Το ροζ μοντέρνο και μια μικρή έρευνα για το πώς όλα ξεκίνησαν.

του Νίκου Δίκα, αρχιτέκτονα MSc nikosdi@mycosmos.gr
(http://theblogofanarchitect.blogspot.com/)

Στο κείμενο αυτό δεν πρόκειται να γίνει ανάλυση ή διατύπωση ερωτημάτων γενικά για τις επεμβάσεις αποκατάστασης κτιρίων του μοντέρνου. Εξ άλλου αφορμή δεν αποτελεί μια συνολική επέμβαση αποκατάστασης, αλλά μια επέμβαση συντήρησης και χρωματισμού των επιφανειών ενός σχολείου.

Πρόκειται λοιπόν για το κτίριο του 15 Λυκείου Θεσσαλονίκης, ή παλιού Ανώτερου Παρθεναγωγείου, στην οδό Καρόλου Ντηλ, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Μητσάκη και κατασκευασμένο το 1933.

Κυρίαρχα στοιχεία της, πρωτοποριακής για την εποχή της, σύνθεσης του Ν. Μητσάκη είναι:
- η πλαστική διαμόρφωση της συμπαγούς βόρειας όψης προς το δρόμο και η ανατροπή μέσω του όγκου του κλιμακοστασίου
- τα μεγάλα υαλοστάσια που επέτρεπαν την θέαση της ελεύθερης εξέλιξης του κλιμακοστασίου
- η διάλυση της νότιας όψης και η αντικατάσταση των τοιχοποιιών από μεγάλες επιφάνειες υαλοστασίων με πυκνό κάναβο υποδιαιρέσεων.

 
[ Το Παρθεναγωγείο φωτογραφημένο από τον αρχιτέκτονα Ν. Μητσάκη κατά την ολοκλήρωση της κατασκευής του το 1933. copyright © 2002 Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα ]

Το κτίριο έχει υποστεί αρκετές επεμβάσεις, κυρίως στο εσωτερικό του, αλλά θα σταθώ σε όσες αφορούν την επικοινωνία του με το χώρο της πόλης, δηλαδή τις εξωτερικές του επιφάνειες.
Οι παρακάτω νομίζω ότι είναι οι σημαντικότερες τροποποιήσεις που έχουν συμβεί:
- η αντικατάσταση της μικρής συμπαγούς προεξοχής στο δεξί άκρο της όψης στον δρόμο με στεγασμένο εξώστη,
- το σφράγισμα, ως ένα ύψος, των τριών κεντρικών υαλοστασίων της όψης του ημιυπόγειου χώρου εκδηλώσεων,
- η αλλαγή των κουφωμάτων και ο χρωματισμός του.

Σχετικά με την μικρή προεξοχή και το κλείσιμο κάποιων ενιαίων αρχικά υαλοστασίων, είναι επεμβάσεις που αδυνατίζουν την αρχική σύνθεση, αλλά μπορούν να ερμηνευτούν ως ένα βαθμό από την αλλαγή στην λειτουργία του κτιρίου. Σε κάθε περίπτωση έχουν γίνει και με τρόπο που εναρμονίζεται σε μεγάλο βαθμό με την υπόλοιπη σύνθεση.

Οι δύο τελευταίες όμως επεμβάσεις, που μπορεί αρχικά να θεωρούνται μικρής σημασίας, πιστεύω ότι οδηγούν σε μεγαλύτερες ανατροπές.

Όσον αφορά στα κουφώματα, η αντικατάστασή (η οποία έχει γίνει εδώ και αρκετά χρόνια) των αρχικών με αντίστοιχα αλουμινίου, έγινε με τρόπο που, κυρίως στην όψη προς την αυλή, άλλαξε τον αρχικό ρυθμό των υποδιαιρέσεων. Επιπλέον το έντονο λευκό των καινούριων κουφωμάτων αναίρεσε τελείως την αρχική λογική του σκούρου κανάβου που διέτρεχε τις συνεχόμενες υάλινες επιφάνειες του κτιρίου και ερχόταν σε αντίθεση με της συμπαγείς ανοιχτόχρωμες επιφάνειες των δομικών στοιχείων.

Σχετικά με τον χρωματισμό των επιφανειών του, φυσικά δεν είναι η πρώτη φορά που το κτίριο θα αποκτήσει τόνους και χρώματα άσχετα προς αρχικό ενιαίο λευκό. Αλλά αυτή τη φορά πέρα από την επιλογή ενός πολύ διαφορετικού χρωματισμού ροζ για τις περισσότερες επιφάνειες, πραγματοποιείται και μια διαφοροποίηση κάποιων όγκων με διαφορετικό πιο σκούρο τόνο.

Η ουσία βρίσκεται στο ότι συνδυαζόμενες αυτές οι επεμβάσεις (όσο απλές και ανώδυνες κι αν φαίνονται) έχουν ανατρέψει ριζικά την λογική της σύνθεσης του κτιρίου. Τη σημερινή εικόνα χαρακτηρίζει το έντονο λευκό των κουφωμάτων που αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο έναντι της διαφάνειας των υαλοστασίων, αλλά και η αντιστροφή της αρχικής αντίθεσης (λευκές επιφάνειες έναντι σκούρων κουφωμάτων). Η διάσπαση των όγκων μέσω της διχρωμίας έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη λογική της πλαστικής μέσω των όγκων του μοντέρνου κινήματος.

Ουσιαστικά με αυτές τις επεμβάσεις έχει τοποθετηθεί ένας μεταμοντέρνος μανδύας πάνω στο κτίριο, αφαιρώντας του τη δυναμική που είχε η αρχική σύνθεση μέσω της πλαστικής των ενιαίων φωτεινών όγκων, μέσω της ειλικρίνειας και της απλότητας του λευκού και των ευαίσθητων χειρισμών αντίθεσης πλήρους-συμπαγούς, διαφάνειας-αδιαφάνειας.

Πώς όλα ξεκίνησαν:
Η ένταξη του κτιρίου του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης
στο εκλεκτικιστικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης.

Αν η σχέση αυτή της επώνυμης αρχιτεκτονικής του μεσοπολεμικού μοντέρνου κινήματος με το ανώνυμο περιβάλλον της σύγχρονης πόλης, θεωρείται δεδομένη ή αρμονική, ίσχυε το ίδιο τη στιγμή της δημιουργίας του κτιρίου από το Ν. Μητσάκη; Υπήρξαν στοιχεία αρχιτεκτονικής ή αστικής κλίμακας που επηρέασαν τον σχεδιασμό του σχολικού συγκροτήματος, ή αυτό υλοποιήθηκε ως μια κατεξοχήν μοντέρνα σύλληψη που προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί πλήρως από το παρελθόν;

Για να διερευνηθεί η σχέση ενός τόσο πρωτοποριακού κτιρίου με το υφιστάμενο (πολεοδομικό – αρχιτεκτονικό) πλαίσιο της περιοχής έγινε προσπάθεια μιας αναπαράστασης, με τη μορφή αναπτυγμάτων, των όψεων των βασικών δρόμων οι οποίοι περιέβαλαν το συγκρότημα. Η αναζήτηση των στοιχείων των κτιρίων που γειτνίαζαν με το συγκρότημα έγινε μέσω του αρχείου της πυρίκαυστου ζώνης στο Πολεοδομικό Γραφείο Θεσσαλονίκης (Π.Γ.Θ.) και στο Αρχείο των Αρχιτεκτονικών Μνημείων της Ελλάδας (Α.Α.Μ.Ε) στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ. Αξίζει να επισημανθεί ότι σε αυτό το πρωτογενές υλικό, αφού ψηφιοποιήθηκε, έγινε προσπάθεια ομοιογενοποίησης που ήταν απαραίτητη τόσο λόγω της διαφορετικής φύσης του (φωτογραφίες σχεδίων και πρωτότυπα σχέδια), φθορών στα πρωτότυπα σχέδια, αλλά και μεγάλων διαφορών στον τρόπο επεξεργασίας των σχεδίων από τους αρχιτέκτονες της εποχής. Το αποτέλεσμα παρουσιάζεται με την μορφή ενιαίων αναπτυγμάτων κατά μήκος των οδών Καρόλου Ντήλ, Γ. Σταύρου και Αγ. Θεοδώρας.

κάντε κλικ στις φωτογραφίες για μεγέθυνση

φωτογραφία 1

φωτογραφία 2

φωτογραφία 3

Βασικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την ένταξη του συγκροτήματος στην περιοχή είναι η απόφαση από τον Ν. Μητσάκη για διατήρηση του συνεχούς συμπαγούς μετώπου της οδού Καρόλου Ντήλ. Βέβαια κάτι τέτοιο διευκόλυνε και ο βορινός προσανατολισμός που με μια φονξιοναλιστική λογική επιβάλει τον περιορισμό των ανοιγμάτων. Κάτι που κάνει ο Μητσάκης με την χρήση συνεχόμενων φεγγιτών σε μεγάλο ύψος και όχι παραθύρων.

Το μέτωπο αντιμετωπίζεται ως συμπαγές, όμως μόνο στο βαθμό που κάτι τέτοιο τυπολογικά επιτρέπει την συνέχεια του οικοδομικού τετραγώνου και την διατήρηση της σχέση πλήρους και κενού ανάμεσα στο συνεχές σύστημα των όψεων των γειτονικών κτιρίων και τα κενά των εγκάρσιων δρόμων.

Αντίστοιχος χειρισμός παρατηρείται από τη χρήση του συμπαγούς εξωτερικού πλευρικού τοίχου της αυλής στους δρόμους Γ. Σταύρου και Αγ. Θεοδώρας ο οποίος καταλήγοντας στην πλάγια όψη του κτιρίου ουσιαστικά επιτρέπει την συνέχεια και την ολοκλήρωση του οικοδομικού τετραγώνου.

Επιπλέον ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το μέγεθος των πλάγιων όψεων του κτιρίου ουσιαστικά αναπαραγάγουν το τυπικό μέγεθος μιας μεσοπολεμικής πολυκατοικίας όπως αυτές που γειτνιάζουν στους μικρούς δρόμους Γ. Σταύρου και Αγ. Θεοδώρας.

Είναι προφανές ότι ο Μητσάκης σε καμία περίπτωση δεν θα προχωρούσε σε μιμητισμούς από το εκλεκτικιστικό περιβάλλον της περιοχής. Ως αρχιτέκτονας του μοντέρνου κινήματος επιδιώκει τη διαφοροποίηση με τις πρακτικές του παρελθόντος. Παρόλα αυτά δημιουργώντας ένα σημαντικό δημόσιο κτίριο που έχει τη δυνατότητα παρέμβασης στον τρόπο διαμόρφωσης του χώρου της πόλης, αξιοποιεί τυπολογικά στοιχεία του περιβάλλοντος, ακολουθεί την κλίμακα του χώρου. Δημιουργεί μια αρχιτεκτονική που διαφέρει χωρίς όμως διάθεση επιβολής και μνημειακότητας.

[Η έρευνα για την ένταξη του κτιρίου στο περιβάλλον της Θεσσαλονίκης του μεσοπολέμου πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια εργασίας στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων ΑΠΘ το 2005, σε συνεργασία με τον συνάδελφο Γιάννη Ψειράκη τοπογράφο και επιβλέπουσα καθηγήτρια την Αιμιλία Στεφανίδου].