Κρίση στη δημιουργία και δημιουργία στην κρίση

Παρακολούθησα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις διαδικτυακές διαλέξεις αναφορικά με την αρχιτεκτονική εν μέσω κρίσεως, όπως και τις τοποθετήσεις των ομιλητών που στην πλειοψηφία τους σχετίζονται σε σημαντικό βαθμό με τον ακαδημαϊκό χώρο πέραν των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων.
Οι περισσότεροι από αυτούς όπως είναι επόμενο, ανήκουν σε μια ηλικιακή ομάδα, που έχουν διαμορφώσει τη ζωή τους και την προσωπικότητα τους σε σχέση με την αρχιτεκτονική, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Τάσος Μπίρης στην αρχή της ομιλίας του.

Σαν νέος αρχιτέκτονας λοιπόν στην πρώιμη γενιά των 30, θα παραλάβω ως αφορμή αυτή την παρατήρηση και θα αναφερθώ ακριβώς σε εκείνους τους προβληματισμούς των νέων που έχουν πρόσφατα αποφοιτήσει από μια αρχιτεκτονική σχολή και αναζητούν μια θέση στην αγορά εργασίας.

Πρόκειται για νέους επιστήμονες που με πολύ περισσότερο κόπο από τους συνομήλικους τους, έχουν ολοκληρώσει ένα πολύ απαιτητικό πρόγραμμα σπουδών. Γιατί όποιος γνωρίζει τι σημαίνει να είσαι συνειδητοποιημένος αρχιτέκτονας γνωρίζει τις ατελείωτες ώρες δουλειάς, το εξαντλητικό διάβασμα και την υπέρμετρη αφοσίωση που χρειάζεται κάποιος για να πάρει το δίπλωμα του Αρχιτέκτονα Μηχανικού. Πρόκειται για μια πραγματική κατάθεση ψυχής του καθενός ώστε να εξοπλιστεί με εκείνα τα εφόδια που θα του επιτρέπουν να σχεδιάζει σωστά χώρους για να κατοικούν οι άνθρωποι, χώρους που φιλοξενούν την ύψιστη ίσως αξία, την ανθρώπινη ζωή.

Και όλοι αυτοί οι νέοι, σε μέρες κρίσης όπως αυτές που διανύουμε, ενώ βγαίνουν από τις σχολές με όρεξη, ζήλο και όνειρα για να δημιουργήσουν αυτά που διδάχθηκαν, έρχονται αντιμέτωποι με μια από τις σημαντικότερες κρίσεις των ημερών μας. Την κρίση στη δημιουργία. Γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει πλέον χώρος για δημιουργία. Η δημιουργική δυναμική χιλιάδων νέων ανθρώπων που η περιορισμένη εμπειρία και το φρέσκο μυαλό, τους δίνουν τη δυνατότητα να σκέφτονται με νέους τρόπους απέναντι στα πράγματα και στις ανάγκες της εποχής, βυθίζεται και εξαφανίζεται στην ψευδαίσθηση των προγενέστερων ότι η οικοδομή ήταν η πρωτογενής παραγωγή του ελληνικού τόπου.

Γιατί από ότι φαίνεται δεν είναι. Και όσοι θέλησαν να προωθήσουν μια τέτοια ιδέα ήταν αυτοί που φέρανε τις πόλεις μας σε αυτό το άλογο σημείο κορεσμού από διαμερίσματα επί διαμερισμάτων που στερούν τον ελεύθερο χώρο που ζούμε και στέκουν πλέον ασφυκτικά ως ανοίκιαστα κουφάρια. Η άλογη υπερφόρτωση του αστικού τοπίου με άχρηστα κτήρια στερεί αυτή τη στιγμή από τους νέους αρχιτέκτονες τον ελεύθερο χώρο για να δημιουργήσουν το νέο πλήρες και το νέο κενό.

Και οι νέοι, τι να κάνουν, αναγκάζονται να δουλέψουν στον τομέα τους ως οτιδήποτε άλλο παρά μόνο ως αρχιτέκτονες. Ως λογιστές, δικηγόροι, η μεταφορείς σχεδίων, διεκπεραιωτές δηλαδή γραφειοκρατικών διαδικασιών, τύπου τακτοποίησης ημιυπαιθρίων χωρών ή αυθαιρέτων κτισμάτων. Διαδικασίες που δεν έχουν διδαχθεί και επομένως δεν μπορούν να κάνουν και σωστά. Πολλοί δε, καθώς εμπλέκονται όλο και περισσότερο σε αυτό τον κύκλο διαδικασιών πέφτουν στην παγίδα και θεωρούν ότι είναι αληθινοί επαγγελματίες. Αλλά σε τι επάγγελμα ακριβώς;

Από την άλλη πλευρά, παρατηρώντας το ιστορικό και επιστημονικό παράδειγμα μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι τις μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις ακολουθούν πάντοτε οι νέες ιδέες. Γιατί και η μόνη απάντηση στην κρίση είναι δημιουργία. Η εργασία όχι μόνο ως έμμισθη συνδιαλλαγή για την επιβίωση, αλλά ως κοινωνική παραγωγή, ως επικοινωνία, ως σχέση με τον κόσμο και πράγματα, ως διαμόρφωση χαρακτήρα και προσωπικότητας. Ως άυλη εργασία εν προκειμένω, ως παραγωγή και δημιουργία έργου. Και βρίσκονται σε αυτή ακριβώς την δυσεπίλυτη ένταση οι νέοι αρχιτέκτονες, στο μεταίχμιο εκείνο οπού η ίδια η δημιουργία βρίσκεται σε κρίση, αλλά ταυτόχρονα μόνο η δημιουργία καθεαυτή μπορεί να οδηγήσει στην έξοδο από την κρίση. Όπως φαίνεται, τα πεδία δημιουργίας του παρελθόντος κορέστηκαν, καθώς χωρίς σχέδιο και πρόγραμμα αναλώθηκαν βιαστικά στο βωμό της κερδοσκοπίας.

Εδώ ακριβώς τίθεται και ο βασικός προβληματισμός. Ποια είναι εκείνα τα νέα πεδία που θα απελευθερώσουν την δημιουργική δυναμική της νέας γενιάς ώστε να εξέλθει από το αδιέξοδο της κρίσης;

Είναι πιθανό να απαιτούνται νέα πεδία και κυρίως νέος τρόπος σκέψης απέναντι στα πράγματα. Ας προβληματιστούν πάνω σε αυτό ακριβώς το θέμα οι ιθύνοντες. Να ξανασκεφτούν και να ξανασκεφτούμε γιατί σχεδιάζουμε και πως σχεδιάζουμε. Υπάρχουν τα στοιχεία και τα επιστημονικά τεκμήρια ώστε η νέα γενιά να επαναπροσδιορίσει εγκαθιδρυμένες αρχιτεκτονικές συνήθειες, σε θέματα αισθητικής, λειτουργίας, οικολογίας και οικονομίας. Η νέα γενιά έχει το καθαρό μυαλό να ξαναδεί τον εξώστη και τον ημιυπαίθριο χώρο, όχι απλά ως πολεοδομικό ορισμό, αλλά ως χώρο ζωής και επαφής με την πόλη. Η νέα γενιά οφείλει να ξαναδεί τα πράγματα στην ουσία τους. Γιατί πλέον είναι σαφές ότι όσο πιο πολύ κτίζεις δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τόσο καλύτερα ζεις. Το ερώτημα στη βάση του είναι απλό: είναι προτιμότερα δυο κλειστά δωμάτια ή ένα δωμάτιο και μια αυλή;

Η νέα γενιά βιώνει αυτή τη στιγμή ένας σημείο καμπής. Την κρίση που υφίσταται η δημιουργία και την ανάγκη για δημιουργία σε περίοδο κρίσης. Κρίση στη δημιουργία και δημιουργία στην κρίση όπως αναφέρει ο καρκινικός και αμφίδρομος τίτλος. Το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε αμφίδρομο και αυτό, καθώς καλούμαστε να κάνουμε γόνιμη κριτική στο παρελθόν για να προχωρήσουμε στο μέλλον.

Και πριν την γένεση του καινούριου, αναπόφευκτα υπάρχει το χαρακτηριστικό του πόνου, αναλογικά με το βιολογικό παράδειγμα του τοκετού: η μητέρα ξεχνάει τους πόνους της γέννας τη στιγμή που αντικρίζει τη νέα ζωή που έρχεται στον κόσμο. Το νέο απαιτεί κόπο.

Θα κλείσω αυτούς τους προβληματισμούς με μια φράση προς τη νέα γενιά:

«Μέσα στη θλίψη της απέραντης μετριότητας που μας πνίγει από παντού, παρηγοριέμαι ότι κάπου, σε κάποιο καμαράκι, κάποιοι πεισματάρηδες αγωνίζονται να εξουδετερώσουν τη φθορά.»,
Οδυσσέας Ελύτης, Μικρά Έψιλον

Τσαμπίκος Πετράς, Αρχιτέκτων Μηχ. ΕΜΠ της πρώιμης γενιάς των 30