METAPOLIS

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
2. ΝΕΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

Νεκτάριος Κεφαλογιάννης και Χρίστος Παπαστεργίου
http://www.oneoff-architecture.tk

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στα θέματα του αστικού σχεδιασμού και κυρίως της πολεοδομίας έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες και τρόποι αντίληψης της αστικής οργάνωσης. Μια από τις καθοριστικότερες, που εμφανίστηκαν στο παρελθόν, ήταν η μητρόπολη, που διαδραμάτησε καθοριστικό ρόλο, όχι μόνο στην αρχιτεκτονική και στην γενικότερη επιστήμη του χώρου, αλλά και σε άλλες μορφές τέχνης, όπως ο κινηγματογράφος. Στις μέρες μας όμως, οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν την αστική δομή έχουν διαφοροποιηθεί κατά πολύ από τις προηγούμενες δεκαετίες, με αποτέλεσμα να χρειάζεται μια νέα οπτική, νέα σύγχρονη θεωρία της πολεοδομίας, για να ερμηνεύσει τα σύγχρονα αστικά φαινόμενα.

Μια θεωρία με αρκετό ενδιαφέρον που πετυχαίνει να ερμηνεύσει την σύγχρονη κατάσταση είναι η θεωρία της Metapolis , που συγκροτήθηκε από τον γάλλο αστικό κοινωνιολόγο και φιλόσοφο Francois Ascher , κυρίως στα βιβλία του “ Metapolis , ou l ' avenir des villes ” και “ Les nouveaux principes de l ' urbanisme . La fin des villes n'est pas a l'ordre du jour ”. Πάνω στην δουλεία αυτού του γάλλου κοινωνιολόγου που διδάσκει στο Γαλλικό Ινστιτούτο Πολεοδομίας ( Paris - VIII ) και προεδρεύει στο Επιστημονικό Συμβούλιο του “Ινστιτούτου για την Πόλη εν κινήσει”, που είχε ερευνήσει και διαδώσει την έννοια “Δικαίωμα στην κίνηση”, βασίζονται οι δουλείες, οι έρευνες και οι θεωρίες του οργανισμού Metapolis στην Βαρκελώνη ( Manuel Gausa , Willy Muller , Vicente Quallard , οργανισμού που μετασχηματίστηκε στο Ινστιτούτο IaaC ) αλλά και στην Ελλάδα, του Γιώργου Σημαιοφορίδη.

2. ΝΕΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

Σύμφωνα με τον δημιουργό αυτής της θεωρητικής προσέγγισης, τον Francois Ascher , η σύγχρονη μεγαλούπολη (για αυτόν η Μετάπολη), έχει μετεξελιχθεί κατά πολύ από την προγενέστερή της Μητρόπολη. Πια, στις μέρες μας καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν οι συγκοινωνίες και οι μετακινήσεις μέσα σε αυτήν. Η σύγχρονη Μετάπολη δεν αναγνωρίζει την ύπαρξή της μόνο στις συνεχείς μεγαλουπόλεις. Για τον θεωρητικό της Μετάπολης, ένα δίκτυο από αστικές πυκνώσεις που συνδέονται μεταξύ τους έντονα και ισχυρά με ένα πλέγμα συγκοινωνιών και μεταφορών, που εξασφαλίζουν την συνεχή ενότητα και επικοινωνία τους είναι μια Μετάπολη. Η ασυνέχεια στον αστικό ιστό, για αυτόν, δεν διακόπτει την αστική συγκρότηση και ενότητα. Η ασυνέχεια στην αστική μάζα πιά δεν σημαίνει το τέλος την πόλης και η αρχή μιας νέας κατάστασης (δοριφορικές πόλεις, περιαστικοί οικισμοί). Η ασυνέχεια μέσα στη Μετάπολη είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό στοιχείο από τα πολλά δομικά στοιχεία που την συγκροτούν.

Για τον Francois Ascher η Μετάπολη είναι “η πόλη των πόλεων” ή “η πόλη των τόπων και των ροών”, είναι η τρίτη εξέλιξη της μοντέρνας πόλης, μετά την Αναγεννησιακή Πόλη και την Μητρόπολη της Βιομηχανικής Επανάστασης. Στην σύγχρόνη πόλη, στην Μετάπολη ή πόλη των πόλεων, περιοχών έντονα αστικοποιημένων αλλά ασυνεχών, η μετακίνηση είναι έναν καθοριστικός παράγοντας για να μπορέσει να γίνει προσβάσιμη η κατοίκηση, η δουλειά, η κατανάλωση, η διασκέδαση, οι διάφορες κοινωνικές σχέσεις, οι πολλαπλασιαζόμενες κοινωνικές ευκαιρίες. Η αυτονομία των προσώπων απαιτεί μια σύνθετη προσφορά πολυμέσων μετακίνησης που να μπορεί να ανταποκριθεί στην βιωσιμότητα και να μειώσει την επίπτωση των συστημάτων μεταφοράς στην επικράτεια, ενώ παράλληλα αυξάνονται τα τελευταία για να διασφαλιστεί την πρόσβαση σε όλα τα πρόσωπα και σε όλα τα μέρη της επικράτειας, τόσο για λόγους λειτουργικότητας, όσο και για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα Μετάπολης είναι η σύγχρονη Βαρκελώνη. Για λόγους γεωγραφικής μορφολογίας, αλλά και για άλλους κοινωνικο-οικονομικούς λόγους, η ευρύτερη πόλη της Βαρκελώνης, χαρακτηρίζεται από έντονη διαφοροποίηση, όσο αφορά την συνέχεια-ασυνέχεια της αστικής της μάζας και από παράλληλη διαφοροποίηση των λειτουργιών (κατοίκηση, βιομηχανικές ζώνες, ζώνες αναψυχής κλπ) στις διάφορες επιμέρους περιοχές που την αποτελούν. Διασφαλίζει όμως, την ενότητά της (και λειτουργικά) ως μιας πόλης λόγω του ισχυρού συγκοινωνιακού της δικτύου που λειτουργεί σε 24ωρη βάση (για κάποια συγκοινωνιακά μέσα).

Σε ευρύτερη κλίμακα, θα μπορούσαμε να δούμε την επίδραση της συγκοινωνιακής δικτύωσης σε περιοχές όπως είναι η Ολλανδία, αλλά και ευρύτερα η διασύνδεση των Κάτω Χωρών με την Βόρεια Γαλλία και την Δυτική Γερμανία. Για να περιοριστούμε, για παράδειγμα, στην Ολλανδία, είναι χαρακτηριστικός ο ρόλος των μετακινήσεων στην ζωή του μέσου Ολλάνδού, ο οποίος μπορεί να ζεί στην Χάγη, να σπουδάζει στο Delft και να διασκεδάζει στο Άμστερνταμ, χωρίς να τον απασχολούν τα όρια των αστικών κέντρων. Σύμφωνα με την οπτική του Francois Ascher , τα βασικά αστικά κέντρα της Ολλανδίας αποτελούν μια διευρυμένη Μετάπολη, διατηρώντας όλα τα χαρακτηριστικά της, ειδικά γιατί λειτουργεί η συγκοινωνιακή βάση που στηρίζει την θεωρία του γάλλου κοινωνιολόγου.

Οι Μεταπόλεις δεν προυπάρχουν αποκλειστικά και μόνο ως μια άλλη μορφή αστικής συγκρότησης (πχ μητρόπολη) που αναβαθμίζεται. Πολλές σύγχρονες μεταπόλεις κατασκευάζονται κιόλας. Πολύς λόγος έχει γίνει, για παράδειγμα, στην Ισπανία για την υπερταχεία που θα συνδέει την Μαδρίτη με την μεσογειακή πόλη Βαλένθια σε λιγότερο από 1.5 ώρα. Η Μαδρίτη έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής ηπειρωτικής πρωτεύουσας και η Βαλένθια τα χαρακτηριστικά μιας αναπτυσσόμενης μεσογειακής πόλης. Η μιάμιση ώρα που θα χρειάζεται σύντονα ο κάτοικος της Μαδρίτης για να φτάσει στις μεσογειακές παραλίες της Βαλένθια, οδήγησε στο λογοπαίγνιο ότι η Βαλένθια σε μερικά χρόνια θα είναι η παραλία της Μαδρίτης, χαρακτηρίζοντας αυτήν την σύνδεση των δύο μεγάλων αστικών κέντρων ως μια νέα Μετάπολη…

Η θεωρία της Μετάπολης είναι μια πολύ αξιόλογη θεωρία που μπορεί να βοηθήσει στην σύγχρονη αρχιτεκτονική και πολεοδομική σκέψη. Είναι κρίμα που τα έργα του Francois Ascher , κυρίως το “ Les nouveaux principes de l'urbanisme. La fin des villes n ' est pas a l ' ordre du jour ” δεν έχουν μεταφραστεί ακόμα στα ελληνικά. Και αυτό όχι μονο γιατί έχει μια ξεχωριστεί αξία, αυτή καθ'αυτή ως θεωρία για τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, αλλά και γιατί μπορεί να συμβάλλει στην σύνδεση δυο κλιμάκων του σχεδιασμού του χώρου, που είναι πολύ σημαντικοί για την σύγχρονη προβληματική. Την αρχιτεκτονική και τον αστικό σχεδιασμό, από την μία μεριά, και τον σχεδιασμό επικράτειας (territorial design), από την άλλη, στον οποίο είχαμε αναφερθεί πρόσφατα…