Ιστορική Αρχιτεκτονική της Ινδοκίνας

Μεγαλιθική Αρχιτεκτονική
Στο Βιετνάμ σώζονται μεγαλιθικά μνημεία που τα περισσότερα είναι λιθοτράπεζες και αποτελούν τμήμα της μεγαλιθικής αρχιτεκτονικής της ανατολικής Ασίας της 2^ης και 1^ης χιλιετίας π.Χ.

Όμως, μοναδικά είναι τα χιλιάδες μεγαλιθικά πιθάρια που είναι διάσπαρτα σε πεδιάδα στο Xieng Khouang, στο Λάος. Έχουν λαξευθεί σε βράχους, από το 500 π.Χ. μέχρι το 500 μ.Χ., και έχουν διαμέτρους που κυμαίνονται από 1 μέχρι 3 μέτρα.

 

Μεγαλιθικά πιθάρια στο Λάος.

 

Αρχιτεκτονική των Τσαμ (350 μ.Χ. - 1300 μ.Χ.)
Η Αρχιτεκτονική των Τσαμ (Cham) άνθισε στο Ινδουϊστικό βασίλειο της Τσάμπα, στην περιοχή του σημερινού νότιου και κεντρικού Βιετνάμ, από τον 4^ο αιώνα μ.Χ. μέχρι το τέλος του 13^ου αιώνα. Τον 6^ο αιώνα, το βασίλειο τέθηκε υπό την προστασία της Κίνας και έτσι αυξήθηκε η ευημερία του.

Οι Τσαμ ανέπτυξαν έναν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ρυθμό, προσαρμόζοντας τα αρχέτυπα της Ινδουϊστικής αρχιτεκτονικής των Ινδιών στην τοπική λαϊκή αρχιτεκτονική. Δημιούργησαν πολυάριθμους πυργόμορφους ναούς που αναπαριστούν την Ινδουϊστική κοσμολογία. Κέντρο κάθε ναού είναι ο κεντρικός πύργος που ονομάζεται "καλάν" (kalan).

Οι πύργοι καλάν έχουν ορθογωνική κάτοψη και πολυώροφη πυραμιδοειδή οροφή. Η βάση τους είναι πλινθόκτιστη ή λιθόκτιστη. Το κύριο σώμα τους (bhuvakola) κατασκευάζετο εξ ολοκλήρου από πλίνθους άριστης ποιότητας. Οι πλίνθοι ελειαίνοντο και συγκολλούντο μεταξύ τους με ένα φυτικό κονίαμα που έκανε τους αρμούς τους σχεδόν αόρατους. Στις όψεις τους είχαν υψηλές παραστάδες και πολύλοβα επάλληλα τόξα. Οι λείες επιφάνειες που προέκυπταν ήταν το κατάλληλο υπόβαθρο για την ένταξη γλυπτικού διακόσμου, όπως φυλλοειδείς έλικες από ψαμμόλιθο.

Μπροστά από το καλάν, υπάρχει συνήθως μια πυργόμορφη πύλη που ονομάζεται "γκοπούρα" (gopura). Κατασκευάζετο από πλίνθους με λίθινους λαμπάδες. Συχνά, δίπλα σε αυτή την πύλη υπάρχει μακρόστενο κεραμοσκεπές κτίριο που ονομάζεται "μαντάπα" (mandapa), όπου εκτελούντο θρησκευτικές λειτουργίες.

Μικρά ιερά είναι τα "καζαγκράχα" (kasagraha) που ονομάζονται "πύργοι φωτιάς", επειδή εκεί διατηρείτο αναμμένη η ιερή φλόγα. Είναι και αυτά πλινθόκτιστα κτίρια, αλλά η οροφή τους είναι καμπυλόμορφη και μοιάζει με σκαρί πλοίου.

 

Καλάν Phú HảI, Phan Thiết, Βιετνάμ.

Ναοί B,C,D, Mỹ Sơn, Quảng Nam, Βιετνάμ.

(Αριστερά) Καλάν 1, Mỹ Sơn, Quảng Nam, Βιετνάμ. (Δεξιά) Ναός Β5 kasagraha, Mỹ Sơn, Quảng Nam, Βιετνάμ.

(Αριστερά) Καλάν 3, Mỹ Sơn, Quảng Nam, Βιετνάμ, (Δεξιά) Ναός Β5 kasagraha, Mỹ Sơn, Quảng Nam, Βιετνάμ.

 

Αρχιτεκτονική των Χμερ (802 μ.Χ. - 1431 μ.Χ.)
Η αυτοκρατορία των Χμερ (Khmer) ιδρύθηκε το 802 μ.Χ, στη σημερινή Καμπότζη. Στην πλήρη της ανάπτυξη έφθασε να εκτείνεται και σε περιοχές των σημερινών χωρών Ταϊλάνδη, Λάος, Βιετνάμ, Μιανμάρ και Μαλαισία. Η μέγιστη ακμή της πραγματοποιήθηκε από τον 11^ο μέχρι και τον 13^ο αιώνα, με κέντρο το "Άνγκορ", στην Καμπότζη. Το 1431, το "Άνγκορ" κατακτήθηκε από τους Θάι.

Ο πλούτος των Χμερ προήλθε από την γεωργική παραγωγή, σε πεδιάδες που πλημμύριζαν από τον Μεκόνγκ και άλλους ποταμούς. Οι Χμερ δημιούργησαν ένα άρτιο αρδευτικό σύστημα από κανάλια και τεράστιες δεξαμενές που αξιοποιούσαν αριστοτεχνικά τις εποχικές πλημμύρες για την καλλιέργεια ρυζιού, όλο το έτος.

Από την αρχιτεκτονική των Χμερ σώζονται μόνο οι ναοί τους, που είναι λιθόκτιστοι, καθώς τα λοιπά κτίρια ήταν κατασκευασμένα από ξύλο και άλλα φθαρτά υλικά που δεν άφησαν κατάλοιπα.

Καθώς στους Χμερ επεκράτησαν και ο Ινδουϊσμός και ο Βουδισμός, οι ναοί τους είναι Iνδουϊστικοί και Bουδιστικοί, αλλά και αρκετοί που κτίσθηκαν ως Iνδουϊστικοί και μετατράπηκαν σε Bουδιστικούς, με αναδιαρρυθμίσεις και προσθήκες. Σημαντικότερα κτίριά τους είναι ο Ινδουϊστικός ναός "Άνγκορ Βατ", ο Βουδιστικός ναός "Μπαγιόν" και το Βουδιστικό πανεπιστήμιο "Πρέαχ Κχαν".

Οι ναοί τους αναπαριστούν ιερές οροσειρές και στις όψεις τους ενσωματώνονται γλυπτικές συνθέσεις.

Το "Άνγκορ Βατ" κτίσθηκε ως Ινδουϊστικό συγκρότημα που συμβολίζει το ιερό "νησί-βουνό". Περιβάλλεται από υδάτινη τάφρο, πλάτους 200 μ. και βάθους 2 μ., που συμβολίζει τον κοσμικό ωκεανό. Έχει τεράστια ορθογωνική κάτοψη (1.030 μ. Χ 820 μ.) και είναι συμμετρικό προς τους δύο άξονες. Η διάταξη των κτιρίων ακολουθεί ένα σύστημα τριών διαδοχικών ομόκεντρων στοών. Στο συγκρότημα περιλαμβάνονται ο κύριος ναός του θεού Βισνού και άλλοι ναοί, βωμοί θυσίας, βιβλιοθήκες και ένα βασιλικό μαυσωλείο. Η πρόσβαση πραγματοποιείται με γεφυρωτή προσπέλαση μήκους 350 μ.

 

Angkor Wat, Angkor.

Angkor Wat, Angkor.

Angkor Wat, Angkor - αεροφωτογραφία.

 

Ο "Μπαγιόν" είναι ο σημαντικότερος Βουδιστικός ναός. Εντυπωσιάζει με το πλήθος των πυργοειδών κτισμάτων του που μοιάζουν με τεράστια γλυπτά, καθώς οι όψεις τους διαμορφώνονται από περίτεχνο γλυπτικό διάκοσμο, όπου περιλαμβάνονται ανάγλυφα πρόσωπα και άλλα Βουδιστικά σύμβολα.

 

(Αριστερά) Ναός Bayon, Angkor Thom, Καμπότζη. (Δεξιά) Ναός Bayon, Angkor Thom, Καμπότζη.

 

Το "Πρέαχ Κχαν", που ιδρύθηκε το 1191 και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε τον 13^ο αιώνα, ήταν ένα είδος πανεπιστημίου της εποχής, όπου εδιδάσκετο ο Βουδισμός και είχε φθάσει να έχει 1.000 μαθητές και δασκάλους. Είναι ένα τεράστιο συγκρότημα ορθογωνικής κάτοψης που περιβάλλεται από τάφρο. Στο κέντρο του βρίσκεται το μεγάλο ιερό που περιβάλλεται από μικρότερα ιερά, περίπτερα διδασκαλίας, βιβλιοθήκες και ένα δίκτυο διαδρόμων, σε συμμετρική διάταξη περί τους δύο κύριους άξονες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα διώροφο κτίριο του συγκροτήματος που έχει κυκλικές κολόνες, με χαρακτηριστικά Ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής.

 

Κτίριο στο Preah Khan, Angkor Thom, Καμπότζη.

 

Κύριο χαρακτηριστικό των σημαντικών ναών τους είναι ότι είχαν λίθινες επενδύσεις γύρω από έναν συμπαγή πυρήνα πρόχειρης λιθοδομής ή πλινθοδομής. Οι λίθοι των επενδύσεων προέρχονταν από ευκατέργαστα πετρώματα, όπως ο αμμόλιθος.

 

Κάτοψη Ναού Baphuon, Angkor.

Ναός Ta Keo, Angkor.

Ναός Phimeanakas, Angkor Thom, Καμπότζη.

(Αριστερά) Wat Si Sawai, Sukhothai, Ταϊλάνδη. (Δεξιά) Κεντρικό ιερό Ναού Neak Pean, Angkor.

Ευρω-Κινεζική Αρχιτεκτονική
Ευρω-Κινεζική χαρακτηρίζεται η αρχιτεκτονική που προέκυψε από την ανάμειξη Ευρωπαϊκών ρυθμών με ρυθμούς της ανατολικής Ασίας (και όχι αποκλειστικά της Κίνας), κατά τα 400 χρόνια παρουσίας Ευρωπαίων στην ανατολική Ασία.

Τον 16^ο αιώνα, Ευρωπαίοι εγκαταστάθηκαν σε παράκτιες περιοχές της νοτιοανατολικής Ασίας, για εμπορικούς κυρίως λόγους, και στη συνέχεια δημιούργησαν αποικίες.

Στο Χόι Αν του Βιετνάμ, οι Πορτογάλοι ίδρυσαν εμπορικό σταθμό. Οι Γάλλοι επιτέθηκαν στο Βιετνάμ το 1862, όπου στη συνέχεια δημιούργησαν αποικίες τους. Ακόμη, συνυπάρχουν Γαλλικά αποικιοκρατικά κτίρια με κτίρια της Κινεζικής κοινότητας και μίγματα Ευρωπαϊκής και Ασιατικής αρχιτεκτονικής.

 

(Αριστερά) Ιαπωνέζικη Γέφυρα, Hoi An. (Δεξιά) Χαρακτηριστικό κτίριο στο Hoi An.

Στο Λάος, στο Luang Prabang, η τοπική Ινδουϊστική-Βουδιστική αρχιτεκτονική αναμίχθηκε με την Ευρωπαϊκή αποικιοκρατική αρχιτεκτονική, παράγοντας ένα ιδιότυπο μίγμα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το "Βασιλικό Παλάτι".

 

Το παλάτι στο Luang Prabang, Λάος.

Τα περισσότερα έργα που προέκυψαν από την ανάμειξη Ευρωπαϊκών ρυθμών με ρυθμούς της νοτιοανατολικής Ασίας έχουν ιστορική αξία, αλλά συνήθως δεν υπάρχει κάτι βαθύτερο πέρα από τη λάμψη και τη ζωντάνια τους.

Ειδική περίπτωση αποτελεί ο Καοδαϊστικός ναός στο Tay Ninh, καθώς δεν προέκυψε από την ανάμειξη που αναφέραμε πιο πάνω. Ο Καοδαϊσμός είναι μια τοπική θρησκεία που δημιουργήθηκε από ανάμειξη θρησκειών της Ασίας και της Ευρώπης (Ταοϊσμού, Κομφουκιανισμού, Βουδισμού και Χριστιανισμού) και η αρχιτεκτονική του ναού εκφράζει το ανάμεικτο θρησκευτικό του περιεχόμενο.

 

Καοδαϊστικός ναός στο Tay Ninh, Βιετνάμ.

 

του Χρήστου Φλώρου

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Auboyer J., Goepper R., Ο Κόσμος της Ανατολής, Χρυσός Τύπος & Εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα, 1967
Bussagli M., Oriental Architecture / 1: India, Indonesia, Indochina (History of World Architecture), Electa / Rizzoli, 1989
Chihara D., Hindu-Buddhist Architecture in Southeast Asia, E. J. Brill, 1996
Ching F., Jarzombek M., Prakash V., A Global History of Architecture, John Wiley & Sons, Inc., New Jersey, 2007
Coe Michael D., Angkor and the Khmer Civilization, Thames & Hudson, New York, 2003
Dumarcay J., Royere P., Cambodian Architecture: Eighth to Thirteenth Centuries (Handbook of Oriental Studies), Brill Academic Pub, 2001
Fisher R. E., Buddhist Art and Architecture (World of Art), Thames & Hudson, 1993
Jessup H. I., Art & Architecture of Cambodia (World of Art), Thames & Hudson, 2004
Mannika El., Angkor Wat: Time, Space and Kingship, University of Hawaii Press, Honolulu, 1996
Michell G., The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms, University of Chicago Press, 1988
Norwich J. J. (editor), The Great Cities in History, Thames & Hudson, London, 2009
Onians J. (editor), The Art Atlas, Laurence King Publishing, Singapore, 2008
UNESCO, History of Humanity, Scientific and Cultural Development, UNESCO Publishing, 1994

Κτίρια και δομικές κατασκευές που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ
αριθμός 678, Complex of Hue Monuments (Βιετνάμ)
αριθμός 948, Hoi An Ancient Town (Βιετνάμ)
αριθμός 949, My Son Sanctuary (Βιετνάμ)
αριθμός 1358, Citadel of the Ho Dynasty (Βιετνάμ)
αριθμός   668, Angkor (Καμπότζη)
αριθμός 1224, Temple of Preah Vihear (Καμπότζη)
αριθμός   574, Historic Town of Sukhothai and Associated Historic Towns (Ταϊλάνδη)
αριθμός   479, Town of Luang Prabang (Λάος)
αριθμός   481, Vat Phou and Associated Ancient Settlements within the Champasak
Cultural Landscape (Λάος)
Βλέπε: http://whc.unesco.org/en/list

Πηγές φωτογραφιών
Public domain:   Όλες οι φωτογραφίες