Momentum, μια βουτιά στο σκοτάδι

Σύμφωνα με τον μύθο η Περσεφόνη αρπάχτηκε από τον Άδη, μία όμορφη ανοιξιάτικη μέρα καθώς έπαιζε σε ένα λιβάδι. Παρά την θέληση της βρέθηκε στον Κάτω Κόσμο μακρυά από την μητέρα της την Δήμητρα, θεά της γεωργίας, η οποία έμεινε απαρηγόρητη και τελείως ανήμπορη να ασχοληθεί με τις σοδειές. Μία τρομερή ξηρασία χτύπησε την χώρα οπότε έπρεπε να θεσπιστεί μια συμφωνία με τον Άδη έτσι ώστε να επιβιώσει η ανθρωπότητα. Η Περσεφόνη εξαπατήθηκε και έφαγε σπόρια από ρόδι του κάτω κόσμου και έτσι πάντα θα έπρεπε να επιστρέφει εκεί. Τουλάχιστον όμως συμφωνήθηκε να γυρίζει για έξι μήνες κάθε χρόνο στην μητέρα της, η οποία ήταν τόσο χαρούμενη που την έβλεπε που έφερνε πίσω την Άνοιξη. Ο Χειμώνας επέστρεφε όταν η Περσεφόνη έπρεπε να γυρίσει στον Άδη.

Η κάθοδος στο σκοτάδι, και η επιστροφή στο φως είναι κοινή στις ιστορίες τόσων πολλών πολιτισμών που τελικά μπορεί να θεωρηθεί σαν θεμελιώδες σύμβολο της ύπαρξης. Συμπεριλαμβάνοντας τον κύκλο της ζωής, τον θάνατο και την γέννηση, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες και φυσικά τον εποχιακό κύκλο της φύσης. Το σκοτάδι είναι συχνά συνώνυμο με πεσιμιστικά συμβάντα, δυσκολίες, λύπες και δυσάρεστες καταλήξεις. Όπως και στον μύθο της Περσεφόνης, μπορεί κανείς να εξαπατηθεί και να πέσει στο σκοτάδι αλλά κατά περιόδους ούτως ή άλλως είναι αναπόφευκτο. Όντας στο σκοτάδι κανείς πρέπει να κρατάει την πίστη του στο φως για να ανταμειφθεί τελικά με ευημερία  στο τέλος του τούνελ.

Αυτή η αρχαία ιστορία ήρθε στο μυαλό μου όταν επισκεύθηκα το Momentum των UVA στην Curve Gallery του Barbican. Περνώντας τις βαριές κουρτίνες της εισόδου και μετά από μερικά φωτισμένα σκαλιά που με κατέβασαν στο κυρίως επίπεδο του εκθεσιακού χώρου, συνάντησα το σκοτάδι. Στην αρχή ταράχτηκα λίγο γιατί ξαφνικά στερήθηκα την ασφάλεια του να μπορώ να δω και να προσανατολιστώ στον χώρο. Η τεχνητή ομίχλη, οι ήχοι που έμοιαζαν να έρχονται από το βάθος της θάλασσας και οι αναπάντεχες εμφανίσεις άλλων επισκεπτών μπροστά μου με έκαναν να αισθανθώ ανασφάλεια. Υπήρξε μία στιγμή που σκέφτηκα να τρέξω προς την έξοδο, όμως το αναπάντεχο συνέβηκε. Είδα κάποιους άλλους να κάθονται στο πάτωμα και αναρωτήθηκα το γιατί. Σκέφτηκα να το δοκιμάσω, έτσι ακούμπησα στον καμπυλωτό τοίχο και σιγά-σιγά γλίστρησα στην επιφάνεια του μέχρι που κάθισα στο πάτωμα. Μετά από μερικά λεπτά έκπληξης από το πόσο ανακουφιστικό ήταν να βρίσκομαι εκεί, άρχισα να σκέφτομαι τα στοιχεία αυτής της αρκετά αρχιτεκτονικής ενορχήστρωσης. Αρχικά τα φώτα που λικνίζονταν ρυθμικά αλλάζοντας από ένα απαλό φωτισμό προς το ταβάνι σε αιχμηρές λεπίδες φωτός που έσχιζαν την ομίχλη μέχρι το πάτωμα. Ύστερα ήταν το μη-μουσικό soundtrack από ένα συνδυασμό υποθαλάσσιου σόναρ και ήχους που θύμιζαν την γλώσσα των δελφινιών. Σκέφτηκα τότε πως ο όλος χώρος ήταν μια μήτρα. Ήταν μαλακή, ανακουφιστική και σκοτεινή και όλοι εμείς ετεροζηγωτικά πολύδυμα αδέλφια που προσπαθούσαμε να παραμείνουμε κολλημένα στα τοιχώματα της για να επιβιώσουμε. Το δωμάτιο δεν ήταν πια τόσο τρομαχτικό, τουλάχιστον για λίγο.

Αυτό το έκθεμα έχει περιγραφεί σαν υπνωτιστικό αλλά και υποβοηθητικό του διαλογισμού από τους επισκέπτες και από τους δημιουργούς του. Παρά του ότι ο διαλογισμός είναι η προσπάθεια του να παραμείνει κανείς όσο πιο παρόν γίνεται ενώ ο υπνωτισμός είναι μάλλον το αντίθετο, το Momentum παραδόξως καταφέρνει να προκαλεί και τα δύο. Εξαρτάται από το πως αντιμετωπίζεται το σκοτάδι. Μπορεί κανείς να εθελοτυφλήσει διαλέγοντας μια επιφανειακή ερμηνεία ή μη-ερμηνεία του έργου και απλά να παίξει κυνηγώντας το φως. Ή μπορεί να στραφεί προς τα μέσα και να αναλογιστεί.

Αυτό που δεν ανέφερα προηγουμένως ήταν πως ο μύθος της Περσεφόνης και της Δήμητρας κρυβόταν πίσω από τα Ελευσίνια Μυστήρια που λάμβαναν χώρα για περίπου 2000 χρόνια στην Δυτική Αττική. Πιστοί από όλον τον τότε γνωστό κόσμο συνέρρεαν στην αρχαία πόλη κάθε χρόνο για να μυηθούν στα μυστήρια. Η σπουδαιότητα που δινόταν στις ιεροτελεστίες ήταν τόσο μεγάλη που κανείς δεν αποκάλυψε ποτέ το μυστικό τους. Μόνο λίγες πληροφορίες έγιναν γνωστές για το τι συνέβαινε στο σκοτάδι στους μυημένους. Προφανώς έπρεπε να υπομείνουν πολλά έτσι ώστε να γίνουν δεχτοί στην αρχαία λατρεία.

Πολλά έχουν αλλάξει από τότε αλλά κάποια πράγματα παραμένουν ίδια. Όπως η κατάβαση στο σκοτάδι, που κάποιοι μπορεί να επιχειρούν οικειοθελώς, ειδικά όταν η υπόσχεση του φωτός στο τέλος είναι σίγουρη. Το τι συμβαίνει όμως εκεί είναι πάντα ένα μυστήριο και δεν θα έπρεπε να συζητιέται πολύ γιατί χάνει την μαγεία του. Είναι κάτι που ο καθένας μας θα κουβαλάει μέσα του σαν ανάμνηση μιας διαδικασίας.

Και πόσο λαμπρό ήταν τελικά το φως της μέρας όταν βγήκα έξω από το Barbican.

της Μάνιας Οικονόμου

Η έκθεση θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι την 1^η Ιουνίου
Βρείτε το επίσημο site την έκθεσης εδώ
Βρείτε το site των UVA εδώ