ΤΟ ΔΕΡΜΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ

Τα συμβολικά συστήματα που παράγουν οι ανθρώπινες κοινωνίες προκειμένου να κατανοήσουν, να περιγράψουν και να αξιολογήσουν τον κόσμο που τις περιβάλει αμφισβητήθηκαν έντονα μέχρι σήμερα. Παρά τις αμφισβητήσεις που διατυπώθηκαν για αυτά, εξακολουθούν να εκφράζουν τις κοινωνίες και να αποτελούν τα αξεπέραστα  μέχρι σήμερα εργαλεία διαμεσολάβησης μεταξύ του υποκειμένου και του κόσμου.
Αφορμή για την αναζήτηση των συμβόλων  των σχέσεων και των συστημάτων το νόημα και  οι επιδιωκόμενες περιγραφές του, με κατάληξη την τελεολογική  αναζήτηση  του‘’ Είναι εν τω κόσμω’’.

Στο παρελθόν οι διάφορες ανθρωπομορφικές προσεγγίσεις συμβολικών συστημάτων εξαντλούσαν τα επιχειρήματά τους για την τεκμηρίωση των αναλογιών του κόσμου σε ένα, κατά την άποψη, τους, ανθρωποκεντρικό σύμπαν. Τα παραδείγματα και οι προτεινόμενες σχέσεις αυτής της θεώρησης, αξιολογήθηκαν εν πολύς ως αδύναμες και μηχανιστικές μεταφορές.  Γενικά στα μέχρι σήμερα  συμβολικά  συστήματα κυριαρχούσαν και κυριαρχούν οι μεταφορές ή οπτικοποιήσεις των διαφόρων αντιληπτικών προσλήψεων από περιβάλλον κόσμο.

Οι θιασώτες των ανθρωπομορφικών συμβολικών συστημάτων επεδίωκαν να νομοθετήσουν Φύση προβάλλοντας την στο υποκείμενο- άνθρωπος  θεωρώντας ακλόνητη την πεποίθηση, ότι ο άνθρωπος έχει αναγνωστεί, έχει ταξινομηθεί και αξιολογηθεί και ως εκ τούτου αποτελεί το αρχέτυπο αναφοράς. Εδώ οφείλουμε να σημειώσουμε ότι δεν γίνεται αναφορά αντιπαράθεσης στο «μέτρον πάντων άνθρωπος» των Ελλήνων, θεώρηση που μας βρίσκει σύμφωνους και καθίσταται αφορμή και αφετηρία για να διατυπώσουμε την άποψη ότι κάθε θεώρηση, οφείλει να επιδιώκει να δηλώνει σαφώς το πλαίσιο εξέτασης των πραγμάτων να επισημαίνει τις σχέσεις τις αναλογίες και τις διαφορές, θέτοντας σαν στόχο όχι την επαλήθευσή του μόνον, αλλά και την διάψευση και την επαναδιατύπωση, με την συνέπεια ενός ανοικτού συστήματος.

Η διερεύνηση των σχέσεων και των συσχετισμών του τοπίου ως συγκρότηση περιβάλλοντος δέρματος του τόπου και του χώρου, καθίσταται για τους σχεδιαστές ένα σημαντικό εννοιολογικό, αλλά και πραγματικό εργαλείο στην δουλεία τους.
Ο σχεδιασμός εν προκειμένω επιφορτίζεται με το καθήκον της αναζήτησης νέων συμβόλων για τις παραστάσεις (νέα σχεδιαστική διάλεκτο), που θα συμβολίζει σήμα και περιεχόμενο.
Η έκταση της μορφής του χώρου (τοπίου) σε σχέση με την έκταση και την μορφή του ανθρωπίνου δέρματος δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή ως  αναλογία ποσότητας , αλλά ως ποιότητες  με κοινά χαρακτηριστικά.

Η διασπορά της απτικής αίσθησης σε ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα καθιστά την αίσθηση της αφής  σημαντικό αισθητηριακό εργαλείο αντίληψης και συσχετισμού με το υλικό περιβάλλον. Η απτική αίσθηση στο ανθρώπινο σώμα θα μπορούσε να διακριθεί σε ζώνες ποιοτήτων αναλόγως των αισθητηριακών προσλήψεων.

Από την άποψη της σωματικής λειτουργίας, η απτική λειτουργία των άκρων παραλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της αίσθησης. Η κλιμάκωση φτάνει στα όρια της απτικής αντίληψης στα άκρα των άκρων. Παρατηρώντας ένα τοπίο διαβάζουμε τις εξάρσεις των επιπέδων του που συνιστών μια γενική υφή, καθώς και την μορφική κατανομή των επιμέρους  στοιχείων του που συνιστούν μια συγκεκριμένη ειδική υφή. Η σχέση της απτικής αντίληψης με τον χώρο και τα αντικείμενα σε απόσταση αναζητά στηρίγματα σε οπτικοποιημένες, ακουστικές ή άλλες προβολές και αναδύσεις του ασυνειδήτου.

Μια σειρά βιομηχανικών αντικειμένων που μορφικά εφαρμόζουν την «οπτικοποιημένη  υφή» από τις ήδη ταξινομημένες, αξιολογημένες και κοινωνικά αποδεκτές υφές επιτυνχάνουν την προσδοκώμενη αξία και κατά συνέπεια εμπορικό αποτέλεσμα.  Σε συνέχεια αυτών των παραδειγμάτων, νόημα επιδιώκουν να βρουν διάφορες «συνθέσεις» τύπου «βραχόκηπου» με την παράθεση και παρουσία μόνο φυσικών στοιχείων (πέτρα, νερό ,χώμα) ατάκτως ή και «εντέχνως» ερριμένα που σχεδιάζονται και υλοποιούνται από επιφανείς  Δημοτικούς Άρχοντες και με ενθουσιασμό καταναλώνονται στο δημόσιο χώρο σήμερα δίκην φυσικής νησίδας σε αστικά πλαίσια.
Η οπτικοποιημένη υφή των αρχιτεκτονικών επεμβάσεων σε αστικά  και φυσικά τοπία, εγκαθιστούν νέους μαζικούς κοινωνικούς συμβολισμούς αναπαράγοντας νέα σημεία και σημαινόμενα.

Την στιγμή που στην απτική αντίληψη και την παράσταση της υφής υπεισέρχονται συσχετισμοί από την φορτισμένη εμπειρία και προ πάντων το ασυνείδητο, ο σχεδιασμός εντάσσεται και αλληλεπιδρά στον ένα ή στον άλλο βαθμό με τις ανάλογες θεωρητικές προβλέψεις.
  
Ο απτικός ολισμός και ο συσχετισμός του δέρματος με την συνείδηση και το ασυνείδητο υπήρξε το αντικείμενο επεξεργασίας στο έργο του Didier Anziu όπου εξετάζεται η σχέση του  «Εγώ -δέρμα». Ο Didier Anziu  Θέτει την αναλογία του φυσικού δέρματος και του περιβλήματος του ψυχικού οργάνου και διαπιστώνει την διττή εννοιολογική εκδοχή της λέξης δέρμα την οποία αποδίδει ταυτόχρονα στην οργανική και φαντασιακή τάξη ως ένα σύστημα που προστατεύει την ατομικότητα (ενικότητα) και αποτελεί συγχρόνως βασικό όργανο και σημείο συναλλαγής με τον άλλο. Ο D. A. Επιχειρεί να θέσει την εν λόγω σχέση σε ψυχικές και βιολογικές βάσεις κατανοώντας ως θεμελιώδες στοιχείο την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.
Επιχειρεί εν ολίγοις την ισόρροπη σχέση των οργανικών λειτουργιών και των ψυχικών φαινομένων. Με την επεξεργασία των ανακαλύψεων της νευροφυσιολογίας τεκμηριώνει με το παράδειγμα του εγκεφαλικού φλοιού ως το κέντρο του εγκεφάλου ,την τοπολογική διάσταση του δέρματος και του εγώ. Επεκτείνοντας θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε ότι κάθε διαταραχή της συνείδησης και του ασυνειδήτου ανακλά στην περιβάλλουσα (δέρμα) και αντίστροφα. Εν προκειμένω μιλώντας για το δέρμα ενός τόπου εγγράφεται κάθε διαταραχή στο σώμα και το δέρμα κάθε τόπου. Για την σπουδαιότητα της αντιληπτικής διαδικασίας παραθέτει το γλωσσικό παράδειγμα : «Μπήκα στο πετσί του»  που μετωνυμικά σημαίνει μπήκα στο νόημα και την ουσία ενός γεγονότος ή ενός πράγματος ή ενός περιβάλλοντος .

Το δέρμα για το υποκείμενο-άνθρωπο βρίσκεται σε στενή σχέση και συνάφεια με τα άλλα όργανα των αισθήσεων την κιναισθησία, την ισορροπία του σώματος και σε αρκετές περιπτώσεις υποκαθιστά άλλες αισθητηριακές λειτουργίες. Εν ολίγοις αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα εργαλεία αντίληψης του χώρου.

Οι λειτουργίες που ορίζει ο D.A. στο σύστημα εγώ-δέρμα σε άλλα γνωστικά και αντιληπτικά πεδία παρουσιάζουν ευθείες αναλογίες αλλά και αρκετές διαφορές. Σε κάθε περίπτωση όμως το σύστημα από τελεί σημαντικό εργαλείο εννοιολογίας και αντίληψης .  Μετωνυμικά  οι σχέσεις δέρματος στο τόπο ή στο χώρο θα μπορούσαν να σημαίνουν:
Το δέρμα των υλικών στοιχείων υπερκειμένων και υποκειμένων συγκροτούν συστήματα ποσοτήτων και ποιοτήτων που παράγουν τις μορφές μερικώς και συνθέσεις τους .
Το δέρμα των επιμέρους στοιχείων προστατεύει και οριοθετεί τα στοιχεία και επικαθορίζει σχέσεις και δομές μεταξύ τους.
   
Το τοπίο  στον τόπο επιτελεί την λειτουργία της στήριξης και της οριοθέτησης των υποκειμένων στοιχείων του τόπου.  Επιτελεί τη λειτουργία του περιβλήματος του σκελετού .
Για να γίνει συγκεκριμένη η προσέγγιση παραθέτω τις σχέσεις που αναπτύσσονται αν εξετάσει κανείς την υλικότητα των περιβαλλόμενων στοιχείων και του περιβάλλοντος τους . Επί παραδείγματι παρατηρούμε ένα λόφο ή μία ορεινή έξαρση. Η εξέτασή τους ως προς την γεωμετρία τους μας δίνει συμπεράσματα υλικών  διαφορών που επαληθεύονται από την γεωλογική στρωματογραφία, η οποία με την σειρά της μας αποκαλύπτει την συγκρότηση του στοιχείου, καθώς και τις συγκροτήσεις των μικρότερων στοιχείων.
Μια τέτοιου είδους ανάλυση θα μπορούσε εποικοδομητικά να μας κατευθύνει σε ένα πλαίσιο αποφάσεων, εάν αυτό απαιτηθεί, όπου καθοριστικός παράγοντας θα είναι οι σχέσεις των γωνιών τριβής μεταξύ των ελάχιστων στοιχείων και περιεχόμενη ποσότητα νερού.

Το τοπίο δέρμα αποτελεί ταυτόχρονα σύστήμα πληροφοριών εν είδη γέφυρας της υπερκείμενης μορφής και υποκείμενου υποβάθρου, και ανάλογα της εκτατικής εξέτασης αποκτά ταυτότητα κάθε φορά.
Σε αυτό τον κόσμο που μας περιβάλει θα μπορούσε να αποτελεί κυριολεξία ή άποψη ότι «ΟΛΑ  ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ» για την παραγωγή και την κατανάλωση. Και πώς; Άραγε θα χαρακτηρίζονταν ή επιμονή ορισμένων από εμάς που επιμένουν να ΒΛΕΠΟΥΝ, να ΑΚΟΥΝ, να ΜΥΡΙΖΟΥΝ, να ΓΕΥΟΝΤΑΙ την χαρά όλων των αισθήσεων και να ΑΓΓΙΖΟΥΝ τις ηδονές  και τις οδύνες που  μας  προσφέρονται από αυτόν τον κόσμο.
Για τους παραγωγούς χώρου, για εμάς τους Αρχιτέκτονες το παραπάνω ρητορικό ερώτημα απαντιέται με την ηθική υποχρέωση μας να κρατήσουμε ζωντανές αυτές τις εμπειρίες που καθημερινά απαξιώνονται από την διαρκώς επεκτεινόμενη εμπορευματοποίηση του χώρου και της Φύσης.

(ΤΟ  ΑΡΘΡΟ  ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ  ΣΤΗΝ  ΕΤΉΣΙΑ  ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ  ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ  «ΕΠΙΛΟΓΟΣ 2006»

ΖΑΠΟΥΝΙΔΗΣ ΗΛΙΑΣ
Αρχιτέκτων Μηχανικός