H "δράση" για προχωρημένους

Ο "ενεργός" πολίτης είν' ένας δράστης με την ιδιότητα, βέβαια, του "πολίτη" [01]. Το δρασιακό κι επιδρασιακό υποκείμενο αποτελεί τη στοιχειώδη μονάδα της "κοινωνίας των πολιτών". Η δε κοινωνία των πολιτών συγκροτείται από υποκείμενα (ατομικά και συλλογικά) τα οποία είναι "ενεργά", δρουν. Ας εστιάσουμε όμως, όσο μπορούμε, στην έννοια της "δράσης" και τις ιδιαίτερες σημασίες της που αντλούνται από 'να ολοκαίνουργιο (αλλ' όχι τελείως) "ιδεολογικό" πλαίσιο μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται, άλλωστε, κι ο ΠΕ.

Διαπιστώνεται ένας ειδικός ρόλος της "δράσης", που 'ρχεται διάδοχος εκείνης της (κάπως παλιότερης κι αμφίβολης) "θετικής" ενέργειας και της γενίκευσης της "θετικότητας" στη σφαίρα της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κοινωνικής πρακτικής. Παρ' όλες τις "καλές" προθέσεις, όπως αποδείχτηκε (αναστροφή αποτελεσμάτων, διαχειριστικά ατυχήματα, ενδοβολές του διαγράμματος, ανεπιθύμητη δυνητικότητα), η θετικότητα μόνη της χρειάζεται προσανατολισμό, καθοδήγηση. Απ' τη δράση. Αλλά κι η δράση, όπως κι η ενέργεια, χρειάζεται ...καθαρισμό (κάποιου είδους διύλιση) και, βέβαια, καναλιζάρισμα.

Το καναλιζάρισμα, προφανώς, είναι πια δικτυο-μορφικό. Όσον αφορά τον "καθαρισμό", η πιο ραφιναρισμένη διεργασία θα πρέπει να γίνει κατά τη φάση ...αποδέσμευσης αυτής της μορφής ενέργειας, που ονομάστηκε "δράση". Προέχει η νομιμοποίησή της, που δεν είναι μόνο νομικολογική, αλλά κυρίως ηθικολογική. Η είδηση βρίσκεται στην ηθική νομιμοποίηση της "δράσης" που αναλαμβάνεται, τώρα, μ' όρους μεταφυσικούς, υπερβατικούς, στη θέση των ιστορικο-πολιτικών πρακτικών και διαδικασιών (που ταυτόχρονα σπρώχνονται στην τροχιά της πλήρους απαξίωσής τους). Οι "καλές" προθέσεις (κι εν γένει η καλότητα) δεν είναι επαρκείς για ένα τέτοιο εγχείρημα, καθώς τους λείπει το ατράνταχτο ηθικό πρωτείο της Αρετής κι, άρα, η δυνατότητα της ενάρετης διεξαγωγής και περάτωσης οποιασδήποτε επιχείρησης στο κοινωνικό πεδίο.

Θα εστιάσω σε δυο χαρακτηριστικά της δράσης, όπως τη συζητάμε, που αντιστοιχούν ουσιαστικά στις δυο βασικές ιδιότητες του ΠΕΣ: την "προ-ληπτικότητα" και την "εναρετότητα". Αυτά είναι: α) μια καινοφανής σχέση της δράσης με την αναμενόμενη (φυσιολογικά) αντί-δραση, που θα μας επέτρεπε να μιλάμε, κατά κάποιον τρόπο, για μια παράξενη "δράση χωρίς ...αντίδραση", και β) το ζήτημα της "καθαρότητας" της δράσης. Θα ξεκινήσω απ' το δεύτερο.

β. "καθαρή" δράση
Η δράση δεν φτάνει να 'ναι μόνο "θετική", αλλά θα πρέπει να 'ναι πρωτογενής. Να το πούμε έτσι, θα πρέπει να φέρει την αύρα της αγνότητας ενός υλικού, της αυθεντικότητας μιας ενέργειας, της πρωταρχικότητας μιας ηθικής ιδιότητας. "Πρωτογενής", επίσης, με την έννοια ότι το υποκείμενο της δράσης ενεργεί πρώτο, κάτι που εύκολα (κι επιδέξια) συγχέεται με την έννοια της "καθαρότητας" -- εξ ου και τα λεγόμενα περί "καθαρής" ενέργειας και δράσης. Η πρωτιά αυτή έχει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας ενύπαρκτης ηθικής αξίας, που με τη σειρά της θα νομιμοποιήσει και το πρωτείο της προ-ληπτικής (ως preemptive) επέμβασης. Ενεργώ, δηλαδή, πρώτος (ή κι αλλιώς "κατά προτίμηση") όχι μόνο δικαιολογημένα για ν' αποφύγω το ανεπιθύμητο, αλλά και για να διασφαλίσω (έχοντας την ηθική κάλυψη) "δίκαια" αποτελέσματα. Ίδια είναι κι η λογική της νομιμοποίησης της "δίκαιης" επέμβασης (σχεδιαστικής κι άλλης).

α. δράση χωρίς αντί-δραση
Αυτή η καθαρολογικού τύπου δράση, ο ηθικολογικός της ορισμός και προ-ορισμός, αποκλείει τη δυνατότητα άμεσης, ευθείας, αντί-θεσης, αντί-δρασης, αντ-ενέργειας, αντί-λογου, αντι-παράθεσης. Για την ακρίβεια, το στοιχείο της πρωτογένειας, της πρωταρχής, που επικαλείται, την τοποθετεί υπεράνω του φθοροποιού κύκλου δράση-αντίδραση. Αυτό που προκαλεί, λοιπόν, δεν μπορεί να 'ναι δράση αντί-, αλλά κάτι επίσης καινοφανές: δράση δια-! Η μόνη αποδεκτή ανταπόκριση στη δράση είναι η "διάδραση", που 'ναι "θετική" (έτσι κι αλλιώς), "δημιουργική", "παραγωγική". Η διά-δραση αναβαθμίζει τη διαδικασία, η αντί-δραση την ...καθυστερεί τουλάχιστον.

Σ' αυτόν τον καθαρό κι ενάρετο κύκλο, που θέτει σε κίνηση η δράση, η αντί-δραση (κι οτιδήποτε φέρει το αντί-) δεν έχει θέση. Είναι οριστικά ά-τοπη, καθώς η προέλευσή της ορίζεται πλέον απ' την περιοχή του κακόβουλου. Σημειωτέον ότι το κακό ("evil") δεν είναι καν αντί-θετο του καλού, επειδή στο συγκεκριμένο ηθικό φάσμα, για το οποίο μιλάμε, απλώς το κακό δεν υπάρχει. "Αντίθετο", κατά κάποιον τρόπο, του καλού είναι το σφάλμα, η αστοχία, ακόμα και το ατύχημα, που 'ναι διορθώσιμα, επανορθώσιμα, ...συγχωρητέα. Σ' αυτήν την μονοκρατορία του καλού, στην άλλη άκρη του ηθικού φάσματος βρίσκεται μόνο η εκπλήρωσή του. Το "evil" δεν ανήκει καν στη σφαίρα του ανθρώπινου -- οπότε κι η αντιμετώπισή του θα πρέπει να 'ναι η ανάλογη [02].

Συνεπώς, η δράση (που, εκ καταγωγής πλέον, είναι πρωτογενής) προ-λαμβάνει. Κι αφού έχει προ-λάβει, νομιμοποιεί και το δικαίωμα του ...προ-λαμβάνειν -- δια του προκαθορισμού του ηθικού φάσματος και της ενάρετης τοποθέτησής της μέσα σ' αυτό. Κατ' αυτόν τον τρόπο η δράση προ-λαμβάνει την αντί-δραση, καθώς την έχει προ-καταστήσει "παράνομη" κι "ανήθικη"...

Απ' την πλευρά της διάδρασης, θεωρείται αυτή ότι λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής της ισχύος της δράσης για την εφαρμογή των δίκαιων κι ηθικών της επιδιώξεων, εντός των ορίων μιας ελεγχόμενης (βέβαια) αλύσωσής της. Ταυτόχρονα, η διάδραση μπορεί να παίξει και τον ρόλο ενός μηχανισμού ανίχνευσης του βαθμού ανταπόκρισης των εμπλεκομένων στο προ-ληπτικό κι ενάρετο κάλεσμα για δράση.

Η δράση, προφανώς, πρέπει να 'ναι είναι "κοινωνική". Η καλότητα μπορεί να 'ναι μόνο προσωπική υπόθεση του καθενός, αλλά η εναρετότητα οφείλει ν' απευθύνεται στην κοινωνία (των "πολιτών", τουλάχιστον). Γι' αυτό, άλλωστε, πρέπει να 'ναι, όχι απλώς υποδειγματική, διδακτική, εμφατική, αλλά κι επιδεικτική (τουλάχιστον, για να μη φτάσουμε στο "θεαματική" επίσης). Από δω, βέβαια, περνάμε σ' άλλα κεφάλαια, που αφορούν ιδιαίτερα "περιβάλλοντα" εντός και μέσω των οποίων η δράση προσλαμβάνει επιμέρους ιδιότητες. Κεφάλαια, όπως παραδείγματος χάριν: α) η επικοινώνηση της δράσης κι η, ταυτόχρονη, επικοινωνιακή της διαμεσολάβηση (μηντιακό περιβάλλον), ή β) η περιρρέουσα ατμόσφαιρα αυξημένης επαγρύπνησης (τουλάχιστον), όσον αφορά τα εκάστοτε "ενδιαφέροντα" της δράσης (ας το πούμε "ψυχολογικό" περιβάλλον).

Έχουμε, λοιπόν, μια καθαρή δράση, σαν "καθαρή" ενέργεια, η οποία δεν παράγει ...ρύπους, όπως έχουμε κι ένα πεδίο ελεγχόμενων δια(αντι)δράσεων μ' ενάρετες ...εκπομπές. Τ' αξιοθαύμαστα της δράσης, όμως, δεν σταματούν εδώ. Ο υπερβατικός της (προ)καθορισμός τής δίνει το δικαίωμα να υπάρχει σαν από μόνη της, να δρα χωρίς αντίδραση, να 'ναι αυτό-νομη κι αυτο-τελής. Δράση χωρίς αντίδραση: αυτού του είδους η "Φυσική" μόνο στις ανθρώπινες υποθέσεις είναι δυνατή -- γι' αυτό άλλωστε διαφέρουν απ' τα φυσικά συστήματα [03]. Εκτός κι αν προσεγγίσουμε το φαινόμενο μ' όρους της φυσικής των ...υπερ-αγωγών, για να μιλήσουμε για την υπέρ...αγώγιμη κοινωνία των πολιτών απ' την οποία έχουν εξαφανιστεί οι τριβές κι οι ειδικές αντιστάσεις των "υλικών" της.

Αυτή η υπερ-αγωγιμότητα φέρει την ονομασία "συναίνεση". Ωστόσο, αυτή η συναίνεση που υπονοεί, τρόπον τινά, την υπερ-αγωγιμότητα των δικτύων στον φυσικό χώρο (πεζόδρομων, ποδηλατοδρόμων, και τέτοιων), δομείται κατά το πρότυπο της κυριολεκτικής και πραγματικής υπεραγωγιμότητας των ηλεκτρονικών δικτύων. Ταυτόχρονα, όμως, η απάλειψη της παραδοσιακής αντίδρασης και τριβής μας φέρνει μπροστά στα φαινόμενα της ιοβόλου (viral) παθογένειας των υπεραγώγιμων κοινωνικών δικτύων. Αλλ' αυτό μας πάει κάπου αλλού, που δεν είναι της ώρας.

Τελικά, διαμορφώνεται ένα πνεύμα γενικευμένης δρασιακότητας σ' ατομικό και συλλογικό επίπεδο, που προσπαθεί να φυσικοποιήσει τη δράση δια της "καθαρότητάς" της, ενώ στην ουσία επικαλείται μια θρησκευτικο-δογματικής φύσης ιδιότητα, για να τοποθετηθεί η δράση πάνω απ' τη σκόνη της ιστορίας και την τύρβη της πολιτικής. Χωρίς να χρειάζεται να υπεισέλθουμε σε ζητήματα δογματικής φύσης, να σημειώσω μόνο τον φανερά αποστολικό κι ευαγγελικό πνεύμα των "δράσεων" και τη λανθάνουσα εκστρατευτική τους χροιά. Δράσεις-αποστολές, που δύσκολα διακρίνονται απ' τις δράσεις-επεμβάσεις, ως προ-άγγελοι αυτών, -- και χωρίς να παραλείπουμε τον "ανακουφιστικό" ρόλο κάποιων άλλων δράσεων και τη συμμετοχή τους στη διαχείριση της κατάστασης μετά την επέμβαση.

Συνοψίζοντας, μπορούμε να διατυπώσουμε τα παραπάνω με μια ταυτότητα κάπως μαθηματικού τύπου, ελπίζω επαρκώς τεκμηριωμένα: Η (προ-ληπτική) δράση είναι (πρέπει να είναι) ενάρετη, κι η εναρετότητα (η ενύπαρκτη Αρετή) είναι (πρέπει να είναι) δρασιακή κι επιδρασιακή, προς την κατεύθυνση της Πρό-ληψης. Δεν πρόκειται, βέβαια, μετά απ' όλ' αυτά επίσης, παρά για τον ταυτολογικό προσδιορισμό της δίκαιης κι ηθικής δράσης, κατ' αναλογία της δογματικής φυσιογνωμίας του προ-ληπτικού κι ενάρετου Σχεδιασμού της Νέας Εποχής.

του Γιώργου Κουτούπη

σημειώσεις
[01]    Με φανερή σκοπιμότητα, τον αποκαλώ δράστη. Θα 'πρεπε (σωστότερα) να τον αποκαλέσω "δράττοντα" (στ' αγγλικά υπάρχει, εκτός απ' το "actor", κι η λέξη "actant"). Δράττων: για τον οποίο η δράση οφείλει να 'ναι διαρκής, επίμονη, εντατική και "μεθοδική". Τώρα, η δράση θέλει να γίνει και "πανταχού παρούσα", για να συμπεριλάβουμε και τις συνολιστικές πλανητικές και περιβαλλοντικές βλέψεις της.
[02]    Κατά συνέπεια, η δράση δεν είναι κατά, αλλά επί, όπως ο πόλεμος (χωρίς φυσικό ή χρονικό όριο) κατά της τρομοκρατίας, αν θέλετε, δεν είναι against terrorism, αλλά διεξάγεται on terrorism.
[03]    Έν' απ' τα παράγωγα αυτής της διεργασίας είναι η περίπτωση του εκβιασμού χωρίς καν διλήμματα (επιλογές, διεξόδους). Ξεκινώντας απ' τ' ανεπανάληπτα κάποτε «Δεν υπάρχει εναλλακτική» (Θάτσερ) και «Ή είσαι μαζί μας ή είσαι εναντίον μας» (Μπους-9/11), και φτάνοντας στο σημερινό τετριμμένο «Δεν έχουμε παρά να συμφωνήσουμε όλοι».