Σε αναζήτηση της «χαμένης παιδικής χαράς»

Όταν φτάσαμε όλο το αίθριο αντηχούσε από τις χαρούμενες φωνές και τα γέλια των μικρών παιδιών, που άλλα έτρεχαν και άλλα ανεβοκατέβαιναν μέσα σ' ένα ψηλό, πολύχρωμο, μεταλλικό πλέγμα χωρισμένο σε επί μέρους μικρούς χώρους. Έκαναν τσουλήθρα, σούρνονταν μέσα σε πλαστικούς σωλήνες, κρέμονταν στον αέρα, κυλιόντουσαν στο δάπεδο ανάμεσα σε μπάλες και παιχνίδια.

Κάθισα στο μικρό καφέ με τους άλλους γονείς και παρατηρούσα τις κόρες μου που έτρεξαν και χώθηκαν κι αυτές μέσα στο φανταστικό τους «κάστρο». Γιατί στα μάτια των παιδιών τούτος ο χώρος φάνταζε σαν το μαγικό τους σπίτι, αυτό που κάθε παιδικό μυαλό μπορεί εύκολα να μεταμορφώσει σε κόσμο φανταστικό, παραμυθένιο, ονειρικό. Όλη η κατασκευή ήταν πολύ καλά προστατευμένη με αφρολέξ και πλαστικά πλέγματα, στο δάπεδο υπήρχε στρωμένο ελαστικό υλικό, όπως άλλωστε από το ίδιο υλικό ήταν καμωμένα και όλα τα παιχνίδια που υπήρχαν μέσα στον πολύχρωμο παιδότοπο. Δεν υπήρχε κανένας λόγος ανησυχίας και όλοι οι γονείς απολάμβαναν με ηρεμία τον καφέ τους ρίχνοντας πού και πού καμιά κλεφτή ματιά στα παιδιά τους.

Καθώς παρατηρούσα τα χαρούμενα αναψοκοκκινισμένα πρόσωπα των παιδιών πίσω από το πλέγμα, μια σκέψη πέρασε σαν σκιά από το μυαλό μου. Μα όλη τούτη η κατασκευή έμοιαζε μ' ένα μεγάλο κλουβί! Σαν αυτά που βλέπουμε στους ζωολογικούς κήπους. Τα παιδιά βεβαίως έπαιζαν, διασκέδαζαν, δεν κινδύνευαν... αλλά τα 'χαμε κλείσει σ' ένα κλουβί, με αντάλλαγμα τι? Την ησυχία μας! Κι όλη τούτη η κατασκευή, με τους μικρούς χώρους που συνέχονταν ο ένας τον άλλον, δεν έμοιαζε με μικρογραφία πολυκατοικίας; Η έκφραση του ίδιου χωρικού μοντέλου δεν ήταν; Σε τέτοιους χώρους ζούμε, σε τέτοιους εργαζόμαστε. Σ' αυτά τα μικρά ιδιωτικά κελιά, το ένα δίπλα στο άλλο, μεγαλώνουν και τα παιδιά μας. Απομονωμένα σε πνιγηρά δωμάτια και σε στενόχωρα μπαλκόνια που κρέμονται στον αέρα, όπως και τούτα τα πλαστικά παιχνίδια το ένα δίπλα στο άλλο.

Κοίταζα τριγύρω το «αποστειρωμένο» περιβάλλον του εμπορικού κέντρου, με τα καλογυαλισμένα μάρμαρα, τις τεράστιες βιτρίνες, τα απαστράπτοντα νίκελ, τις κυλιόμενες σκάλες. Τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας, εκτός από τις υπαίθριες αγορές, καταφέραμε να μεταφέρουμε σε εσωτερικούς χώρους ακόμη και τις παιδικές χαρές. Βέβαια, το ξενόφερτο μοντέλο είναι από χρόνια γνωστό. Κάθε μεγάλο εμπορικό κέντρο περιλαμβάνει και από έναν παιδότοπο, όπου μπορούν οι πελάτες να αφήνουν τα παιδιά τους και ανενόχλητοι να κάνουν τα ψώνια τους. Όλα στην υπηρεσία του καταναλωτή...

Βλέπετε, δεν υπάρχει πουθενά χώρος για παιχνίδι!

Οι δρόμοι είναι εχθρικοί και επικίνδυνοι, αφού καιρό τώρα έχουν κατακυριευτεί από τα αυτοκίνητα σε κάθε συνοικία της Αθήνας. Οι πεζόδρομοι και οι πλατείες, το ίδιο. Χώροι ανοίκειοι, ακατάλληλοι για μικρά παιδιά. Ολοένα και περισσότερο δημιουργούμε μέσα στην πόλη ελεγχόμενα και περιχαρακωμένα μικρά γκέτο. Παιδικές χαρές, σχολεία, παιδικοί σταθμοί (και όχι μόνο) περιτριγυρίζονται από ψηλές περιφράξεις και κάγκελα, μοιάζοντας με φρουρούμενα στρατόπεδα, έτσι ώστε ούτε τα παιδιά να μπορούν να φύγουν από κει, αλλά ούτε φυσικά και κανείς παρείσακτος να μπορεί να εισέλθει σ' αυτά. Οι κίνδυνοι άλλωστε που ελλοχεύουν σήμερα για τα παιδιά είναι μεγάλοι.

Φέρνω στον νου μου τα δικά μας παιδικά χρόνια. Τότε που παίζαμε ξέγνοιαστοι στους χωματόδρομους και στις αλάνες, με ξύλινα σπαθιά και αυτοσχέδιες περικεφαλαίες. Τότε που χωρίς φόβο τρέχαμε ελεύθεροι δεξιά αριστερά, με τις παρέες της γειτονιάς, και ανακαλύπταμε σιγά-σιγά τον κόσμο. Ήταν φιλικός τότε ο υπαίθριος χώρος της πόλης.

Αλήθεια, πώς άλλαξαν μέσα σε τόσα λίγα χρόνια οι γειτονιές των παιδικών μας βιωμάτων;

Τώρα είναι αδιανόητο να παίξουν τα παιδιά μας στους δρόμους της «γειτονιάς» που και αυτή ενσωματώθηκε στην αδιάφορη αστική μάζα της πόλης. Βρίσκονται κλεισμένα μέσα στο διαμέρισμα ή στην καλύτερη περίπτωση στην αυλή (αν υπάρχει), απομονωμένα από τον υπόλοιπο κόσμο. Στην προστατευτική γυάλα όπου τα έχουμε «φυλακίσει», και τον κόσμο τον «βλέπουν», δυστυχώς, μόνο μέσα από τα παράθυρα της τηλεόρασης.

Κοιτάξτε τα περισσότερα παιχνίδια. Μια ακριβής και εξωραϊσμένη αντιγραφή του κόσμου των μεγάλων. Κούκλες, αυτοκινητάκια, σπιτάκια, ζωάκια. Ένα πλαστικό ομοίωμα του κόσμου μας. Χάθηκε ο μύθος! Το «ημίφως» των παραμυθιών που ενεργοποιούσε την παιδική φαντασία εξαφανίζεται μπροστά στο λαμπερό φως της τηλεοπτικής πραγματικότητας. Τα παιδιά μας δεν ταυτίζονται πλέον με τους ήρωες των παραμυθιών, αλλά με ότι εύκολο, έτοιμο και προφανές τούς προσφέρει ο κόσμος του θεάματος, σε τέτοιο βαθμό ώστε η ζωή να μοιάζει ουσιαστικά σταματημένη. Πώς να ονειρευτούν μέσα σε τόση βαρετή αληθοφάνεια; Πώς να ταξιδέψουν στους δικούς τους φανταστικούς κόσμους που τόσο τους έχουν ανάγκη; «Είναι η απουσία της φαντασίας που μεταβάλλει τον άνθρωπο σε ανάπηρο της πραγματικότητας», γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης.

Το πρότυπο πλέον είναι η «Barbie». Ξανθιά, μελαχρινή, κοκκινομάλλα, χορεύτρια, νοσοκόμα, πριγκίπισσα... με το ίδιο απαράλλαχτο πρόσωπο. Σαν τα πρόσωπα των αληθινών Barbie που παρελαύνουν κάθε μέρα στις οθόνες των τηλεοράσεων. Ίδιες, τυποποιημένες, ψεύτικες, πλαστικές. Τι θλιβερή ταύτιση!

Αλλά η τυποποίηση έχει πλημμυρίσει φαίνεται, κάθε κομμάτι της ζωής μας. Παρατηρήστε τις παιδικές χαρές. Ίδιες σε όλους τους δήμους, σε όλες τις περιοχές. Αντικρίζεις τις ίδιες κούνιες, τις ίδιες τσουλήθρες, τα ίδια παιχνίδια, τα ίδια χρώματα. Μα όλοι οι δήμαρχοι από τον ίδιο προμηθευτή αγοράζουν; Καμία φαντασία, κανένας σχεδιασμός και εδώ η ίδια τραγική ομοιομορφία. Είναι απολύτως φυσικό, λοιπόν, τα παιδιά μας να πλήττουν πολύ εύκολα μέσα σ' αυτήν την ανυπόφορη προφάνεια.

Θυμάμαι τι εντύπωση μου έκανε όταν πρωτοείδα την εξαιρετική παιδική χαρά του Δημήτρη Πικιώνη στη Φιλοθέη. Ένας κόσμος ολόκληρος! Το περίτεχνο ξύλινο στέγαστρο της εισόδου, η βάρκα, τα παγκάκια, τα πλακόστρωτα, έτσι που κάθε κατασκευή μαζί με τα ωραία γλυπτά γινόταν ένα με το τοπίο, τα δένδρα, τις καλαμιές, τη μικρή λίμνη, τα βράχια. Κάθε γωνιά της ήταν και μια έκπληξη, αποκαλύπτοντας στα μάτια των μικρών επισκεπτών με τη σειρά της καινούργιους κόσμους, ενώ την ίδια στιγμή τούς έφερνε κοντά στο φυσικό περιβάλλον. Άφηνε ανοιχτούς τους ορίζοντες στη δημιουργική φαντασία των παιδιών, δεν τους παρουσίαζε έναν κόσμο προφανή, σαφή, δεδομένο.

Δεν ξέρω. Πιάνω πολλές φορές τον εαυτό μου να σκέφτομαι τα μικρά παιδιά. Τα παιδιά μας. Από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού έχουν ήδη ένα βαρύ καθημερινό πρόγραμμα προετοιμασίας της επόμενης μέρας στο σχολείο, έτσι που στο τέλος να τους μένει ελάχιστος χρόνος για παιχνίδι. Και τα φορτώνουμε από πάνω με ξένες γλώσσες, μπαλέτο, κολυμβητήριο, πιάνο, γυμναστική... και εγώ δεν ξέρω τι άλλο! Μα παιδί σημαίνει παίζω, παιχνίδι, χαρά, ξεγνοιασιά.. και σ' αυτές τις μικρές ηλικίες και η μάθηση παιχνίδι πρέπει να είναι. Όχι καταναγκασμός!

Στις μέρες μας, όμως, τα παιδιά έχουν αρχίσει από μικρά να μιμούνται και να παπαγαλίζουν -όπως είναι φυσικό- τον έτοιμο κόσμο που τους προσφέρουμε. Αυτόν τον «κονσερβαρισμένο» κόσμο τούς προτρέπουμε να αντιγράψουν άκριτα, αν θέλουν να πετύχουν αργότερα στις σπουδές τους και στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Ας μην παραξενευόμαστε, λοιπόν, όταν στις τελευταίες βαθμίδες της εκπαίδευσης ανακαλύπτουμε ξαφνικά ότι απουσιάζει από τους νεαρούς μας μαθητές ή φοιτητές το.. «κριτικό πνεύμα»! Μα το έχουμε θυσιάσει εμείς προ πολλού στον βωμό της προκρούστειας πραγματικότητας και της χρησιμοθηρικής λογικής. Ούτε να απορούμε (υποκριτικά) γιατί οι νέοι μας ξαφνικά σπάνε και καταστρέφουν ότι βρουν μπροστά τους. Αναρωτηθήκαμε ποτέ, μην τυχόν θέλουν να γκρεμίσουν τα φανταχτερά σκηνικά της εικονικής ευδαιμονίας μας, τα σκηνικά που κρύβουν την απέραντη μιζέρια και τον αχαλίνωτο ατομικισμό μας; Μην τυχόν, δηλαδή, αντιδρούν -με τον τρόπο τους- ακριβώς σ' αυτόν τον πλασματικό, αποπνικτικό και καταπιεστικό κόσμο που εμείς, οι γονείς τους, έχουμε δημιουργήσει;

του Τάση Παπαϊωάννου

Με την ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα.