Το «κραχ» της αρχιτεκτονικής

Δεν χρειάζεται εμείς εδώ, στο Ελλαδιστάν, στο άλλο άκρο της Ντουμπάϊλαντ, ν’ ανησυχούμε μήπως και μας συμβεί κάποιο αρχιτεκτονικό κραχ... Καθότι σαν πολιτισμός ποτέ δεν την επιδιώξαμε και άρα δεν έχουμε καν σύγχρονη Αρχιτεκτονική που θα μπορούσε, έτσι κι αλλιώς, να υποστεί το οποιοδήποτε «κραχ».

Η αρχιτεκτονική όπως εκφράζεται μέσα απο το κτισμένο περιβάλλον ιστορικά είναι συνακόλουθο των αντίστοιχων πολιτικών και οικονομικών περιόδων. «...Τόσα χρόνια ούτε βλέπαμε το «πολιτισμικό κραχ» ούτε αντιλαμβανόμασταν, ότι αυτό το τεράστιο έλλειμμα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής ( παιδεία, υγεία, τέχνη, αρχιτεκτονική) κάποτε θα οδηγούσε νομοτελειακά στην πλήρη κατάρρευση και στη συνολική αποτυχία... Και τώρα αρχίζουν να καταρρέουν τα φανταχτερά σκηνικά της εικονικής ευδαιμονίας που υποσχόταν η παγκόσμια «ελεύθερη αγορά», η αδίστακτη, η ανεξέλεγκτη, η αχαλίνωτη, η ανελέητη...». (1) 
 
Εάν αυτά συμβαίνουν στον κόσμο, τότε, δεν είναι μακριά το ξεφούσκωμα και της «αδίστακτης» αρχιτεκτονικής που ταυτίζεται με τα αντίστοιχα εταιρικά είδωλα των golden boys αυτής της «ανεξέλεγκτης ελεύθερης αγοράς». Δεν είναι μακριά η νέμεση -  Θεια Δίκη που θα υποστεί η αντίστοιχη φούσκα των κτηματαγορών της ανατολικής Ασίας, των αραβικών εμιράτων και ιδιαίτερα αυτής του Ντουμπάϊ·  όπου εχει επιτελεσθεί καθώς και αλλού, η μέγιστη Ύβρη της φύσης, του περιβάλλοντος και της αρχιτεκτονικής, με την συνέργια των απανταχού του κόσμου αντίστοιχων «αδίστακτων golden boys» και «girls», των «Σταρ» των ιλλουστρέ φιγουρινιών και της αβανταδόρικης πραμάτειας της Ντουμπάϊλαντ αρχιτεκτονικής.                    

Ας έλθουμε όμως τώρα στο αντίθετο άκρο και ν’ ασχοληθούμε με τ’ αντίστοιχα δικά μας και «μικρά». Αναρωτιόμαστε λοιπόν με ποια εκλαϊκευμένη: πολιτική, εκπαίδευση ή εμπλοκή σε δράσεις , φροντίσαμε να διαπαιδαγωγήσουμε τον έλληνα πολίτη για την λειτουργία και τις κοινωνικές αξίες της αρχιτεκτονικής; Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, ποιος σύλλογος, ινστιτούτο, ίδρυμα, ή μουσείο, στην μεγάλη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου, είχε σαν κύριο στόχο και όχι σαν πάρεργο-άλλοθι την ουσιαστική επικοινωνία της αρχιτεκτονικής με τους πολλούς;

 
Πόσες φορές οι σχετικές δημόσιες δράσεις και εκθέσεις είχαν σκοπό την διαπαιδαγώγηση του ευρύτερου κοινού αναδεικνύοντας εφικτούς δρόμους αρχιτεκτονικής για την μεσοαστική ή την εργατική κατοικία, το κτίριο γραφείων ή τον επαγγελματικό χώρο· πότε κατάφεραν να ξεφύγουν απο παραδείγματα αρχιτεκτονικής που δεν περιείχαν εντυπωσιακές φωτογραφίες ακριβών και πολυτελών κατασκευών ανταποκρινόμενες στο επιδιωκόμενο, «Σημαντικό», δημόσιο είδωλο της ιδιοκτησίας;                     

Τις περισσότερες δε φορές όλες αυτές οι δράσεις οργανώνονται με βάση εκείνους τους κώδικες επικοινωνίας, που στην ουσία αναφέρονται μόνο στο χώρο των αρχιτεκτόνων και σ’ ένα περιορισμένο, εξειδικευμένο κύκλο συμπολιτών μας και των περί αυτών δικτύων: ΜΜΕ, εκδοτικοί οίκοι και κέντρα επηρεασμού των αποφάσεων. Έχουν εν τέλει χαρακτήρα εσωστρεφή, διανοουμενίστικο και αποξενωτικό για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, όπου, και κάποιες απο τις αξίες που ομολογουμένως περιέχουν, δυστυχώς, τις εξαντλούν επικοινωνιακά στην αυτάρεσκη μεταξύ-του-κλάδου ενημέρωση και επαγγελματική επιβεβαίωση· αξιοποιούνται δε τελικά και όχι αδίκως, για την περαιτέρω δημόσια προώθηση των ικανοτήτων των δημιουργών αρχιτεκτόνων προς τους μόνους (εύπορους) αποδέκτες που θα μπορούσαν και να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες τους. 

Όσο δε για τους υπόλοιπους, τη συντριπτική πλειονότητα των αρχιτεκτόνων, σ’ αυτούς απομένει να συνδιαλέγονται στο διηνεκές μ’ ένα αδιαπαιδαγώγητο καταναλωτικό κοινό που ΤΟ ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΞΕΡΕΙ κι’ ΕΧΕΙ ΑΦΕΘΕΙ να επιζητά είναι η «άδεια απο το μηχανικό» ή το πολυ, μια «ωραία φάτσα».  

Πότε και ποιος δάσκαλος αρχιτεκτονικής ενέταξε στο εκπαιδευτικό του πρόγραμμα τον «Σχεδιασμό για όλους», που φροντίζει την ισότιμη διαχείριση και ένταξη στο χώρο, αντί του αποκλεισμού, όλων των συμπολιτών μας όπως είναι π.χ οι ανάπηροι, οι ηλικιωμένοι ή και οι συνοδοί παιδικών καροτσιών; Χρησιμοποιώ το παράδειγμα γιατί είναι κοινωνικά επίκαιρο και αναδεικνύει εν μέρει τους προσανατολισμούς εκπαίδευσης και εκπαιδευτών του συνδικαλιστικά πλέον  προσποριζόμενου, αλίμονο, καθηγητικού κατεστημένου. Τ’ οποίο οτιδήποτε βρίσκεται εκτός της εκπαιδευτικής ρουτίνας, του γνωστικού αντικειμένου και της κατεστημένης αντίληψης, αποτελεί αρχιτεκτονικό «ο μοι γένοιτο». Όταν π.χ «ο μοι γένοιτο» υποχρεωθούμε να εφαρμόσουμε τα κριτήρια του «Σχεδιασμού για όλους», τότε, το πολύ που κάνουμε είναι η εφαρμογή των ελάχιστων απαιτητών της νομοθεσίας και τίποτα παραπάνω - ή και επί το συνηθέστερο, προσπαθούμε να παρακάμψουμε ακόμα και αυτά τα ελάχιστα γιατί δεν μας «διευκολύνουν»!! 

Παίρνοντας τέλος σαν δεδομένη την απίστευτα σκοταδιστική συμπεριφορά της ελληνικής πολιτείας σ’ όλα τα επίπεδα των σχέσεων της με τον θεσμό, αναρωτιόμαστε πότε ο «Θεματοφύλακας», το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, (διεθνούς πρωτοτυπίας για ευνομούμενη πολιτεία κομματικά εκλεγόμενο συντεχνιακό κατεστημένο) και παρ’ όλες τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις, έχει συνδράμει ουσιαστικά στον θεσμικό αλλά και πρακτικό απεγκλωβισμό της αρχιτεκτονικής απο τις οργανωμένες στους κόλπους του (και όχι μόνο) συντεχνίες, που ταυτίζονται με τα συμφέροντα του αγοραίου εμπορίου;

Πολιτειακή, κατασκευαστική και οικονομική κατεστημένη αντίληψη, όλα τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι και σήμερα, έχουν δυστυχώς «φροντίσει» ετσι ώστε να ταυτίζεται γενικά η κατασκευή με τον «μηχανικό» και η («αχρείαστη») αρχιτεκτονική με το πολυτελές και το ακριβό. Γεγονός που και σαν υπηρεσία την εχει καταστήσει απλησίαστη και «άγνωστη» για τον μέσο πολίτη.

Είναι λοιπόν αυτοί μερικοί απο τους λόγους που εμείς εδώ, στο Ελλαδιστάν, στο άλλο άκρο της Ντουμπάϊλαντ, δεν χρειάζεται ν’ ανησυχούμε μήπως και μας συμβεί κάποιο αρχιτεκτονικό κραχ. Καθότι σαν πολιτισμός ποτέ δεν την επιδιώξαμε και άρα δεν έχουμε καν σύγχρονη Αρχιτεκτονική που θα μπορούσε να υποστεί το οποιοδήποτε «κραχ»... Έτσι λοιπόν μπορούμε, μακάριοι, να συνεχίσουμε τον βαθύ πολιτισμικό μας ύπνο...  

Του Σωτήρη Ν. Παπαδόπουλου

1. Απο το άρθρο «Πωλείται το παρόν οικόπεδο» του καθηγ. αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, Τάση Παπαϊωάννου – Ελευθεροτυπία - 19.12.08