ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

2. Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΩΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Νεκτάριος Κεφαλογιάννης Χρίστος Παπαστεργίου

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μέσα στα ποικίλα ρεύματα της αρχιτεκτονικής σκέψης των τελευταίων ετών, σημαντικό θέση τείνει να καταλάβει ο χωρικός στρατηγικός σχεδιασμός. Αν και αυτή η οπτική δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ελλάδα, σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Ισπανία (για να περιοριστούμε στον ευρωπαϊκό χώρο) γίνονται συστηματικές προσπάθειες από συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς χώρους (ινστιτούτα) και αρχιτέκτονες να εντάξουν τον στρατηγικό σχεδιασμό του χώρου στην ανάλυση και στην αρχιτεκτονική σύνθεσή τους.

Με τον όρο στρατηγικό σχεδιασμό του χώρου εννοούμε την πρόθεση του σχεδιαστή να αντιληφθεί το σχεδιαστικό πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει μέσα στην πολυπλοκότητα ενός ευρύτερου πλαισίου και όχι απομονωμένο, ως μια σχεδιαστική φορμαλιστική άσκηση. Είναι η προσπάθεια να δεί την επίδραση που εχεί η πρότασή του σε μια ευρύτερη κλίμακα και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο (που περιλαμβάνει την πολιτική).

2. Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΩΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Η αρχιτεκτονική πια στις μέρες μας δεν περιορίζεται, ούτε και μπορεί να περιοριστεί στον προσδιορισμό της μορφής. Καλείται να προσαρμοστεί στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον όπου σημαντικό ρόλο παίζει η οικονομία και το management . Σημαντικοί αρχιτέκτονες όπως οι MVRDV , πια έχουν κατευθύνει τον σχεδιασμό τους στον σχεδιασμό ως στρατηγική. Δηλαδή συγκροτούν τον ρόλο του σύγχρονου αρχιτέκτονα ως του ειδικού επιστήμονα που αντικείμενό του είναι τα χωρικά προβλήματα και που οφείλει να διαπραγματευθεί τον ρόλο του και τις προτάσεις του με τους υπόλοιπους παράγοντες που επηρεάζουν την κατασκευή του χώρου. Πιά ο αρχιτέκτονας δεν είναι ο μοναχικός καλλιτέχνης, αυτός απέναντι στο δημιούργημά του, αλλά είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες (πολλές φορές αντιθετικούς) που καθορίζουν τον χώρο και μέσα σε αυτήν την διαδικασία οφείλει να αναπτύξει μια στρατηγική με την οποία να προβάλλει τα «χωρικά» του επιχειρήματα.

Σε αυτήν την κατεύθυνση χαρακτηριστική είναι η προσέγγιση του προβλήματος μέσα από την στατιστική και το mapping , δηλαδή την «χαρτογράφηση» των βασικών συνιστωσών που επηρεάζουν τον χώρο. Πιά η αφηρημένη ιδέα με την μορφή ιδεογραμμάτων και βασικών (γεωμετρικών) σχημάτων, μπορεί να τροφοδοτεί την προσωπική σκέψη του αρχιτέκτονα, αλλά δεν μπορεί να αποτελέσει μέρος των επιχειρημάτων που χρησιμοποιεί σε αυτήν την προαναφερόμενη διαπραγμάτευση. Χρειάζεται να συσχετίσει την πραγματικότητα με τις βασικές παραμέτρους του σχεδιασμού του. Χρειάζεται να στηρίξει τις επιλογές του πάνω σε στέρεες βάσεις που να μπορούν να κατευθύνουν τον σχεδιασμό, να συγκροτήσουν μια λογική αλληλουχία και να προσδιορίσουν ένα πειστικό σκοπό. Η εικονοποίηση βασικών παραμέτρων που συχνά προέρχονται από τον χώρο της στατιστικής, της οικονομίας και της κοινωνιολογίας είναι για αρκετούς αρχιτέκτονες η αρχή προσέγγισης του προβλήματος και κατανόησης του υποβάθρου.

Η μετάβαση στην μεγαλύτερη κλίμακα και η διακλιμακιακή προσέγγιση του χώρου είναι άλλες δύο βασικές παραμέτρους του στρατηγικού σχεδιασμού. Η προσπάθεια να τοποθετηθεί η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική πρόταση που απασχολεί τον αρχιτέκτονα σε ένα, μεγαλύτερης κλίμακας, πλαίσιο και να συσχετιστεί με άλλα βασικής σημασίας χωρικά σημεία μέσα στο προαναφερθέν πλαίσιο, κάνει την μετάβαση στην μεγαλύτερη κλίμακα απαραίτητη. Σε αυτήν την κατεύθυνση σημαντικός είναι ο σχεδιασμός επικράτειας ( territorial design ) που ουσιαστικά είναι η χωρική απεικόνιση του προαναφερθέντος πλαισίου. Η διακλιμακιακή προσέγγιση, από την άλλη, είναι ο μηχανισμός συγκρότησης της βασικής ιδέας.

Είναι ο μηχανισμός που συνδέει τις διαφορετικές κλίμακες από όπου περνάει ο προβληματισμός του αρχιτέκτονα και παράλληλα συνδέει μια σειρά από συμπεράσματα/επιχειρήματα που με την σειρά τους προσδιορίζουν την βασική ιδέα. Ο Manuel Gausa (“ Metapolis Dictionary of Advanced Architecture ”) παραλληλίζει την διαδικασία προσέγγισης του αρχιτεκτονικού προβλήματος και σχεδιασμού του με τον χάρτη μάχης ( Mapa de batalla ). Όπως ο χάρτης μάχης είναι μια απεικόνιση ενός δυναμικού φαινομένου, μια απεικόνιση και η ίδια δυναμική, έτσι και ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι μια δυναμική διαδικασία που επιδιώκει να έρθει σε ισορροπία και να οδηγηθεί σε αποτέλεσμα. Ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι και αυτός με τη σειρά του ένας χάρτης μάχης, μια μηχανή μάχης που χρησιμοποιεί ο αρχιτέκτονας μέσα στα πλαίσια της κοινωνίας στην οποία δραστηριοποιείται για να κατευθυνθεί προς την «διαπραγμάτευση» με όσο το δυνατό περισσότερα πλεονεκτήματα και επιχειρήματα. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ο όρος « στρατηγική » προκύπτει και συνδέεται με την διαδικασία του πολέμου, της μάχης…

Σημείωση: Οι εικόνες που παρουσιάζονται σε αυτό το κείμενο είναι από το ερευνητικό πρόγραμμα του Ιnstitute for Advanced Architecture of Catalunia (IaaC) στην Βαρκελώνη με θέμα τον σχεδιασμό της περιοχής Peljesac στην Κροατία. Υπεύθυνος καθηγητής ήταν ο Manuel Gausa και μέλη της ομάδας ήταν οι Νεκτάριος Κεφαλογιάννης, Roman Silje, Claudia Dressler, Peter Jenni και Wilm Schwarzpaul.