Παραμετροποιώντας την καταστροφή

[πηγές εικόνων: www.youtube.com (Krajna) | www.youtube.com (Bellmer)]

 

Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχει αρχίσει να στοιχειοθετείται μια μορφολογία και ρυθμολογία της κρίσης, και για την κρίση. Η αρχιτεκτονική της -- η αρχιτεκτονική σε καιρό κρίσης -- ξανανταμώνει μ' έναν παλιό εφιάλτη τής (αρχιτεκτονικής) δημιουργίας για τη φύση του "ατυχήματος" κι, ιδίως, για τον ορίζοντα της "καταστροφής". Ποιο είναι το σχήμα αυτού του ορίζοντα σήμερα; Και τι υπάρχει μετά απ' αυτόν; Ο Προ-ληπτικός & Ενάρετος Σχεδιασμός (ΠΕΣ) έρχεται ν' ανακόψει τέτοιου είδους ανησυχίες και να τις παραπέμψει στο χρονοντούλαπο της (Τελικής) Κρίσης.

κρίση δίχως τέλος

«Στο τέλος αυτής της κρίσης, δεν βλέπω φως», πρόλαβε να μας αφήσει σε μια συνέντευξή του ο Θ. Αγγελόπουλος. Αλλόκοτο, πράγματι, "τέλος" για "κρίση" -- [αλλά τι να περιμένεις απ' τον σκηνοθέτη της ..."ήττας". Αλλά και ποιος άλλος θα το 'λεγε;]. Κρίση χωρίς φως στην "άκρη του τούνελ" (όπως λέγεται), που σ' επανεισάγει σ' ένα άλλο τούνελ, κι αυτό σ' ένα επόμενο -- εκτός κι αν σε βγάζει, ακόμα χειρότερα, στη "Ζώνη" (εκείνου του Ταρκόφσκι). Κάπως έτσι, με μια τέτοια γλωσσική ή κινηματογραφική μεταφορά θα μπορούσε ν' αποδοθεί το νόημα μιας καθολικής τοπολογικής επιφάνειας (ή χώρου), ή ενός απόλυτα ισομορφικού σύμπαντος [που, για παράδειγμα, μια επίκαιρη παρονομασία του φέρει τον παραπλανητικό πληθυντικό: "Αγορές"].

Αν αφήναμε, λοιπόν, για λίγο κατά μέρος (σαν υπόθεση εργασίας μόνο), τις εσχατολογικές κι σωτηριολογικές αντιδράσεις μετά το πρώτο μούδιασμα, που εμφανίζονται κατά κόρον, και την ομαδική ψυχοθεραπεία που 'χουν αναλάβει τα ΜΜΕ και διεξάγεται στα πεδία των "μέσων κοινωνικής δικτύωσης", για το "ξεπέρασμα" της "κρίσης" ή για το "μετά" της, θα μπορούσαμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε κάτι που δεν λέγεται, αλλά εξυπονοείται: ότι, αυτή τη φορά για τα καλά, η κρίση ήρθε για να μείνει. Ότι η κρίση δεν πρόκειται να "ξεπεραστεί" κι ότι, απεναντίας, θα 'ναι εφεξής συστατικό (εκ των ουκ άνευ) στοιχείο του ΠΕΣ -- μ' ένα της δεκανίκι την "ανάπτυξη" και τις "μεταρρυθμίσεις" για τ' άλλο.

Μια κρίση, δηλαδή, χωρίς "μετά", χωρίς "επόμενη μέρα". Κρίση απροσδιόριστης διάρκειας, σε κατάσταση μονιμότητας και νομιμότητας. Όπου το "μετά" καθίσταται ανούσιο, αν όχι αφελές ή υποβολιμαίο, -- αλλά κι ανώφελο. Ας δούμε πώς και γιατί.

στυλάκι "κρίση"

Η "κρίση" που κηρύχτηκε, εν αιθρία, εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά μιας κατάστασης μακράς διάρκειας (αν όχι μόνιμης), όπως ακριβώς το υπονοεί η επικοινωνιακή-ψυχολογική διαχείρισή της για «να μάθουμε να ζούμε μ' αυτήν»... Γνωστής ευαισθησίας κι ευπροσάρμοστος σχεδιαστής μόδας, άλλωστε, γνωστοποίησε ότι σχεδιάζει πλέον σε «στυλ κρίση». Δεν είν' αστείο, αφού ο ΠΕΣ επικαλείται την "κρίση", από καιρό, παρ' ότι φαίνεται εκ πρώτης όψεως να την εξειδικεύει μόνο στην "περιβαλλοντική ευαισθησία" και στην "κοινωνική ασφάλεια".

Τι νόημα έχει -- για ν' αρχίσω απ' τον μόδιστρο -- το στυλιζάρισμα της "κρίσης"; Είναι, δηλαδή, η "κρίση" κάτι που μπορεί να ..."φορεθεί" με κάποιον "καλαίσθητο" ή "ευαίσθητο" τρόπο; Απ' ό,τι φαίνεται, μπορεί ακόμα κι αυτό να συμβεί, αρκεί η "κρίση", που μπορεί να βαθύνει όσο θέλει [σαν ντεκολτέ], αρκεί να μη φτάσει στην καταστροφή. Πιο σωστά: αρκεί να μην ονομαστεί "καταστροφή".

κρίση χωρίς στροφή-κατά

Αυτή που αποσύρεται απ' το προσκήνιο είναι η ίδια η λέξη "καταστροφή". Σε λίγο θ' ακούγεται σαν άγνωστη λέξη, και μετά θ' αποσυρθεί τελείως απ' το λεξιλόγιο του Newspeak -- ως άχρηστη (δηλαδή, επικίνδυνη). «Καταστρέφουμε λέξεις», αυτή είναι η εργασία, σύμφωνα με τον Orwell, των συντακτών του λεξιλογίου της Νέας Ομιλίας. Παράξενη, αλήθεια, καταστροφή της λέξης "καταστροφή"...

Και τι είναι, στο κάτω-κάτω, σου λέει, η "καταστροφή"; Απ' τις ελάχιστες έννοιες που 'χουν απομείνει για να σχετικοποιηθούν -- έχει μόνο συναισθηματική-ψυχολογική αξία, που θα πρέπει να γίνει απαξία. Και για να φτάσει εντέλει σε μια αφαίρεση χωρίς κανένα νόημα στο εξής -- παρά μόνο την ειδική κι εξαιρετική της χρήση για τους σκοπούς τής ...ζώνης του θεάματος και του ψυχο-διανοητικού εκβιασμού διαρκείας, από τώρα και στο μέλλον, δια της "έκτακτης ανάγκης".

επιστροφές-καταστροφές

H διάλυση και το χάλασμα μέχρις εξαφάνισης ενός σώματος ή αντικειμένου (α), η δυσλειτουργία κι η αχρήστευση ενός μηχανήματος ή μηχανισμού (τα οποία, στη συνέχεια, μπορούν κι αυτά να εξαφανιστούν ως αντικείμενα) (β), είναι οι γνωστοί μας τρόποι καταστροφής στο επίπεδο ενός ορισμένου οικοδομικού, λειτουργικού, δημιουργικού προτύπου. Αυτοί οι "τρόποι" είναι, ταυτόχρονα, και τα δύο μοντέλα -- ανθρωπο-μορφικό και μηχανο-μορφικό -- εννόησης και της ίδιας της "καταστροφής".

Η αλλόκοτη, πράγματι, ιδέα μιας κρίσης-χωρίς-τέλος μας οδηγεί στο πιο "εξελιγμένο" πρότυπο δημιουργίας-καταστροφής, που 'ναι κυβερνητικής (cybernetic) σύλληψης [01], όπου η "καταστροφή" παρουσιάζεται επεξεργασμένη κι εκλεπτυσμένη σ' ένα στάδιο του σχεδιασμού κυβερνο-μορφικό. Μ' απλά λόγια, τι θα 'ταν, και πώς θα εμφανίζονταν, η ...εξαφάνιση τρόπον τινά ακόμα και της ίδιας της "καταστροφής"; [02]

Η "στροφή κατά" κυβερνοποιείται: αντί να είναι μια στροφή εναντίον (σύμφωνα με τον παραδοσιακό ορισμό των λεξικών), μεταστρέφεται σε κίνηση ...υπέρ! Υπέρ του διαγράμματος (μιας κυβερνο-διαδικασίας), κατά τον εξής τρόπο: τα σημεία της καταστροφής [το "αρνητικό", το ανεπιθύμητο] δεν είναι παρά data (πληροφορικά δεδομένα), που τροφοδοτούν εσαεί έναν αλγόριθμο, επανεισαγόμενα σ' αυτόν. Έτσι, δεν μπορούν να 'χουν το στάτους ενός αποτελέσματος, όπως στην παλιά αιτιακή αλυσίδα, που θα μπορούσε να θεωρηθεί καμιά φορά ως "αρνητικό". Είναι ένα σκέτο output, ένα συμπτωματικό εξαγόμενο, μια "επιστροφή" του διαγράμματος, μια "επιστροφοδοσία" του.

Κατ' αυτόν τον τρόπο: (α) Κάθε (αρνητικό, ανεπιθύμητο) αποτέλεσμα είναι "μεμονωμένο", όπως και κάθε "γεγονός" γενικότερα -- δηλαδή: αρκούντως αποδυναμωμένο ώς προς τις επιπτώσεις του για το σύνολο της διαδικασίας. [Ένας Καραμάζοφ, από πολύ παλιά, φώναζε: «Θέλω να μείνω με το γεγονός!»] [03]. (β) Αυτός ο ανατροφοδοτούμενος αλγόριθμος, που "τρέφεται" ακόμα και με τ' "ατυχήματά" του, αποδεικνύεται απρόσβλητος (κι αμείλικτος), καθώς τίποτα δεν μπορεί να θέσει εν αμφιβόλω, να καταστρέψει (και να ξεφύγει από) τη λογική του. Γίνεται αλληγορία ενός συστήματος [ενός χρονοχωρικού συνεχούς] που 'ναι ανυπέρβλητο, για το οποίο δεν τίθεται καν ζήτημα προσβολής του.

Από επιστημολογικής άποψης, αυτή η, υπέρτερη της γραμμικής, λογική -- μια υπερ-λογική -- απαλλάσσεται πλέον απ' το θεμελιώδες μέλημα της αναζήτησης της "επιστημονικής αλήθειας", μέσω της "πειραματικής απόδειξης", και τα τοιαύτα. Πρόκειται για μια μετα-επιστημονική λογική, για την οποία δεν προβλέπεται, και δεν είναι δυνατόν να προκύψει, διάψευση. Έτσι, για παράδειγμα, η παραδοσιακή "πειραματική απόδειξη" χάνει το νόημά της, όταν το πείραμα ουσιαστικά δεν έχει τέλος (κι αντικειμενικό σκοπό). Κάθε "αντικειμενικός σκοπός" τού πειράματος είναι πρόσκαιρος και συμπτωματικός, "τροφή" για ένα "πείραμα στο μέγεθος της ζωής" ("life-size", όπως έχει ονομαστεί). Της ζωής, όμως, τίνος;

 

Το Αυτό: τα παραπάνω επάγονται ένα συνολιστικό και συνολίζον "πείραμα", "διαδικασία", έναν κυβερνο-μηχανισμό (ή κυβερνο-οργανισμό) που αυτο-τροφοδοτείται ακόμα κι απ' τις αστοχίες, τ' ατυχήματά του, τ' απόβλητα και τ' απορρίμματά του... Ακόμα κι η αρνητικότητα (όπως κι αν αυτή εκλαμβάνεται ή εκδηλώνεται), συμβάλλει, εντέλει, στη διαρκή αναβάθμισή του -- τεκμήριο, σύμφωνα με τον Jencks, της εξελικτικής του ανωτερότητας! Κυβερνο-δαρβινισμός; Πέραν κι υπεράνω της "φυσικής" και "κοινωνικής επιλογής" (οι οποίες προϋπέθεταν ένα περιβάλλον, ένα "έξω"), Αυτό είναι που γίνεται Περιβάλλον (ένα καθολικό χρονοχωρικό "έσω"). Καθολικός υπολογισμός, καθολικός σχεδιασμός, καθολικός ...πειραματισμός -- «καθολικό ατύχημα» (Virilio). Βέβαια, δεν πρόκειται για κάποιο "κλειστό" (με τη σημασία του άκαμπτου) σύστημα ανθρώπου-μηχανής-περιβάλλοντος. Απεναντίας πρόκειται για ένα προσαρμοστικό, διαδραστικό, ανοιχτό σύστημα. Πάλι, όμως, σύστημα -- κι επιπλέον, το εφιαλτικότερο. Επειδή, το "κλειστό", τουλάχιστον υπονοεί κι ένα "έξω", ένα "εκτός συστήματος", τη δυνατότητα εξόδου. Το "ανοιχτό", απεναντίας, είν' αυτό που ευαγγελίζεται το αδιανόητο του "έξω".

Σ' αυτό το κυβερνο-μορφικό στάτους της επιστημολογίας συνέτεινε και συνέβαλε κι η εξέλιξη του εν γένει σχεδιασμού. Όσον αφορά την παλιά "καλή" αρχιτεκτονική κάποτε, αυτή σχεδίαζε το αντικείμενό της, μέχρι να περάσει στον "σχεδιασμό των σχέσεων που φτιάχνουν ένα αντικείμενο" (μια κατάσταση, μια συνθήκη). Σε μια πρώτη φάση του "σχεδιασμού" πλέον, υπήρχαν (ή αναγνωρίζονταν) ορισμένες "σταθερές" (ή "αξίες") και κάποιες "μεταβλητές". Την ανάλυση, την ποσοτικοποίηση, τη στατιστικοποίηση και πιθανολογοποίηση του αντικειμένου πάνω σ' αυτές τις "αξίες" και "μεταβλητές", διαδέχτηκε η παραμετροποίησή του. Δηλαδή, η σταδιακή υποκατάσταση των "αξιών" από "μεταβλητές", μέχρι την οριστική πια οντολογική απροσδιοριστία του αντικειμένου.

[Αξιοπρόσεκτη πτυχή σ' αυτήν την εξέλιξη της (μαθηματικής τρόπον τινά) "ταυτότητας" του σχεδιαστικού αντικειμένου είναι ο ρόλος των "agents" (πρακτόρων), που εισάγονται για την μεταστροφή των "σταθερών" (αξιών) του σε "μεταβλητές". Οι λέξεις και τα πράγματα γίνονται πλαστελίνη: τανύζονται, πλάθονται, διπλώνονται, αναδιπλώνονται, φρακταλοποιούνται, κοκ. Μέσ' απ' την πρακτόρευση των αξιών, αναδύεται η αξία της πρακτόρευσης, με μόνη της στο τέλος την πρακτόρευση ως αξία -- και τις υβριδικές αξίες-πράκτορες... (Περιττό ν' αναρωτηθούμε: τι ακριβώς είναι οι agents.)]

Το φαινόμενο, λοιπόν, της στροφής-κατά που μεταστρέφεται σε τροφοδοσία-υπέρ, δεν είναι παρά το (υπερ-λογικό) κατόρθωμα ενός (κυβερνο)μηχανισμού στροφής μετά, περιέλιξης, ενέλιξης κι αναδίπλωσης, ενός μηχανισμού στροφής επί, -- γιατί όχι κι ..."ανακύκλωσης"; [να και το γκρίζο, το Doublethink, της "ανακύκλωσης".] Συνοψίζοντας, αν η παραμετροποίηση είναι μια τεχνική παρέμβασης (η πιο "προωθημένη" ίσως μέχρι σήμερα) στη συγκρότηση ενός αντικειμένου, μιας κατάστασης, μιας συνθήκης, το "κυβερνητικό" πλαίσιο μέσα στο οποίο (και δια του οποίου) αυτή επιχειρείται είναι ό,τι πιο "προχωρημένο" στο επίπεδο ενός καθολικού ελέγχου και ρύθμισης για τη διαμόρφωση μιας συνθήκης περιβαλλοντο-κρατορικής [μ' άλλα λόγια, της βιο-πολιτικής ολοκλήρωσης].

καταστροφολόγιο εποχής

Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν να σημαίνουν, πεζά και πρακτικά, ότι καταστρέφεσαι χωρίς να το πάρεις χαμπάρι. Έχεις κιόλας καταστραφεί, αλλά κανείς δεν θα το πει. Ένας-ένας καλύτερα. Ό,τι και να σου συμβεί, είναι μεμονωμένο γεγονός. Κι αν το πράμα παραγίνει, υπάρχει η στατιστική. Όπως υπάρχουν κιόλας κι οι τεχνικές ψυχολογικής αναπλήρωσης στη διάθεση του εγχώριου κοινού για τη διαβίωση "εν μέσω κρίσεως". Περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές: συνταγολόγια [ποικίλοι οδηγοί επιβίωσης], ευχολόγια ["κρίση είναι θα περάσει", "φως στο τούνελ"], κυνολόγια-σκυλολόγια ["η κρίση είναι ευκαιρία"], ψυχολόγια ["αισιοδοξήστε ή χαθείτε"], ελπιδολόγια ["πωλείται ελπίς"]...

Όλα τα παραπάνω, επεξηγούν, επίσης, γιατί δεν είναι και προς έκπληξη η αναδίπλωση του καθ' ημάς ελιτισμού, του εστετισμού, του παραγοντισμού και του ατζεντισμού, μέσ' από σπαραξικάρδιες κλάψες (για τη νεολαία "μας") κι ενάρετες κωλοτούμπες (για την "πατρίδα"). Αν θέλαμε να ψιλολογήσουμε λιγάκι, το feedback (η "λούπα", ο βρόγχος ανάδρασης) είναι κιόλας ...κυβίστηση κι ανακυβίστηση εν σπέρματι.

Κι η "κρίση", κάτι ανάμεσα σε παρατεταμένη "ύφεση" κι αναβεβλημένη "διόρθωση", ποτέ δεν πρόκειται ν' αντικρίσει τη διακοπή, ή την ασυνέχεια, των καμπυλών που την αναπαριστούν. Μάλιστα, εκεί που 'θελα να καταλήξω είναι, ότι οι καμπύλες αναπαράστασής της είν' εκείνες που κρατούν την "κρίση" απ' το παραμετρικό τους νήμα, για να μη γκρεμοτσακιστεί.

Στο μεταξύ και παρ' όλ' αυτά, μπορούμε να συντάσσουμε και το προσήκον καταστροφολόγιο κρίσης, ίσως και εικάσουμε μιαν άλλη κρίση που μένει να ...διαπραχτεί, στη σκιά της επίσημης. Στα κενά αυτού του παραμετρικού διχτιού, που 'χει θεματοποιηθεί σε πλανητική κλίμακα ως Πάρκο "Η Κρίση". [Περιττό να διευκρινίσουμε, ότι το εν λόγω "πάρκο" δεν αφορά κατά βάση την ...αναψυχή. Δηλαδή, μπορεί να 'ναι και "camp", μπορεί να 'ναι και "ζώνη".]

Πόσο ειρωνικά, πάντως, πάνω στο φόντο των κυβερνο-μορφών, ο διαγραμματικός λογισμός, το folding (-unfolding-refolding) και τόσες άλλες έννοιες απ' τον καθαρό κόσμο των μαθηματικών και του ψηφιακού χώρου, μ' αποκορύφωμα τον παραμετρισμό, μεταστρέφονται απ' την (προ-ληπτική κι ενάρετη) επίδραση του ΠΕΣ! Με τον ΠΕΣ να τις παρέχει κάτι επιπλέον και καθοριστικό: την ηθική τους [ενάρετη, αποκλειστικά] προοπτική μέσα στο (βρώμικο) πεδίο της κοινωνικής δυναμικής και των κοινωνικών συστημάτων, στο πεδίο τελικά της πραγματικότητας.

Το πέρασμα απ' το virtual (δυνητικό) στο ...virtuous (ενάρετο), απ' τη δυνητικότητα [που 'γινε δίκοπο μαχαίρι] στην προ-εξοφλημένη κατάληξη, είναι το "κυβερνητικό" όραμα [η δυστοπία] μεταφρασμένο σε ΠΕΣ. Βέβαια, ο ΠΕΣ έχει ακόμα πολύ δύσκολο (κι ενάρετο) έργο μπροστά του. Αφού είπαμε (επιτρέψτε μου τον τόνο): η καταστροφή είναι ασύμμετρη, αλλιώς δεν είναι τέτοια -- αλλιώς είναι, μ' όλες τις παραμετροποιήσεις (και τις μετροποιήσεις του παρά) της, σκέτη αναβίωση (του Αυτού). Η στροφή κατά είναι ο ορισμός της ασυμμετρίας, άρα;

 

[πηγή εικόνων: www.youtube.com (Stalker)]

 

του Γιώργου Κουτούπη, αρχιτέκτονας

 

σημειώσεις
[01]    Όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω, ο πατέρας της Κυβερνητικής (Cybernetics) N. Wiener [υπήρχε μητέρα;] αντιλαμβάνονταν πολύ καλά, απ' τα μέσα του 20ου αιώνα, τη δυναμική μιας ονοματοδότησης, που σήμερα αποκτά όλη τη σημασία (ισχύ) της.
[02]    Ένα μεταβατικό στάδιο καθαρά διαχειριστικού τύπου είχε ως αντικείμενό του την αφάνεια της καταστροφής. Βλ. μια προσπάθειά μου παρουσίασης του "φαινομένου της όμορφης Ντόλυ" στην αρχιτεκτονική, στο GRA (19/1/09).
[03]    «Θέλω να μείνω με το γεγονός. Το 'χω αποφασίσει να μην καταλαβαίνω. Αν θελήσω να καταλάβω κάτι, θα προδώσω αυτοστιγμής το γεγονός, κι εγώ αποφάσισα να μείνω με το γεγονός...» Φ., Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμάζοφ, (μτφρ. Ά. Αλεξάνδρου), εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 1990, τομ. Β, σ. 137.