Θρησκευτική αρχιτεκτονική της Κίνας

Παρουσιάζεται η θρησκευτική αρχιτεκτονική της Κίνας, μετά την παρουσίαση της κοσμικής ιστορικής αρχιτεκτονικής της.

Βουδιστική Αρχιτεκτονική (464 μ.Χ. - 1911 μ.Χ.)
Ο Βουδισμός εισήχθη από τις Ινδίες στην Κίνα τον 1ο αιώνα μ.Χ. Όμως η ευρεία διάδοσή του άρχισε να πραγματοποιείται από τον Βουδιστή μοναχό Μπατάο (Batao), που ήρθε από τις Ινδίες το 464 μ.Χ.

Η Βουδιστική αρχιτεκτονική εκφράζει την "επανεμφάνιση" της γαλήνης και της ειρήνης και δημιουργεί ατμόσφαιρα ηρεμίας και αδελφοσύνης.

Οι πρώτες κατασκευές της Κινεζικής Βουδιστικής αρχιτεκτονικής είναι υπόσκαφες, λαξευτές, με τεχνική και μορφολογία που προήλθαν από τις Ινδίες. Σε περιοχές με πετρώματα που μπορούσαν να λαξευθούν, οι κάτοικοι άρχισαν να λαξεύουν πριν αρχίσουν να κτίζουν. Είναι υπέροχα τα σπήλαια Μογκάο, Γιουνγκάνγκ και Λόνγκμεν. Εντυπωσιακές είναι οι λαξευτές σαϊτίγιες (Βουδιστικές αίθουσες προσευχής).

 

Φ01. Σπήλαια Γιουνγκάνγκ, Φ02. Σπήλαια Λόνγκμεν.

 

Ο πρώτος υπέργειος Βουδιστικός ναός στην Κίνα είναι ο Ναός Σαολίν, που κτίσθηκε το 495, και έκτοτε επεκτάθηκε πολλές φορές. Έχει τα κύρια χαρακτηριστικά που επικράτησαν και εξελίχθηκαν στη Βουδιστική ναοδομία, όπως η ιεραρχημένη συμμετρία, η ξύλινη κατασκευή με την καμπυλωμένη στέγη και οι έντονοι χρωματισμοί.

 

Φ03. Ναός Γιουαντόνγκ, Kunming, Φ04. Πύλη Ναού Ρουσέν, Jiuhuashan.

 

Το χαρακτηριστικότερο όμως κτίριο, που δημιούργησε η Κινεζική Βουδιστική αρχιτεκτονική, είναι η παγόδα. Η παγόδα κατάγεται από την Ινδική Βουδιστική στούπα και από το παραδοσιακό ξύλινο κινέζικο πολυώροφο κτίριο, που ονομάζεται "lou" και είναι το κατακόρυφο συνθετικό στοιχείο που λειτουργεί σαν τοπόσημο των Βουδιστικών συγκροτημάτων. Οι πλινθόκτιστες παγόδες μιμούντο, κατά κανόνα, τη μορφολογία των προγενέστερών τους, που ήταν ξύλινες.

Η παλαιότερη σωζόμενη παγόδα είναι η Σονγκγιουέ (523), που είναι συγχρόνως το παλαιότερο σωζόμενο πλινθόκτιστο Κινεζικό κτίριο. Κτισμένη από συμπαγείς πλίνθους, έχει κάτοψη κανονικού δωδεκάγωνου και παραβολική μορφή με ύψος 40 μ. Έχει ένα ισόγειο όροφο πολύ μεγάλου ύψους, που υποδιαιρείται σε δύο επίπεδα, και πάνω από αυτόν προεξέχουν δεκαπέντε διαδοχικές οροφές.

Η μεγάλη Παγόδα της Άγριας Χήνας είναι ένας γιγαντιαίος πύργος ύψους 64 μ., που εντυπωσιάζει με την επιβλητική του απλότητα. Έχει τετράγωνη κάτοψη και αποτελείται από επτά ορόφους, που οριοθετούνται μεταξύ τους με μικρές στέγες.

Η Κινεζική Βουδιστική Αρχιτεκτονική εισήλθε στην ωριμότητά της με την έναρξη της δυναστείας των Σονγκ (960), εγκαταλείποντας τις λαξευτές κατασκευές, δημιούργησε αρτιότερες παγόδες, σημαντικά μοναστήρια και περίτεχνα ιερά.

Τα ξύλινα Βουδιστικά κτίρια διατηρούν την οικοδομική και τη βασική μορφολογία των χαρακτηριστικών σύγχρονών τους κινέζικων κοσμικών κτιρίων.

Αυτή την περίοδο κατασκευάσθηκαν εκτενή μοναστηριακά συγκροτήματα περίτεχνης κατασκευής. Στα πολυώροφα κτίρια της Μονής Ντουλέσι, που κατασκευάσθηκαν το 984, εφαρμόσθηκε ένα δομικό σύστημα όπου κάθε όροφος είναι διακεκριμένη κατασκευή, ως αυτοφερόμενη φωλιά πουλιού, σφηνωμένη πάνω στην υποκείμενη.
Στην ξύλινη παγόδα Γινγκ Ξιάν, που κατασκευάσθηκε το 1056 και διασώζεται μέχρι σήμερα, παρατηρείται εξέλιξη του δομικού συστήματος της Μονής Ντουλέσι. Η παγόδα αποτελείται από πέντε ορόφους και έχει ύψος 67 μέτρα. Δεν υπάρχει δομική συνέχεια των υποστυλωμάτων στους διαδοχικούς ορόφους, που αποτελούν αυτοφερόμενες μονάδες, που εντάσσονται όμως σε μια φέρουσα χωροκατασκευή από πλέγμα αλληλοσυνδεόμενων ξύλινων κεκλιμένων και κατακόρυφων στύλων και οριζόντιων δοκών, με χρήση σύνθετων αγκυλωτών στηρίξεων ντου-γκονγκ. (βλεπε την παρουσίαση της κοσμικής ιστορικής αρχιτεκτονικής της Κίνας).

 

Φ05. Παγόδα Μεγάλης Άγριας Χήνας, Φ06. Μαύρη Παγόδα, Fuzhou.

Φ07. Παγόδα Λόφου Tίγρης, Φ08. Παγόδα Κιανξούν, Dali.

 

Οι κατασκευές που αναφέραμε είναι τελείως διαφορετικές από τις Ευρωπαϊκές κατασκευές. Θα τολμούσα να χαρακτηρίσω το δομικό τους σύστημα ως πρόγονο του δομικού συστήματος του Εθνικού Σταδίου του Πεκίνου "Φωλιάς του Πουλιού", που κατασκευάσθηκε το 2008.

 

 

Φ09. Εθνικό Στάδιο Πεκίνου "Φωλιά του Πουλιού".

 

Πολύ σημαντική είναι η Βουδιστική Αρχιτεκτονική του Θιβέτ. Ο Βουδισμός διαδόθηκε από την Ινδία στα Ιμαλάια και στο Οροπέδιο του Θιβέτ. Όμως, η Βουδιστική αρχιτεκτονική που αναπτύχθηκε από τον 8ο αιώνα στο Θιβέτ, το οποίο ανήκει σήμερα στην Κίνα, διαφέρει ουσιαστικά από την αντίστοιχη Ινδική. Είναι μια δυναμική αρχιτεκτονική συμπαγών όγκων, γοητευτική στην απλότητά της. Δημιούργησε μοναστήρια και ναούς, αλλά και οχυρωμένα παλάτια και άλλα διοικητικά κτίρια.

Ο χαρακτηριστικότερος κτιριακός τύπος είναι το οχυρό μοναστήρι (τζόνγκ). Τα τζόνγκ έχουν οχυρωματικούς, συμπαγείς, λιθόκτιστους και πλινθόκτιστους εξωτερικούς τοίχους, που συγκλίνουν προς τα μέσα και είναι κατά κανόνα βαμμένοι σε χρώμα λευκό ή κόκκινης ώχρας. Έχουν άρτια δομημένες ξύλινες οροφές, με δυναμικές μορφές ήπιας κλίσης.

Άλλα μοναστήρια, όπως το φημισμένο της Φωλιάς του Τίγρη, προστατεύονται από επίδοξους εισβολείς, καθώς είναι σκαρφαλωμένα σε απόκρημνες βουνοπλαγιές.

Ένας άλλος εντυπωσιακός, χαρακτηριστικός κτιριακός τύπος, είναι το πολυώροφο πυραμιδοειδές σύμπλεγμα Βουδιστικών ναών, που ονομάζεται κουμπούμ.

Οι στούπες, που ονομάζονται στο Θιβέτ κατά κανόνα τσορτέν, έχουν ορθογωνικές ή κυκλικές κατόψεις και διάφορες μορφές.

Το Ποτάλα είναι ένα ογκώδες κτιριακό συγκρότημα δεκατριών ορόφων, που αποτελείται από το Λευκό και από το Ερυθρό Παλάτι. Έχει λιθόκτιστη φέρουσα κατασκευή με τεράστιους εξωτερικούς τοίχους, που συγκλίνουν προς τα μέσα, και ξύλινες επιχρυσωμένες στέγες. Είναι το σύμβολο της Θιβετιανής αρχιτεκτονικής.

 

Φ10. Μονή Λιτάγκ, Garzê, Φ11. Παλάτι Ποτάλα, Λάσα.

 

Αξιοσημείωτη είναι και η Μογγολική Βουδιστική αρχιτεκτονική, που αναπτύχθηκε στη σημερινή Μογγολία, καθώς είναι μια εξαιρετική ιδιότυπη παραλλαγή της Κινεζικής Βουδιστικής αρχιτεκτονικής, προσαρμοσμένη στα τοπικά χαρακτηριστικά της Μογγολίας. Είναι μια αρχιτεκτονική καθαρών μεγάλων όγκων και ορθογωνικών κατόψεων, που χαρακτηρίζεται από συμπαγείς τοίχους που συγκλίνουν προς τα μέσα και είναι κατά κανόνα βαμμένοι λευκοί. Παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες προς την Βουδιστική Αρχιτεκτονική του Θιβέτ.

 

Φ12. Μονή Ερντένε Ζούου, Φ13. Μονή Γκανταντεγκτσίνλεν.

Αρχιτεκτονική Κομφουκιανισμού και Ταοϊσμού
Ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός είναι κατ' αρχήν φιλοσοφικές προσεγγίσεις της ζωής. Ο Κομφουκιανισμός συνδυάσθηκε θρησκευτικά με την προγονολατρεία, που ήταν βαθειά ριζωμένη στην ανατολική Ασία. Ο Ταοϊσμός έχει περισότερο θρησκευτικό χαρακτήρα.

Δημιουργός του Κομφουκιανισμού είναι ο Κομφούκιος (551 - 479 π.Χ.), που γεννήθηκε στο μικρό βασίλειο του Lu της Κίνας, και υποστήριζε την ανάγκη για ηθική πολιτική τάξη και για αρετή και ευσπλαχνία σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Οι βασικές αρχές και θέσεις της διδασκαλίας του περιλαμβάνονται στα Ανάλεκτα, μια σειρά συζητήσεων, ρητών και συμβάντων που συνέβαλαν ουσιαστικά στη διαμόρφωση του πολιτισμού της Κίνας, της Κορέας και του Βιετνάμ, ενώ επηρέασαν και τον πολιτισμό της Ιαπωνίας.

Τα κτίρια του Κομφουκιανισμού είναι αφιερωμένα πρωτίστως στη μνήμη του Κομφούκιου. Ο κυρίαρχος ορθολογικός χαρακτήρας της αρχιτεκτονικής του Κομφουκιανισμού αναγνωρίζεται ευκρινώς σε αυτά τα κτίρια, που είναι πιό λιτά από τα άλλα ιστορικά κτίρια της Κίνας.

 

Φ14. Ναός Κομφούκιου, Qufu, Φ15. Πύλη Ναού Κομφούκιου, Πεκίνο.

 

Η φιλοσοφία του Ταοϊσμού βασίζεται σε δύο βιβλία που γράφτηκαν τον 3ο αιώνα π.Χ. και αποδίδονται στον Λάο Τσε: το Βιβλίο της Αρετής (Dejing) και το Βιβλίο του Δρόμου (Daojing). Πιστεύεται όμως ότι ο Λάο Τσε γεννήθηκε γύρω στο 570 π.Χ. Δεν γνωρίζουμε όμως, όπως συμβαίνει και με τον Όμηρο, αν ο Λάο Τσε ήταν υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο.

Το Τάο είναι η πρώτη αρχή από την οποία πηγάζει κάθε ύπαρξη και κάθε μεταβολή στο σύμπαν. Σκοπός του Ταοϊσμού είναι να αποκαταστήσει τη φυσική ενότητα των ανθρώπων και του κόσμου, απορρίπτοντας τις κοινωνικές συμβάσεις, την κατεστημένη ηθική και τις εγκόσμιες απολαύσεις. Ο Ταοϊσμός συγκροτείται παράλληλα και από μια οικογένεια οργανωμένων θρησκευτικών κινημάτων, όπως οι σέχτες "Ορθοδοξία" (Zhengyi) και "πλήρης πραγματικότητα" (Quanzhen).

Τα κτίρια του Ταοϊσμού είναι κυρίως θρησκευτικά κτίρια. Ο κυρίαρχος μυστικιστικός χαρακτήρας της αρχιτεκτονικής του Ταοϊσμού αναγνωρίζεται ευκρινώς στα Μοναστήρια του όρους Γουντάνγκ.

 

Φ16. Μοναστήρι όρους Γουντάνγκ, Φ17. Ταοϊστικός Ναός Τσανκγτσούν, Wuhan.

 

Στον Κομφουκιανισμό οφείλεται η τάξη στην οργάνωση της κάτοψης και στον Ταοϊσμό οφείλεται ο αυθορμητισμός της μορφολογικής έκφρασης, που διαπερνούν το σύνολο της αρχιτεκτονικής της Κίνας, της χερσονήσου της Κορέας και άλλων περιοχών της ανατολικής Ασίας. Συγκρίνοντας με την αρχαία Ελλάδα, ο Κομφουκιανισμός αντιστοιχεί στο Απολλώνιο στοιχείο και ο Ταοϊσμός στο Διονυσιακό.

Ο Κομφουκιανισμός ως ορθολογικός, πατερναλιστικός, συντηρητικός και με έμφαση στην ιεραρχική τάξη, κυριάρχησε περισσότερο στην αστική κοσμική αρχιτεκτονική. Ο Ταοϊσμός ως πιο φιλελεύθερος, μυστικιστικός και αντιορθολογικός, κυριάρχησε στην αρχιτεκτονική των κήπων.

Όμως στην Κίνα, ο Κομφουκιανισμός, ο Ταοϊσμός και ο Βουδισμός συνυπάρχουν αρμονικά, χωρίς αυστηρές οριοθετήσεις μεταξύ τους, όπως φαίνεται και στην Κρεμαστή Μονή του Ξουάν Κονγκ Σι, όπου συνυπάρχουν γλυπτικές αναπαραστάσεις του Κομφούκιου, του Λάο Τσε και του Βούδα. Εξ άλλου, ο περίφημος Ταοϊστικός Ναός του Ουρανού στο Πεκίνο έχει σχεδιασθεί σύνφωνα με τις αρχές του Κομφουκιανισμού.

 

Φ18. Κρεμαστή Μονή του Ξουάν Κονγκ Σι, Φ19. Ναός του Ουρανού, Πεκίνο.

Ισλαμική Αρχιτεκτονική
Μικρό ποσοστό του πληθυσμού της Κίνας είναι μουσουλμάνοι, αλλά ο πληθυσμός τους είναι μεγάλος σε απόλυτα νούμερα. Έτσι κτίσθηκαν τζαμιά, μενδρεσέδες και μαυσωλεία.

Τα κτίρια αυτά κατασκευάσθηκαν με τη μορφολογία που κυριαρχούσε στην Κίνα, εκείνη την εποχή, και μόνο η λειτουργία μέσα στο κέλυφος είναι Ισλαμική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Μέγα Τζαμί του Ξιάν, που έχει την μορφή Βουδιστικής παγόδας.

Στη δυτική Κίνα, υπάρχουν αρκετά Ισλαμικά κτίρια που ακολουθούν τη μορφολογία της Ισλαμικής αρχιτεκτονικής της Περσίας και της Ινδομογγολικής αρχιτεκτονικής.

Τελικά, η Ισλαμική Αρχιτεκτονική της Κίνας δημιούργησε έναν οικοδομικό πλούτο, που δεν επιτρέπεται να αγνοηθεί από την ιστορία της αρχιτεκτονικής, παρόλο που δεν προσέφερε μια διακριτή αρχιτεκτονική μορφολογία.

 

Φ20. Τζαμί Ξιάν, Φ21. Τζαμί Τονγκ Ξιν.

Του Χρήστου Φλώρου, Αρχιτέκτονα

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Ching F., Jarzombek M., Prakash V., A Global History of Architecture, John Wiley & Sons, Inc., New Jersey, 2007
Copplestone T. (editor), World Architecture, The Hamlyn Publishing Group Ltd, Verona, 1968
Gombrich E. H., To Xρονικό της Τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1998
King P., 100 Φιλόσοφοι, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2005
Onians J. (editor), The Art Atlas, Laurence King Publishing, Singapore, 2008
Sickman L., Soper A., The Art and Architecture of China, The Yale University Press Pelican History, 1992
Steinhardt-Shatzman N., Chinese Architecture, CT: Yale University Press, New Haven, New Wrld Press, Beijing, 2002
UNESCO, History of Humanity, Scientific and Cultural Development, UNESCO Publishing, 1994
Φλώρος Χ., 4 Χιλιετίες Κινεζικής Αρχιτεκτονικής μέσα απ' τα μάτια ενός Έλληνα αρχιτέκτονα, διάλεξη, Ελληνική Αρχιτεκτονική Εταιρεία, Αθήνα, 23 - 11 - 2010

Κτίρια και δομικές κατασκευές που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ
αριθμός 440, Mogao Caves
αριθμός 437, Mount Taishan
αριθμός 705, Ancient Building Complex in the Wudang Mountains
αριθμός 707, Historic Ensemble of the Potala Palace, Lhasa
αριθμός 703, Mountain Resort and its Outlying Temples, Chengde
αριθμός 704, Temple and Cemetery of Confucius and the Kong Family Mansion in Qufu
αριθμός 778, Lushan National Park
αριθμός 779, Mount Emei Scenic Area, including Leshan Giant Buddha Scenic Area
αριθμός 881, Temple of Heaven: an Imperial Sacrificial Altar in Beijing
αριθμός 912, Dazu Rock Carvings
αριθμός 1003, Longmen Grottoes
αριθμός 1039, Yungang Grottoes
αριθμός 1279, Mount Wutai
Βλέπε http://whc.unesco.org/en/list

Πηγές φωτογραφιών
Public domain: Όλες οι φωτογραφίες πλην της Φ09 που είναι του Χ. Φλώρου.