Οι ενοχές της μετεωρολόγου

Πάνε κείνοι οι καιροί -- που 'χουν φθίσει σαν χώρα --, όταν οι αστράγαλοι της τηλεοπτικής παρουσιάστριας-μοντέλου, που παρουσίαζε το μετεωρολογικό δελτίο, «έφταναν μέχρι τη Μαλακάσα». Στο σημερινό "πνεύμα της κρίσης", το δελτίο καιρού, από θέαμα, γίνεται "θέμα", σχεδόν επιστημονικό. Μια σοβαροφάνεια καλύπτει, πλέον, τον μετεωρολογικό χάρτη της χώρας, που συνοδεύεται κι από μια προσπάθεια για ν' αλαφρύνει κάπως η ατμόσφαιρα, δια της επίκλησης του συναισθήματος της "αισίας δόξης". Αλλά, και πάλι, πρόκειται για μια "αισιοδοξία" κατηφή, βαθιά μελαγχολική στην πραγματικότητα, σχεδόν ψυχαναγκαστική. Το εν γένει μοντέλο-παρουσιάστρια αντικαθίσταται απ' τη μετεωρολόγο-παρουσιάστρια που καλείται να "παρουσιάσει" το δελτίο της μ' έναν ορισμένο τρόπο, εστιασμένον κυρίως στον ψυχολογικό τόνο τής κατά τ' άλλα επιστημονικής της εργασίας.

Ας δούμε το παράδειγμα. Η μετεωρολόγος υποβάλλεται στο μαρτύριο των ερωτήσεων απ' την παρουσιάστρια-δημοσιογράφο του δελτίου ειδήσεων. Δεν δείχνει μόνο αμήχανη ή σ' άβολη θέση, αλλά κι ένοχη για τον καιρό που δεν προβλέπεται να 'ναι "όπως πρέπει". Το αξιοπρόσεκτο είναι ότι πρέπει να δείχνει ένοχη [η συγκεκριμένη μου φαίνεται ότι κάνει σαν να δείχνει ένοχη, αλλ' αυτό μπορεί ν' άπτεται εργασιακών, κι άλλων, θεμάτων], επειδή η άστατη μετεωρολογία δεν συμπεριφέρεται όπως θα όφειλε. Σαν να 'ναι υπεύθυνη η μετεωρολόγος για το γεγονός που ο καιρός μπορεί να γίνεται και "κακός". Σίγουρα όμως, εφόσον δεν μπορεί επωμιστεί τα γυρίσματα του καιρού, μπορεί να συμβάλλει σε κάτι άλλο: στο πέρασμα απ' την μετεωρολογία στην ...κοινωνιο-ψυχολογία. Όπως και στο πέρασμα, από μια φυσική επιστήμη της μη ή ελάχιστης προβλεψιμότητας των φαινομένων, στην επιστήμη της ηνιόχησης της συμπεριφοράς του (τηλεοπτικού) κοινού δια των συναισθηματικών του ερεθισμών.

Τ' αποκορύφωμα της εξέτασης έρχεται με την κρίσιμη λεπτομέρεια: «Πότε θα βελτιωθεί ο καιρός;» Όπου η ερώτηση παρεισάγει ένα πρόσημο (το θετικό) στη συμπεριφορά, τώρα, του καιρού. Και στο ρωτάει αυτό ακόμα και μέσ' στο καταχείμωνο, σαν να 'χει ο καιρός αποκλίνει από 'να στάνταρ μετεωρολογικής ορθότητας, που 'ναι ο "καλός" καιρός. Ακόμα και το πρότυπο των περίπλοκων συστημάτων (κάποιοι τα λένε "κομπλεξικά"), που 'ναι η μετεωρολογία, γίνεται αντικείμενο επικοινωνιακής (μηντιακής) χειραγώγησής του, να το πούμε έτσι, παρ' όλες τις "τυχόν" επιδεινώσεις του κλίματος. Το σωστότερο θα 'ταν να μην παραξενευόμαστε, που η ανακάλυψη της περιπλοκότητας των φυσικών συστημάτων (όπως με τον καιρό και το κλίμα) συμπορεύεται με τη δυνατότητα της επικοινωνιακής διαμεσολάβησης της περιπλοκότητάς τους στο πεδίο των ψυχικών και κοινωνικών συστημάτων.

Έτσι, η πρόβλεψη επί των φυσικών φαινομένων παρεκκλίνει προς την επικοινωνιακή διαχείριση των διαθέσεων του κοινού, καθώς, εν προκειμένω, ο καιρός τίθεται στην υπηρεσία της ψυχικής σταθεροποίησης και τόνωσης των τηλεθεατών. Και δεν πρόκειται μόνο για το υποχρεωτικό "θετικό μήνυμα" στο τέλος σχεδόν κάθε εκπομπής, που 'χει καταντήσει τόσο ψυχαναγκαστικό, ώστε το χαμόγελο να καταλήγει σ' επίδειξη ...οδοντοστοιχίας. Εδώ τώρα, το ζήτημα μοιάζει σαν ο καιρός να 'ναι δυνατόν ν' αποκτήσει ηθικά ενδιαφέροντα και βλέψεις, ώστε να συμπεριφερθεί αναλόγως. Αντ' αυτών, ο καιρός επιμένει να χαλνάει.

Κι αν, τέλος πάντων, ο καιρός αύριο δεν γίνεται να 'ναι "όπως πρέπει", σημασία έχει ότι εκείνος που προσδοκούμε -- σ' αυτόν που προσβλέπουμε -- είναι ο "καλός" (καιρός). Τον έχουμε μέσα μας, είναι σχεδόν προ-εγγεγραμμένος εντός μας, είναι το "εμείς" μας. Όχι λίγες τον επικαλούνται ακόμα και στο Ντιενέι τους, ως εγγεγραμμένη αισιοδοξία... Τον φέρουμε, μπορούμε και να τον επιβάλλουμε -- τουλάχιστον στην ψυχολογική μας διάθεση. Μια βολονταριστική αντίληψη ακόμα και για την αντιμετώπιση των φυσικών φαινομένων, που 'ναι βέβαια ψυχολογικής αρμοδιότητας (αν όχι κάτι σοβαρότερο), που διόλου παράξενα ταυτίζεται με την ενάρετη στάση τού υπό διαμόρφωση "ενεργού πολίτη". Κάπως έτσι διαγράφεται η δύσκολη καριέρα της "καλής" μετεωρολόγου, που θα πρέπει να γίνει "ενάρετη" -- προσαρμόζοντας, βέβαια, την τηλεοπτική της ...δράση στις τοπικές (κλιματολογικές κι άλλες) συνθήκες κι ιδιαιτερότητες.

Απ' την άλλη, η κακομοίρα η "κακοκαιρία" δεν παραμερίζεται μόνο απ' το λεξιλόγιο, δυσφημείται ακόμα κι απ' τις οθόνες. Να και το Newspeak των εικόνων! Το πολύ, η κακοκαιρία, να παρουσιαστεί μόνο ως "φωτογραφία": ειδυλλιακή εικόνα κάποιου (χιονισμένου μάλλον) τοπίου -- μπας και σκαλώσει κάπου κι ο "εναλλακτικός" τουρισμός. Κι, έτσι, φτάνουμε μπροστά σε μια πολύ σύγχρονη εκδοχή εκβιασμού του φυσικού χρόνου: στο Έτος-χωρίς-Εποχές! Χρόνος τουριστικός, συσκευασμένος σ' εποχή που πουλάει, σ' εποχή ....εμπόρευμα. Το "Ελληνικό Καλοκαίρι" υπεράνω όλων. Ύστατος σπασμός μιας "ελληνικότητας" πάνω στον γεωγραφικό παράλληλο απ' τον οποίο, τόσο αφελώς, έχει αυτή αναρτηθεί. Το "Εθνικό Φως" και η τουριστική (μας) "βιομηχανία" έφτιαξαν -- κι επιμένουν -- ένα μονο-εποχικό έτος, έτος της μιας "σεζόν", που "καίει" πριν απ' όλα τα μυαλά μας. Κάπως έτσι πασχίζει αυτή η λογική, παράλληλα, να φέρει ακόμα και την "οικολογία" στα μέτρα μας (τα καλά και τα συμφέροντα). Οικο-λογία-με-το-μέτρο, στα μέτρα μιας χώρας που πάσχει από εγγενή αδυναμία προσομοίωσης (ακόμα και του "μέτρου") σ' ότι κι αν κάνει [01].

Αλλ' άφησα τη μετεωρολόγο. Παρουσιάστρια ενημερωτικής εκπομπής, μ' ένθετο δελτίο καιρού, μεταφέρει τη φιλική προειδοποίηση (μέσω twitter) τηλεθεάτριας προς τη μετεωρολόγο μας: «Πρόσεξε, καλή μου, σήμερα τι θα πεις!» Μια προειδοποίηση που 'ρχεται να προκαταλάβει την πρόβλεψη, να προ-οικονομίσει το (αναπόφευκτο) ρίσκο μιας πρόβλεψης, μ' αντίτιμο μια σχέση, ωστόσο, "φιλική". Δεν είναι καν παράκληση ή ικεσία. Ούτε, βέβαια, απευθύνεται στην επιστημοσύνη της προγνώστριας. Η φιλικότητα, εδώ, παίρνει τη θέση μιας πλάγιας απειλής, που δεν πρέπει ν' αγνοηθεί (απ' την υπόλογη). Η αποδεκτή πρόβλεψη γίνεται, στο τέλος, αυτό που της ετέθη ως προϋπόθεση: μια πρόβλεψη θετική. Αυτό μόνον άγχος μπορεί να προκαλέσει, που μπορεί και ν' αναληφθεί ως φορτίο μπροστά στη διακύβευση μιας φιλίας. Το υπόβαθρο, όμως, αυτής της θετικότητας είναι η αποκατάσταση της ...ηθικής τάξης των πραγμάτων σ' έναν κόσμο φυσιολογικών μετεωρολογικών μεταβολών -- για να μην φτάσουμε μέχρι την "κλιματική αλλαγή".

Η ενοχή, δηλαδή, είναι κάτι διαφορετικό. Αν δεν έχεις κάνει όσα χρειάζονται για τον καλό καιρό (και πώς θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο;), τότε η μη-αρεστή πρόγνωσή σου θα πρέπει να συνοδευτεί μ' αιδήμονες τύψεις, που θα πρέπει ν' αναληφθούν ως ένα διαφορετικό φορτίο. Ν' αναληφθούν ως ευθύνη (όχι, βέβαια, για τις δυστροπίες του καιρού και των καιρών, αλλ') απέναντι στις δυστροπίες του κοινού -- που διαδραστικά, πλέον, προβάλλει τις απαιτήσεις του για ψυχολογική αναπλήρωση, υποστήριξη, σταθεροποίηση κι, εν τέλει, κατεύθυνση.

Εκείνο που μένει, είναι το πώς σερβίρεται, ούτως ή άλλως, ακόμα και το δελτίο καιρού [02]. Αλλά κι εκείνο το trash της Ξανθούλας μπροστά απ' τον χάρτη της χώρας μόνο (απαγορευμένη) νοσταλγία μπορεί να ξυπνάει, ενόψει του σημερινού ζόφου (να τον πούμε και "noir") της ενάρετης Συντροφίας των τηλεπαρουσιαστριών που απευθύνουν κατευθυνόμενα ερωτήματα ακόμα και προς τον ...καιρό, δια του δελτίου του. Δελτίο διανομής, πια, αισιοδοξίας "με το δελτίο" σ' ένα (μηντιακό) κοινό, που περνάει μέρες συναισθηματικής στενότητας κι ένδειας. [Πού ν' αραδιάζονται άραγε οι αφανείς ουρές των ενδιαφερόμενων;]

Ένας δραστήριος νεο-πουριτανισμός, για τα μέχρι τώρα δεδομένα της εγχώριας ιδιωτικής τηλεόρασης, κάνει την εμφάνισή του, κι έχει συγκεκριμένη θρησκευτικο-δογματική προέλευση. Είν' ένα παράδειγμα συμπίεσης και περιστολής της συναισθηματικής μας ποικιλότητας ανάμεσα στους δυο ψυχολογικούς νάρθηκες του ΠΕΣ: το "αίσθημα της ασφάλειας" και το "αίσθημα της αισιοδοξίας". Η τελευταία, την οποία αφορά αυτό το κείμενο, είναι μια αισιοδοξία επιτακτική, κάπως σαν την "κατηγορική προσταγή" του Kant, που τώρα δεν απλώνεται πάνω απ' το καταναλωτικό και θεαματικό πρότυπο, αλλά προβάρεται μ' όρους λιτότητας, αυστηρότητας, πειθαρχίας (ατομικής και δημοσιονομικής). Που, με την ευκαιρία της οικονομικής κρίσης, βρήκε έδαφος για να ηθικολογήσει, αντί για να πολιτικολογήσει. Κι όταν φαίνεται ότι πολιτικολογεί, απροκάλυπτα ηθικολογεί.

Κάποιος "παλιός" μου 'λεγε ότι «οι εποχές κάηκαν». Φτάνεις ν' αναρωτιέσαι, τελευταία, αν οι (ενοχικοί) μετεωρολόγοι είναι παράγωγα του "καψίματος" των εποχών, ή/και αν οι (ενοχικοί) μετεωρολόγοι, με τον τρόπο τους, συμβάλλουν στο "κάψιμό" τους -- των εποχών. Το δίχως άλλο, όμως, κάτι κάνουν κι αυτοί για το "κάψιμο" και της δικής μας ψυχο-σωματο-διανοητικής λειτουργίας. [Τη συμπάθειά μας στη μετεωρολόγο που υποφέρει.] Σε κάθε περίπτωση, "καίγονται" (και "καιγόμαστε") απ' την επιταγή του "καλού νέου της ημέρας" για το κλείσιμο του δελτίου, της εκπομπής, του προγράμματος, -- το τελευταίο νέο μιας μέρας που 'χει τον κόπο της για να μπορέσει να ξαναρχίσει.

του Γιώργου Κουτούπη

σημείωση
[01]. Γι' αυτήν την "αδυναμία προσομοίωσης", βλ. εκτενέστερα παλιότερο κείμενό μου: "Αδυναμία Προσομοίωσης σε Πραγματικό Χώρο: Ένα Μετα-Νεωτερικό Πρόβλημα για τη Σύγχρονη Ελλάδα" (συμμετοχή στο Επιστημονικό Συνέδριο: Η Διεκδίκηση της Υπαίθρου. Νοηματοδότηση και Κατοίκηση της Φύσης στη Σύγχρονη Ελλάδα, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, 2008.
[02]. Πρόκειται, γενικότερα, για τη λεγόμενη "προστιθέμενη αξία" της πληροφορίας. Αναφέρθηκα επίσης στο ζήτημα με το: "Μια Πεταλούδα στο Πεκίνο. Μέρος Α: Αρχιτεκτονική του Χάους και της Τάξης", GRA, 7/5/09.