Το Φεστιβάλ φεύγει – η «Γέφυρα των Αγγέλων» έρχεται. Σκέψεις για τη δημόσια αισθητική της πόλης.

ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη
του Νίκου Δίκα, αρχιτέκτονα MSc
(http://theblogofanarchitect.blogspot.com/)

Η όλη σύνθεση πλαισιώνεται με φωτεινές λωρίδες νέον, διαφορετικού χρώματος σε κάθε μία φιγούρα. Τέλος στην είσοδο της καμάρας ένα περιστέρι κάθεται σε ένα αναλόγιο και διευθύνει την ορχήστρα των αγγέλων…
Δεν ξέρω για σας, αλλά προσωπικά νιώθω ότι η Θεσσαλονίκη αλλάζει τις μέρες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Πριν παρεξηγηθώ, και κατηγορηθώ ως φεστιβαλόπληκτος, πρέπει να ομολογήσω ότι η φετινή μου «συγκομιδή» από ταινίες ήταν παραπάνω από μικρή (μόλις τέσσερις ταινίες!). Αυτό βέβαια δεν με κάνει και αντικειμενικό. Εξ άλλου προσωπικές σκέψεις μοιράζομαι μαζί σας.

 Διαπιστώνω λοιπόν ότι ενώ η χωρική (με την υλική διάσταση) υπόσταση του γεγονότος (Φεστιβάλ), είναι αρκετά περιορισμένη, (παρεμβάσεις με φωτισμό στην παραλία, τα γνωστά φωτεινά γράμματα μπροστά στις αποθήκες του λιμανιού και ο συμπαθέστατος κινηματογραφιστής στην πλατεία Αριστοτέλους) υπάρχει κάτι ευρύτερο το οποίο διαχέεται. Περισσότερο μια ιδέα παρά κάτι το χειροπιαστό. Αλλά πάλι μήπως η Θεσσαλονίκη χαρακτηρίζεται από αυτή την ικανότητα της διάχυσης τέτοιων «ψευδ-αισθήσεων»; Μήπως αποτελεί ένα αποτελεσματικό υπόβαθρο στο οποίο μπορούν και ενσωματώνονται τέτοιου είδους αστικές φαντασιώσεις; Και αυτό το μελαγχολικό φως; (Το σημείωσε και ο Βιμ Βέντερς σε συνέντευξή του ως το πιο μελαγχολικό φως που έχει συναντήσει σε πόλη.) Μήπως τα ημιδιάφανα σωματίδια του αποτελούν το ιδεώδες μέσο μετάδοσης αυτής της ατμόσφαιρας του γεγονότος; Αλλά πώς μπορώ να επιχειρηματολογήσω αποτελεσματικά πάνω σε αυτό, τη στιγμή που αυτές οι σκέψεις καταγράφονται κάτω από έναν εκπληκτικό ήλιο δίπλα στη θάλασσα, Δευτέρα μεσημέρι, μια μέρα μετά το τέλος του φεστιβάλ…

Το λογότυπο του φεστιβάλ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης
(Πηγή: Πρώτο Πλάνο 2006)

Κινηματογραφιστής
(Πηγή: Πρώτο Πλάνο 2006)

 Ας επανέλθω πάλι όμως στο θέμα. Αρκούν λοιπόν λίγες προσεγμένες παρεμβάσεις, κάποια πάρτι (αν και οι περισσότεροι τα χάσαμε) και η κινητικότητα των συμμετοχόντων με τα σύμβολα του γεγονότος (στην περίπτωση αυτή το πρόγραμμα και η εφημερίδα του φεστιβάλ), για να αλλάξουν την αίσθηση της πόλης; Θα τολμήσω να υποστηρίξω ότι βραχυπρόθεσμα κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Μα αυτό εξ άλλου δεν είναι και το νόημα του συμβάντος, του αστικού γεγονότος;

 Και όταν αυτό τελειώνει; Περιμένουμε το επόμενο ή καλύτερα κάτι άλλο. Η εναλλαγή εξ άλλου των ερεθισμάτων, των γεύσεων, των ακουσμάτων είναι αυτό που μας κρατάει σε εγρήγορση και μας λυτρώνει από την καθημερινότητα.

 Τώρα λοιπόν που τελείωσε το Φεστιβάλ; Μα υπάρχουν τα Δημήτρια, η μεγαλύτερη πολιτιστική διοργάνωση της πόλης... Μα δεν νομίζω ότι οι αισθανόμαστε το ίδιο. Δεν είναι κάτι το ίδιο έντονο με το Φεστιβάλ. Ίσως το ότι αποτελεί μια μεγάλης διάρκειας και πολυσυλλεκτική διοργάνωση, ίσως το γεγονός της χωρικής διάσπασης και παρεμβολής και άλλων ανεξάρτητων εκδηλώσεων στο ενδιάμεσο την αποδυναμώνει. Πάντως προσωπικά δεν αισθάνομαι μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα όλο το διάστημα των Δημητρίων (ίσως και να είναι αδύνατο σε μια διάρκειας αρκετών μηνών διοργάνωση).

 Επομένως μετά το Φεστιβάλ Κινηματογράφου τι; Μα φυσικά…η «Γέφυρα των Αγγέλων»!

«Γέφυρα των αγγέλων» 2005.
(πηγή: tamystikatoukolpou.blogspot.com/2005/12/blog-post_03.html)

Το νέο Χριστουγεννιάτικο αστικό γεγονός. Πλαισιωμένη από την καθιερωμένη συνονόματη γιορτή που διοργανώνει ο δήμος, η παραπάνω εγκατάσταση αποτελεί «Ξεχωριστή ψηφίδα στο μωσαϊκό του εορταστικού διακόσμου … και φέτος το φωτεινό  παραδοσιακό καράβι και  η «Γέφυρα των Αγγέλων», όπως αναφέρεται στο δελτίο τύπου του δήμου.

 Εκεί που μέχρι τώρα συναντούσαμε τον συμπαθέστατο κινηματογραφιστή, τώρα θα απολαμβάνουμε κάτι πιο παραστατικό: Μια κλιμακωτή κατασκευή καμάρας ή γέφυρας ακριβέστερα, στους αναβαθμούς της οποίας ρεαλιστικότατοι άγγελοι (έκπτωτοι ως ακαλαίσθητοι ή άμουσοι;) ενορχηστρώνουν τη Χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα (το τι όργανο κρατάει ο καθένας δεν το θυμάμαι). Η όλη σύνθεση πλαισιώνεται με φωτεινές λωρίδες νέον, διαφορετικού χρώματος σε κάθε μία φιγούρα. Τέλος στην είσοδο της καμάρας ένα περιστέρι κάθεται σε ένα αναλόγιο και διευθύνει την ορχήστρα των αγγέλων…

 Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί δεν ενθουσιάζομαι καθόλου με αυτή την κατασκευή. Το περιεχόμενό της είναι παραπάνω από σαφές. Άγγελοι οι οποίοι ανεβασμένοι σε μια γέφυρα συνοδεύουν με μουσική το Χριστουγεννιάτικο σκηνικό, το οποίο συμπληρώνουν το καράβι, το δέντρο και η φάτνη. Η γέφυρα μοιάζει και με πύλη, που μπορεί να θεωρηθεί η είσοδος του πνεύματος των Χριστουγέννων. Το τελευταίο μάλλον αναπαρίσταται με το περιστέρι στο αναλόγιο. Το τι ακριβώς περιείχε το αναλόγιο δεν είμαι σίγουρος αλλά σίγουρα είχε τον τίτλο του έργου και τους συντελεστές, το δήμο, τον καλλιτέχνη και τον κατασκευαστή.

 Μα καλά, τι θα περίμενε κανείς για Χριστουγεννιάτικο σκηνικό; Μήπως κάτι αφαιρετικό με περισσότερη καλλιτεχνική παρά αναπαραστατική αξία; Εξ άλλου τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή των παιδιών, και τα παιδιά ενθουσιάζονται με άμεσες εικονογραφήσεις ( η πύλη, οι άγγελοι κλπ), με μια μεταφορά το θέματος ένα-προς-ένα. Και όμως, προσέξτε πως αναπαραριστούν τα παιδιά τα πράγματα στις ζωγραφιές τους. Ο χρόνος και ο χώρος για αυτά δεν είναι γραμμικός και οι σουρεαλιστικές συναντήσεις δεν είναι καθόλου σπάνιες…

  Τι τους προσφέρει λοιπόν αυτή η κατασκευή; Την υλική αναπαράσταση του αρχέτυπου: άγγελοι που παίζουν μουσική. Μα τα ίδια τα παιδιά δεν έχουν δει τους αγγέλους (γιατί μόνο οι αγαθές ψυχές μπορούν να τους δουν) και οι οποίοι δεν τους συνοδεύουν στα παιχνίδια τους;

 Μα τότε απευθύνεται σε όλους εμάς, τους μεγάλους. Ε σε αυτή την περίπτωση νομίζω ότι δικαιούμαι να έχω άποψη και στην προκειμένη περίπτωση να διαφωνήσω έντονα.
 Αρχικά με τον τρόπο με τον οποίο υλοποιήθηκε αυτή η ιδέα. Φαντάζομαι ότι το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε ύστερα από την εισήγηση κάποιου μέλους του την κατασκευή ενός νέου Χριστουγεννιάτικου χωρόσημου. Στην συνέχεια ανατέθηκε (μάλλον απευθείας, γιατί δεν θυμάμαι να προκηρύσσεται κάποιος διαγωνισμός, αλλά μπορεί να κάνω και λάθος) ο σχεδιασμός του και μετά η υλοποίησή του. Έχω την αίσθηση ότι η απουσία αρχιτέκτονα ή εικαστικού (για αυτό είμαι σχεδόν βέβαιος) στην διαδικασία σύνθεσης σε συνδυασμό με το χαμηλό επιδιωκόμενο κόστος συνετέλεσαν στην ατυχή έκβαση του εγχειρήματος.

 Αλλά πάλι νομίζω ότι το κακό ξεκινά από μια λανθασμένη σύλληψη. Ακόμα και αν ο δήμος είχε τη βούληση για τη δημιουργία ενός νέου χωρόσημου στο κεντρικότερο σημείο της πόλης, στην πλατεία Αριστοτέλους, έχει το δικαίωμα να επιλέξει το περιεχόμενο και να προχωρήσει στην άμεση ανάθεση της υλοποίησής του; Και δεν αναφέρομαι στο τι προβλέπει ο νόμος για τις αρμοδιότητες του δήμου. Η ουσία είναι κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, ότι μάλλον δεν ρωτήθηκε κάποιος σχετικός συλλογικός φορέας (σύλλογος αρχιτεκτόνων, επιμελητήριο εικαστικών, τμήμα αρχιτεκτόνων ή σχολή καλών τεχνών) να πει τουλάχιστον την άποψή του.

 Στο ερώτημα λοιπόν του ποιος έχει την ευθύνη για τη δημόσια αισθητική της πόλης, αρχικά νομίζω απαντάει κάποιος ότι ο δήμος. Το παραπάνω όμως του δίνει το δικαίωμα να αποφασίζει και για το περιεχόμενό της; Κυρίως η ίδια η διοίκηση να σχεδιάζει και να συνθέτει τις λύσεις; Γιατί έχω την αίσθηση ότι στην υλοποίηση της συγκεκριμένης ιδέας δεν σχετίστηκε ούτε ένας αρχιτέκτονας από την αντιδημαρχία αρχιτεκτονικού του δήμου; Αν πάλι κάνω λάθος ζητάω συγνώμη από τους συναδέλφους που ασχολήθηκαν με τη σύνθεση ή την έγκριση αυτής της κατασκευής, αλλά προσωπικά θεωρώ παραπάνω από ατυχείς τις επιλογές.

 Δεν ξέρω και δεν μπορώ να προκαταλάβω κανένα αλλά νομίζω ότι μεγάλος αριθμός από συναδέλφους ή φοιτητές αρχιτεκτονικής και εικαστικών θα ενδιαφερόταν να συμμετάσχουν σε ένα διαγωνισμό για τη δημιουργία του νέου Χριστουγεννιάτικου χωρόσημου της πόλης, έστω και μέσα στο πλαίσιο «γέφυρα των αγγέλων» αν ήταν ανάγκη να παραμείνει έτσι.

 Κυρίως όμως, όπως είπα και πριν, δεν είμαι τόσο σίγουρος για την αναγκαιότητα της υλοποίησης αστικών σημάτων που να ταυτίζονται τόσο έντονα με την αφετηρία τους. Αλλά και πάλι νομίζω ότι τα Χριστούγεννα είναι κάτι πολύ βαθύτερο και ευρύ από δέντρα, φάτνες και αγγελάκια. Στόχος παραμένει η έκπληξη, η εναλλαγή, η αφορμή για δημιουργία νέων αστικών φαντασιώσεων. Όχι η εικονογράφηση μιας αρχετυπικής ιδέας.

 Πάντως για μένα τα φετινά αγγελάκια θα μοιάζουν με λαμπερές νιφάδες χιονιού που θα χορεύουν ανάμεσα στις καμάρες της Αριστοτέλους και θα αναμιγνύονται με τις μυρωδιές, τους ήχους και το μελαγχολικό φως της Θεσσαλονίκης.