβείο (που συνοδεύεται από 5.000 ευρώ) απέσπασε η πρόταση «Windscraper» του 39χρονου Γερμανού Ματίας Χόλβιχ και του 33χρονου Αμερικανού Μαρκ Κούσνερ. Ο αέρας ήταν η κινητήριος δύναμη της έμπνευσής τους. Η πρόσοψη του πύργου μετατρέπεται σε έναν τεράστιο ανεμόμυλο, με τις ηλεκτροκίνητες προεξοχές και υποδοχείς ανέμου (κεραίες) που θυμίζουν τεχνητά φύλλα. Καθώς κουνιούνται, δημιουργούν καταπραϋντικούς ήχους, επανασυνδέοντας τους χρήστες του κτιρίου με το φυσικό περιβάλλον, προσφέροντας ένα νέο είδος φυσικής εμπειρίας σε τέτοιο ύψος. Ταυτόχρονα, τα τεχνητά φύλλα λειτουργούν ως σκίαστρα, ενώ δεν εμποδίζουν καθόλου τη θέα, δημιουργώντας μια νέα, ανοιχτή και διεγερτική σχέση ανάμεσα στην πόλη και τον πύργο.

«Από το 2002 που χρησιμοποιήθηκε το πρώτο σύστημα κλιμαστισμού, ο εσωτερικός μας χώρος ανεξαρτητοποιήθηκε από τον έξω κόσμο», τονίζουν οι δύο αρχιτέκτονες που ίδρυσαν το γραφείο τους, HWKN, στη Νέα Υόρκη το 2007. «Τα "στεγανά" κτίρια μας απομονώνουν εντελώς από τον έξω κόσμο, οδηγούν σε μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας και ρύπανση και αποτελούν βασικό παράγοντα της παγκόσμιας περιβαλλοντικής κρίσης. Χρειαζόμαστε κτίρια που αντλούν ενέργεια από το περιβάλλον και συνδυάζουν τη λειτουργία τους με τις φυσικές δυνάμεις».

 

Β' Βραβείο, Ντανίν Σαφλιουλίν και  Ιρίνα Πρίτκοβα. Πληροφορίες εδώ

 

Το Β' Βραβείο (συνοδεύεται από 2.000 ευρώ) είναι αναμφισβήτητα και το πιο θεαματικό. Οι δύο 28χρονοι ρώσοι αρχιτέκτονες, ο Ντανίν Σαφλιουλίν και η Ιρίνα Πρίτκοβα, σκέφτηκαν ότι, καθώς ο πύργος βρίσκεται απέναντι από το λιμάνι του Πειραιά, είναι το νερό που καθορίζει την ύπαρξή του. Ετσι, προτείνουν την άντληση θαλασσινού νερού, το οποίο, αφού θα φιλτράρεται στο υπόγειο του κτιρίου, θα οδηγείται με αντλίες στην οροφή του κτιρίου για να πέφτει, σε μορφή υδατονέφωσης, όπως το νερό στα σιντριβάνια προς τα κάτω. Θα είναι το ίδιο το νερό που θα ανακυκλώνεται δημιουργώντας ένα ευχάριστο μικροκλίμα στο κέντρο, ειδικά τους θερινούς μήνες. Πίσω από το νερό, το κτίριο θα «ντυθεί» με υαλοπετάσματα, κάνοντας την εμπειρία του καταρράκτη μοναδική στα μάτια μας...

Το Γ' Βραβείο (και τα 1.200 ευρώ) μοιράζονται η μελέτη «Sun Tower» του 37χρονου Ιταλού Μάρκο Ατσέρμπις και η μελέτη των Αμερικανών Τζέραλντ Γκριγκς και Γουέιμενγκ Λου.

 

 
Αριστερά: Sun Tower, Μάρκο Ατσέρμπις , Δεξιά: Lighthouse, Τζέραλντ Γκριγκς και Γουέιμενγκ Λου

 

Στην πρώτη περίπτωση, ο πύργος αντιμετωπίζει τον ήλιο με εκατοντάδες ζωηρόχρωμες ομπρέλες τοποθετημένες σε μια γυάλινη πρόσοψη. Ανάλογα με τη θέση του ήλιου, οι ομπρέλες μηχανικά ανοίγουν ή κλείνουν για να προστατεύσουν το εσωτερικό του κτιρίου. Το βράδυ οι ορθάνοιχτες ομπρέλες φωτίζονται, δημιουργώντας μια τελείως διαφορετική εικόνα του κτιρίου. Ο πύργος μετατρέπεται σε ένα «ζωντανό» γλυπτό, που συστέλλεται και διαστέλλεται για να ανταποκριθεί στη σχέση του με τη φύση.

Οι δύο αμερικανοί αρχιτέκτονες αποτίουν φόρο τιμής στην αρχαία Αθήνα και την κλασική της γεωμετρία αλλά και στην απλή λαϊκή αρχιτεκτονική των χωριών της νεότερης Ελλάδας. Δημιουργούν δύο κελύφη στην πρόσοψη, το ένα λευκό διαφανές. Πίσω του τα σκίαστρα των παραθύρων, τα οποία ανοίγουν τόσο οριζόντια όσο και κάθετα, αποτελούνται από λεπτά στρώματα φύλλων μαρμάρου. Η διάταξή τους δημιουργεί ένα τυχαίο γεωμετρικό σχήμα που θυμίζει τα μοτίβα ελληνικών πόλεων, ενώ οι μαρμάρινες επιφάνειες μοιάζουν σαν να επιπλέουν πάνω στη φωτεινή, κομψή πρόσοψη.

Τους δύο πρώτους επαίνους (από 600 ευρώ) κερδίζουν η μελέτη «Light Tower» του Misak Terzibasiyan (από το Ελσίνκι) και του Emile van Vugt (από τη Γερμανία) και η «πράσινη» μελέτη της Volha Rarshyna και του Arseni Varabyeu.

Είναι άραγε εφικτή η υλοποίηση των βραβευμένων προτάσεων; Οχι, λένε οι περισσότεροι κριτές. Ιδιαίτερα τα δύο πρώτα βραβεία κατάφεραν να χωρίσουν την επιτροπή σε δύο «στρατόπεδα», των ένθερμων υποστηρικτών και των πολέμιων. «Είμαστε εδώ για να αξιολογήσουμε έναν διαγωνισμό ιδεών, τελώντας εν γνώσει ότι δεν υπάρχει ελπίδα ή πρόθεση κατασκευής, κάτι που έχει καταστεί σαφές από την αρχή», γράφει στο σκεπτικό του ο Αλέξανδρος Τομπάζης και ψηφίζει τον «Ανεμόμυλο» για την κορυφαία διάκριση του διαγωνισμού, ως «μια ξεκάθαρη, δυναμική και πρωτότυπη ιδέα», γνωρίζοντας ωστόσο ότι είναι αμφίβολη η υλοποίησή του.

Ομοίως και ο Ζήσης Κοτιώνης ψηφίζει για καλύτερο τον πύργο-σιντριβάνι, με δεύτερο τον «Ανεμόμυλο», καθώς «ορίζουν ένα πεδίο προβληματισμού και καινοτομίας για να αναπτυχθούν οι αναγκαίες τεχνολογικές-κατασκευαστικές επιλύσεις». Στόχος ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών «είναι να παρέμβει ενεργά και δημιουργικά στη δυναμική της αρχιτεκτονικής έρευνας», καταλήγει.

 

Πύργος-φάντασμα

Διαφωνούν με το σκεπτικό τόσο ο Τάσης Παπαϊωάννου, που υποστηρίζει ότι η Αρχιτεκτονική δεν είναι ασκήσεις επί χάρτου αλλά έχει συγκεκριμένους κανόνες και προτείνει «λύσεις σε υπαρκτά προβλήματα», όσο και ο Α. Δ. Τριποδάκης, ο οποίος αιτιολόγησε ότι δεν μπορεί να υποστηρίξει προτάσεις που δεν ανταποκρίνονται στην «εφικτότητα της κατασκευής και συντήρησης και την ενεργειακή βιωσιμότητα».

Εύλογα αναρωτιέται κανείς μήπως έτσι δίνεται στον Δήμο του Πειραιά, ιδιοκτήτη του πύργου με τους 22 ορόφους και τα 84 μέτρα ύψος που στέκει επί 38 ολόκληρα χρόνια ημιτελής και αναξιοποίητος, ένα ισχυρό ατού στα χέρια του να συνεχίσει να υπεκφεύγει και να υπόσχεται χωρίς κόστος ότι θα ολοκληρωθεί ο «πύργος-φάντασμα»...

Διαφωνεί ο διευθυντής του περιοδικού Greekarchitects.gr, Βασίλης Μυστριώτης. «Η πρόκληση και η ευθύνη του δήμου είναι τώρα πολλαπλάσιες», υποστηρίζει. «Τα βραβεία είναι όλα υλοποιήσιμα. Το υψηλό επίπεδο των μελετών πηγαίνει την αρχιτεκτονική στην Ελλάδα ένα βήμα παρακάτω. Αυτή είναι η μαγεία των διαγωνισμών. Προσφέρουν νέες ιδέες που προκαλούν αμφισβήτηση, ακόμη και τρόμο. Μόνο έτσι έχουμε τη δυνατότητα εξέλιξης».

Απονεμήθηκαν άλλοι 14 έπαινοι, εκ των οποίων τους εννέα απέσπασαν έλληνες αρχιτέκτονες. Περισσότερα στο www.greekarchitects.gr

 

ΦΩΤΕΙΝΗ ΜΠΑΡΚΑ
Δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία

Μπορείτε να μας στείλετε τις απόψεις σας για τον διαγωνισμό στο info@greekarchitects.gr  (Δείτε τεχνικές λεπτομέρειες αποστολής ΕΔΩ)