Το παχύ έδαφος της Αθήνας:

Θα σας παρουσιάσουμε ένα σκεπτικό για τη σχέση ανάμεσα στο έδαφος και το αστικό πλήθος, έτσι όπως εξελίσσεται σήμερα στην Αθήνα. Το θεωρητικό υλικό θα μας οδηγήσει σε μια πρόταση μετάλλαξης της αθηναϊκής πολυκατοικίας σε αυτό που ονομάζουμε «πληθοδομή» (multistructure). Τόσο το σκεπτικό, όσο και η πρόταση επιχειρούν μια ανταπόκριση στις έκτακτες  συνθήκες  και την κρίση κατοίκησης έτσι όπως αυτή εξαπλώνεται στο κέντρο της Αθήνας.

 

ΠΑΧΥ ΕΔΑΦΟΣ

Κατανοούμε το έδαφος ως κάτι όπου επάνω στηρίζονται οι άνθρωποι, οι δραστηριότητές τους και ο υλικός σχηματισμός του πολιτισμού. Η σχέση αυτή μπορεί να οριστεί και ως ταυτότητα: Έδαφος είναι ο ίδιος ο υλικός σχηματισμός του πολιτισμού και η συνεχής επίγεια δραστηριότητα. Αυτό το έδαφος τείνει να διαπλωθεί  στην επιφάνεια του φυσικού φλοιού της γης, ως οικοδομική πλάκα. Τούτο γίνεται εμφανέστερο στις υπερεθνικές μητροπολιτικές πυκνώσεις δικτύων πόλεων, όπως το αναφέρει ωραία ο M. Serres[1]. Με δεδομένη την πύκνωση της οικοδομικής πλάκας επί του λεκανοπεδίου των Αθηνών, έδαφος οφείλει να θεωρηθεί  εξίσου με το γήινο υπόστρωμα και η εκτενής οικοδομική πλάκα της σύγχρονης πόλης.

 

"Αττικά" του Δ. Πικιώνη, 1949. Από Τιμητικό τόμο με σχέδια του Δ. Πικιώνη που έχει εκδόσει ο ΣΑΔΑΣ

 

Παρέμβαση Ζήση Κοτιώνη σε σκίτσο Δ. Πικιώνη.

 

Το παχύ έδαφος της Αθήνας, είναι λίγες δεκάδες μέτρα στο φώς, όσο είναι το μέσο ύψος των πολυκατοικιών, και λίγα μέτρα προς τα κάτω, στο σκοτάδι, όσο είναι το βάθος των ανθρωπογενών ιχνών. Πρόκειται για ένα οικοδομικό-αρχαιολογικό έδαφος. Από κάτω βρίσκονται παλαιότερες στάθμες εδάφους που υποχώρησαν με συνεχή μπαζώματα  περίπου μέχρι τα μείον έξι μέτρα. Από επάνω είναι ένα σχετικά ομοιόπαχο στρώμα, λίγων ορόφων οικοδομικών πλακών, που δεν ξεπερνούν συνήθως  τα  είκοσι μέτρα. Σύνολο τομής περίπου τριάντα (30) μέτρα. Στο κέντρο της Αθήνας οι αρχαιολογικοί χώροι, ως δημόσιοι χώροι, βρίσκονται από την γραμμή του εδαφικού κλάσματος και κάτω, ενώ η κτηριακή μάζα εξέχει φτιάχνοντας ένα νέο έδαφος στα δώματα, που διακόπτεται από τη ρυθμική, πυκνή διαδοχή των οδών στη στάθμη του εδάφους. Τα τούνελ του μετρό και το εκτενές σκάμμα της Αττικής οδού συμπληρώνουν τα στοιχεία συγκρότησης του εδαφικού παρονομαστή[2].

 

ΑΠΟΕΔΑΦΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 

Ας σκεφτούμε τώρα,  στη βασική μας τομή, τον αέρα που κυκλοφορεί στους δρόμους, μεταξύ των πολυκατοικιών και άνωθεν των δωμάτων. Για την φυσική σύσταση αυτού του αέρα, και του καιρού που τον κάνει να υπάρχει στο χρόνο, μπορούμε να πούμε ότι υπόκειται στους όρους  της κλιματικής αλλαγής. Δηλαδή αλλάζει (εκτρέπεται) ο τρόπος που ο καιρός αλλάζει (τρέπεται). Ο χώρος του αέρα, υποθέτουμε ότι καταλαμβάνεται από τις εντατικές ροές της πληροφορίας . Με τα δίκτυα αυτά μορφές ανθρώπινης δραστηριότητας, που σχετίζονται με τους κώδικες και τη γλώσσα, μεταφέρονται στο «χώρο» πέραν του εδάφους, αποεδαφικοποιούνται. Ένας πολιτικός, όμως, ορισμός της απεδαφικοκοποίησης  (deteritorrialization) περιγράφει την απαγωγή του ελέγχου και της τάξης από έναν τόπο, ο οποίος είναι ήδη εγκαθιδρυμένος και πολιτικά οργανωμένος. Με αυτή την έννοια, η πόλη των Αθηνών, τα τελευταία χρόνια περνά σε φάση εντατικής απεδαφικοποίησης και κατά το γεγονός  ότι ο πολιτικός έλεγχος μέσω των δυνάμεων της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής οικονομίας αφαιρείται από τις δικαιοδοσίες της εγκαθιδρυμένης πολιτικής εξουσίας. Η έδραση του πολιτικού συστήματος στην πόλη των Αθηνών απεδράζεται και εγκαθίσταται στον παγκόσμιο (global) αιθέρα υπεράνω της πόλεως και των εθνικών ορίων.

 

ΤΟΜΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ

Θα προσπαθήσουμε τώρα να προτείνουμε ένα απλό τοπολογικό μοντέλο για το αστικό έδαφος. Μια απλή συμβολοποίηση της ιδέας του εδάφους  είναι η ευθεία γραμμή. Η γραμμή χωρίζει τον αναπαραστατικό χώρο σε ένα επάνω και ένα κάτω , αποκτά την μορφή κλάσματος (εικ. 2).

 

 

Η τοπολογία του επάνω και του κάτω σε σχέση με το έδαφος, ορίζει ένα χώρο στο φως, το χώρο του επίγειου γίγνεσθαι και ένα χώρο κάτω σκοτεινό, ανθιστάμενο και απρόσβατο. Ο κάτω χώρος μαζί με την κρούστα του εδάφους θα μπορούσαν να ονομαστούν, «το κοινό» (common).Το «κοινό», όπως σήμαινε ήδη η λέξη στην Αγγλία τον 17^ο αιώνα[3], είναι  το υπέδαφος, το έδαφος, η χλωρίδα και πανίδα, τα ορυκτά. Επιπροσθέτως, στην Αθήνα, το «κοινό» αυτό εμπεριέχει και την ιστορία μέσα από τα θραύσματα που κρύβονται ή φέρνει στο φώς η αρχαιολογία, αλλά εμπεριέχει ακόμα και τον «καλό καιρό» που καθιστά δυνατή την παραμονή στο ύπαιθρο. Το « κοινό» αυτό στοιχείο μέσα στην πόλη μετατρέπεται σε ιδιωτικό ή δημόσιο. Οι αρχαιολογικοί χώροι μετατρέπονται από κοινοί σε δημόσιοι, με ελεγχόμενη είσοδο. Καθώς στο κοινό έδαφος εμπεριέχεται η ιστορία και η γνώση, μαζί με την αρχαία και τη σύγχρονη καλλιέργεια, (Culture, cultivation) το κοινό έδαφος είναι ένα έδαφος καλλιέργειας, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ονομάζουμε το «κοινό» εδαφικό πάχος  (C) και το τοποθετούμε στον παρονομαστή του εδαφικού κλάσματος. (εικ. 3)

 

Στον επάνω χώρο της γραμμής του εδάφους, η επίγεια δραστηριότητα είναι η ίδια ή πόλη, στην περίπτωσή μας η Αθήνα. Στην πόλη αναδιατάσσονται συνεχώς τα ανθρώπινα σώματα, και τα αντικείμενα χρήσης τους : τα αυτοκίνητα και τα κτήρια. Το σωματικό (the bodily) ενυπάρχει στα ίδια τα ανθρώπινα σώματα αλλά και στα χρησιμοποιούμενα αντικείμενα. Η ιδιοτυπία των κτηρίων, στη μια πόλη και την άλλη, θα μπορούσε να οριστεί ως ερμηνεία της σωματικής της ιδιοτυπίας. Η αθηναϊκή πολυκατοικία, για παράδειγμα έχει τη δική της, προσίδια σωματικότητα. Θα μπορούσαμε επομένως την επίγεια δραστηριότητα, στον επάνω χώρο του εδάφους να ονομάσουμε το σωματικό. Ονομάζουμε το «σωματικό» έδαφος  (Β) και το τοποθετούμε στον αριθμητή του εδαφικού κλάσματος (εικ. 4).

 

 

Στο σχηματικό μοντέλο όπου κάτω από τη γραμμή του εδάφους φιλοξενείται το κοινό και επάνω φιλοξενείται το σωματικό, λείπει ο ουρανός. Προσπαθώντας να αποκαθάρουμε τον «ουρανό» από τη μεταφυσική του διάσταση, ο όρος «αιθέριο» χαρακτηρίζει το στοιχείο που ανακατεύεται αλλά ταυτόχρονα υπερίπταται της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ο  αιθέρας δεν είναι μόνο φορέας του καιρού και του κλίματος, αλλά είναι και φορέας της επικοινωνίας , της δυνητικότητας, των γλωσσών, των ιδεών και τον παθήσεων  είναι δηλαδή το «τεχνητό κοινό». Το αιθέριο όμως παραμένει και πεδίον άσκησης  της διατοπικής εξουσίας, αυτού που ονομάζεται «αποεδαφικοποίηση» (deterittorialization). Όμως ανάμεσα στη σωματικότητα των ανθρώπων και των κτηρίων από την μια, και στη ρευστότητα του αιθέριου από την άλλη υπάρχει μια ριζική διαφορά. Η «σωματικότητα» είναι υλική, το αιθέριο είναι άυλο. Μια γραμμή της υλικότητας, σαν μια πλάκα από μπετόν, χωρίζει κατακορύφως το επίγειο από το ουράνιο, το σωματικό από το αιθέριο. Ονομάζουμε το «αιθέριο» υπερέδαφος  (Α) και το τοποθετούμε στον αριθμητή του κλάσματος Α/Β (εικ.5).

 

Στο κατακόρυφο αναπαραστατικό επίπεδο, εν είδει αρχαιολογικής τομής στην πόλη, παρουσιάζεται το σύνθετο κλάσμα Α/Β/C. Έτσι, η γραμμή εδάφους είναι μια γραμμή κλάσματος που έχει στον παρονομαστή «το κοινό»  και στον αριθμητή το κλάσμα με αριθμητή «το αιθέριο»  και παρονομαστή «το σωματικό» (εικ. 6).

 

 

Το σύνθετο αυτό κλάσμα, λειτουργεί αναπαραστατικά ως αρχαιολογική τομή. Αναφερόμενοι σήμερα στην πόλη της Αθήνας και κάνοντας την αρχαιολογική της τομή, ονομάζουμε παχύ έδαφος το σύνθετο κλάσμα A/B/C.

 

ΑΠΟ ΤΟ ΛΑΟ ΣΤΟ ΠΛΗΘΟΣ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΘΟΔΟΜΗ

Θα διαπεράσουμε το κατακόρυφο πεδίον του σύνθετου κλάσματος Α/Β/C με ένα οριζόντιο επίπεδο, που είναι το επίπεδο των ανθρώπων, προσωρινών ή μόνιμων κατοίκων της πόλης, με άλλα λόγια θα κάνουμε μια διερεύνηση «του σωματικού». Θα εντοπίσουμε στο οριζόντιο επίπεδο του πλήθους των ανθρώπων, ένα ιστορικό πέρασμα από την  έννοια του λαού προς την έννοια του πλήθους (εικ. 7).

 

 

Εν τέλει ο συνδυασμός της οριζόντιας ανθρώπινης ροής  του πλήθους,  με την κατακόρυφη τομή A/B/C θα δώσει μια σκέψη για την επανασυγκρότηση του οικοδομικού κελύφους στο έδαφος της Αθήνας.

 

ΛΑΟΣ, ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ/ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ

Στην πρόσφατη πολιτική ιστορία της Αθήνας εμφανίζονται κάποια επιλεγμένα πολιτικά συνθήματα με την μορφή τρίπτυχου.  Θα εξετάσουμε τώρα τα τρίπτυχα αυτά συνθήματα ως τοπολογίες του πολιτικού και θα τα συσχετίσουμε με το τοπολογικό  τρίπτυχο A/B/C.  Το σύνθημα της δικτατορίας «Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών», παρέφραζε ένα συγγενές ιδεολογικά τρίπτυχο, μεγαλύτερης  χρονικά αντοχής. Το σύνθημα αυτό ήταν «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια». Συγκρίνοντας τα δύο, ο όρος «πατρίς» είναι συνώνυμος με τον όρο «Ελλάς» και συγκροτεί το εδαφικό υπόστρωμα (C), του κοινού. Ο δεύτερος όρος «θρησκεία» είναι συνώνυμος με τον τρίτο όρο των «Χριστιανών», και καλύπτει το φαντασιακό των αιθέρων (Α). Ο όρος «οικογένεια» είναι συνώνυμος με το δεύτερο όρο των «Ελλήνων» που εγκαθίσταται στο πεδίον της σωματικότητας. Αν από άποψη χωρική τον όρο της εδαφικής σωματικότητας (Β) συγκροτεί το παχύ σώμα των πολυκατοικιών είναι άκρως ενδιαφέρουσα η σύμπτωση, της πολυκατοικίας από την μια και της οικογένειας από την άλλη, επάνω στο πεδίον της σωματικότητας (Β), (εικ. 8).

 

 

 

Ο κοινωνικός και ιδεολογικός πυρήνας συγκρότησης του αθηναϊκού λαού υπήρξε η οικογένεια. Το διαμέρισμα ανά οικογένεια είναι το βασικό κοινωνικό περιεχόμενο του κτηριακού σκευάσματος. Εδώ όμως κάνουμε μια διαπίστωση κρίσιμη για τη συνολική μας υπόθεση εργασίας: Η σημερινή ανθρωπολογία της πόλης της Αθήνας και πρωτίστως στο ευρύτερο κέντρο της, στο δήμο, αφίσταται όλο και περισσότερο από το πυρηνικό μοντέλο της οικογένειας των τριών γενεών. Μονήρεις ηλικιωμένοι, φοιτητές, μονογονεϊκές οικογένειες, μονήρη μεταναστευτικά πλήθη σε συλλογικά σχήματα κατοίκησης, συνιστούν ένα κοινωνικό σώμα πέραν της οικογένειας, η οποία φιλοξενείται προνομιακά στην περιφέρεια της Αθήνας. Δημιουργείται επομένως μια διαρκής απομάκρυνση ανάμεσα στις τεκτονικές πλάκες. Η πολυκατοικία χωρίζει από την οικογένεια την ίδια στιγμή και για τον ίδιο λόγο που ο λαός, με τα ανθρωπολογικά και πολιτικά του χαρακτηριστικά, υποχωρεί και δίνει τη θέση του στο μητροπολιτικό πλήθος. Και ενώ πλέον η αντίθεση ανάμεσα στην έννοια και το φαντασιακό του λαού από τη μια και στην έννοια και τα φαντασιακό του πλήθους  εκδηλώνεται μέσα στις κυρίαρχες αντιθέσεις στο εσωτερικό της πόλης, τα κτηριακά κελύφη και οι τυπολογίες ανθίστανται στην εξής παράδοξη συνθήκη. Από τη μια μεριά μεγαλώνει συνεχώς η ποσότητα άδειων διαμερισμάτων στις πολυκατοικίες και από την άλλη πολλαπλασιάζεται συνεχώς το άστεγο πλήθος.

 

ΠΛΗΘΟΣ/ ΠΛΗΘΟΔΟΜΗ

Το τρίπτυχο σύνθημα «Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών», της δικτατορίας, συγκρούστηκε και έδωσε τη θέση του στο τρίπτυχο «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», που κυριάρχησε από τη μεταπολίτευση (1974) και δώθε. Στο τρίπτυχο αυτό απωθείται η ταύτιση του «κοινού» (C) με την πατρίδα. Το ψωμί ως «κοινό», ενώ εμπεριέχει την εδαφικότητα της καλλιέργειας δεν προσδιορίζει κάποιο είδος κατοχής της γης. Ακόμα, ο όρος «παιδεία» αντικαθιστά την οικογένεια, στον όρο του κλάσματος (Β), θυμίζοντάς μας ότι η παιδεία ήταν η μεγάλη συλλογική επιθυμία του νέου αστικού σώματος . Τέλος, στο πεδίο του «αιθέριου» (C),το δυνητικό στοιχείο της θρησκείας αντικαθίσταται από το κάλεσμα στην ελευθερία του διαφωτισμού (εικ. 9).

 

Το Δεκέμβριο του 2008 η εξέγερση στο κέντρο της Αθήνας προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στο οικοδομικό κέλυφος της πόλης, η οποία για αρκετές ώρες βρέθηκε εκτός πολιτικού ελέγχου. Στην εξέγερση για πρώτη φορά συμμετείχαν μαζικά πέραν του ιθαγενούς λαού και πλήθη μεταναστών της πρωτεύουσας. Η πολιτική αυτή σύγκρουση σηματοδοτεί το ριζικό μετασχηματισμό του πολιτικού υποκειμένου της πόλης. Στη διάταξη δυνάμεων δεν πρωταγωνιστεί ο ιθαγενής λαός, έτσι όπως ήταν γνωστός από την εποχή της μεταπολίτευσης αλλά ένα υποκείμενο με τα χαρακτηριστικά αυτού, που ο Τόνι Νέγκρι ονόμασε «πλήθος».  Ο Νέγκρι ορίζει το πλήθος και τη δυναμική του μέσα από την σωματικότητα. Για τον ορισμό του πλήθους αναφέρει: «Το πλήθος (multitude) είναι ένα πλήθος σωμάτων. Εκφράζει την ισχύ όχι μόνο του συνόλου αλλά και την ισχύ στη μοναδικότητα (singularity)» [4]. Και πράγματι, στη διάταξη των εξεγερμένων παρατηρεί κανείς τη συνολική και ταυτόχρονα την εξατομικευμένη δράση της μοναδικότητας, ως ενεργοποίηση του μοναδιαίου σώματος του διαδηλωτή,  σε αντίθεση με τις διαδηλώσεις του λαού, όπου η δράση είναι κίνηση συλλογική και ελεγχόμενη από το όλον (εικ. 10).

 

Griots - Αθήνα, 12 Δεκεμβρίου 2008. Φωτογραφία: AP Photo/Bela Szandelszky. Πηγή: boston.com/bigpicture

 

Το σύνθημα, επιτομή του νοήματος της εξέγερσης, τουλάχιστον σε επιχειρησιακό επίπεδο ήταν «Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι». Αντίθετα με το σύνθημα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» το οποίο εκφράζει επιθυμία, το σύνθημα «Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι», και στα τρία συστατικά μέρη του τρίπτυχου, εκφράζει οργή. Και τα τρία μέρη του τρίπτυχου δείχνουν μια αυτιστική εμμονή προς το σωματικό. Πρόκειται για μια τριμερή τοπολογία του σωματικού. Το τρίπτυχο ταυτίζεται εξ ολοκλήρου με την περιοχή (Β), την κοιλιά, στην τομή της πόλης που περιγράψαμε (εικ. 11).

 

 

Η εκδήλωση του πλήθους αποτελεί γείωση στην καθαρή σωματικότητα.  Από την άλλη η ξέφρενη αποεδαφικοποίηση του οικονομικού και πολιτικού πεδίου εκφράζεται συμβολικά στην τρίπτυχη επωνυμία του κατ εξοχήν φορέα αποεδαφικοποίησης που είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ). η διεθνικότητα (international) του οργανισμού, σε συνδυασμό με τη δυνητικότητα του χρήματος (monetary), ανάγει το τρίπτυχο , όπως άλλωστε και το τρίπτυχο της τρόικας, στην επικράτεια του «αιθέριου» (Α) (εικ. 12).

 

Η πλήρης απορρόφηση της πολιτικής έκφρασης του πλήθους από τη σωματικότητα (Β) και η πλήρης υπαγωγή της πολιτικής στο αιθέριο (Α) συμπιέζουν την αστική ζωή μέσα σε συμπαγείς ολικότητες, που ολοένα απομακρύνονται η μία από την άλλη, πολώνονται, και το «κοινό», ως θεμελιώδης όρος συγκρότησης της αστικής ζωής, αποσύρεται  στο σκοτεινό της γης. Έτσι το παχύ έδαφος γίνεται συμπαγές και μονοστρωματικό. Πως όμως μπορεί αυτή η δυσοίωνη συρρίκνωση της τοπολογίας του πολιτικού να αντιστραφεί. Πώς με όρους δόμησης του χώρου μπορούμε να σκεφτούμε γι αυτό;

Η υποχώρηση της οικογένειας, που είναι και ταυτόχρονη υποχώρηση του «λαού» αφήνει ένα κενό στο χώρο της πόλης. Είναι σαν να αδειάζει το τυπικό διαμέρισμα της πολυκατοικίας. Το κενό είναι ανάμεσα στο άτομο (individual) και το σύνολο του λαού. Έτσι το πέρασμα στο δίπολο μοναδικότητα-πλήθος καταργεί ένα ενδιάμεσο πεδίο, αυτό της πυρηνικής οικογένειας. Ποια κατασκευή, στη θέση της πολυκατοικίας μπορεί να παραλάβει την κοινωνική κατασκευή του διπόλου μοναδικότητα -πλήθος (εικ. 13);

 

 

Για να το βρούμε αυτό θα καταπιαστούμε με τη δομή της πολυκατοικίας, και θα προχωρήσουμε σε δομικούς μετασχηματισμούς της μέχρι να φτάσουμε σε ένα τεκτονικό μοντέλο κατοίκησης για το δίπολο μονάδα-πλήθος.

Στην πολυκατοικία, από την οποία εφορμόμεθα, παράλληλες πλάκες με το τεκτονικό σύστημα του dom-i-no, οριοθετούν ενδιάμεσους χώρους, ένα ψαχνό για να εντεθεί το διαμέρισμα , σε μια διαδικασία πλήρωσης καθ ύψος της δομής των πλακών (εικ. 14) [5].

 

 

Σε κάθε ψαχνό εγκαθίσταται μια οικογενειακή μονάδα πολλαπλασιασμένη επί ένα μικρό αριθμό. Η δραπέτευση της οικογένειας  επιτρέπει τη σκέψη για ένα ξεγλίστρημα της μονάδας χώρου από το σκελετό. Η μονάδα μετατρεπόμενη σε δομικό χώρο δεν είναι η μονάδα του ενός ατόμου. Είναι η μονάδα του ενός ενδιαιτήματος. Το ενδιαίτημα, απαλλαγμένο εσωτερικά από τα χωρίσματα των οικογενειακών δωματίων, είναι ουσιαστικά ένα μεγάλο δωμάτιο, ένας  μονόχωρος, ικανός να παραλάβει όλα τα μικροπρογράμματα των μοναδικοτήτων. Κι οι μοναδικότητες δεν είναι πάντα άτομα αλλά είναι μεταλλασσόμενα σχήματα συγκατοίκησης μοναδικοτήτων  του μητροπολιτικού πλήθους. Καθώς το αποτύπωμα της μονάδας κατοίκησης ξεγλιστρά από την πλάκα/ βάση, η πλάκα μετεωρίζεται ανάμεσα σε μονάδες αναζητώντας ένα νέο ρόλο (εικ.15 ).

 

 

Το βρίσκει στη συγκρότηση κοινών ή ενδιάμεσων επιπέδων μεταξύ των δωματίων των μονάδων. Πρόκειται για τα επίπεδα (C) του «κοινού», που μετεωρίζονται μεταξύ των μονάδων και φέρνουν το κοινό έδαφος καθ ύψος, παντού.  Εδώ το «κοινό» πέραν του να είναι ιδιωτικό ή δημόσιο[6], παραχωρείται για την αστική καλλιέργεια (urban gardening), την υπαίθρια διημέρευση, την παραγωγή «καθαρής» ενέργειας.  Με τη δομή πλακών του «κοινού» δημιουργείται ένα υπερέδαφος. Πολλαπλασιάζεται τα αστικό έδαφος που έχουμε μάθει να το υπολογίζουμε σαν κάτι σταθερό [ (Β)+(C)=ct] και επανασυντίθεται μαζί με το σωματικό και το αιθέριο.

Εδώ διατυπώνεται μια κανονιστική αρχή  για τη σύνταξη του χώρου του πλήθους: Όσο περισσότερο η οικοδομική δομή (building structure)της πόλης ανασυνθέτει και αυξάνει το βαθμό πολυπλοκότητας και συνύπαρξης των παραγόντων Α και Β και C, τόσο περισσότερο  το πλήθος οικειοποιείται την πόλη, με μια έννοια βιοπολιτικής ολοκλήρωσης  (biopolitical integration) (εικ.16).

 

 

Αντιθέτως, όσο επικρατεί η μονοκαλλιέργεια του σωματικού ή του αιθέριου, τόσο αυξάνει η ανοικείωση του πλήθους[7].

Στην έρευνα για ένα οικοδομικό μόρφωμα για το πλήθος, στη θέση του οικοδομικού μορφώματος της πολυκατοικίας του λαού,  η κανονιστική και συντακτική αρχή της μέγιστης αλληλοδιείσδυσης των παραγόντων Α, Β και C, αναλαμβάνει το πρόσταγμα. Ποια δομή μπορεί να επιτελέσει την αλληλοδιείσδυση σε μέγιστο βαθμό; Εκείνη που θα προχωρήσει στη μέιζονα ανάμειξη των τριών όρων σε μια επαυξάνουσα καθ ύψος κτηριακή δομή.  Ένα νέο μόρφωμα που αποκαλείται «πληθοδομή» στη θέση του μορφώματος που αποκαλείται πολυκατοικία, καθώς εκδιπλώνεται επαναμορφοποιεί τις εδαφικές σχέσεις σε μείζονα βαθμό.

 

 

Με τους όρους της τοπολογίας της αστικής τομής Α/Β/C προτείνεται λοιπόν μια δομή, η «πληθοδομή», που επιτρέπει την αλληλοδιείσδυση των στοιχείων του κοινού (C), της σωματικότητας (Β) και του αιθέρα (Α). Η αλληλοδιείσδυση, επιταχύνεται, αποκτά ένα σύνθετο και ντελιριακό ρυθμό. Η επιθυμία είναι να πολλαπλασιαστούν οι κλασματικές σχέσεις του A/B/C καθ ύψος έτσι ώστε τελικά  να παραχθεί ένα σύνθετο αστικό πορώδες. Το πορώδες έχει μια αναφορά στη βιοκλιματική διάσταση της αρχιτεκτονικής και έχει αναφορά στην πολιτική διάσταση της συμβίωσης. Επίσης περιλαμβάνει στη δικαιοδοσία του το κοινό υπέδαφος της Αθήνας. Η αύξηση του πορώδους προς τα κάτω, σημαίνει επαύξηση των ανασκαφών με ταυτόχρονη απελευθέρωση εδάφους, καθώς η νέα «πληθοδομή» κερδίζει ύψος και ελευθερώνει (αρχαιολογικό) έδαφος (εικ. 18a, 18b).

 

Μια συμβιωτική[8] δομή για το πλήθος που ανασυνθέτει τους όρους της τομής της πόλης με σκοπό την αλληλοδιείσδυση σε ένα παιχνίδι ανάμεσα στο κοινό, το σωματικό, και το αιθέριο, θα μπορούσε ίσως να αναμετρηθεί με την πολυκατοικία που η φυσική της γήρανση συντελείται ταυτόχρονα με την απόσυρση του λαού όπως τον ξέραμε και την εισέλευση του πλήθους, όπως τώρα σιγά σιγά το μαθαίνουμε, στη ζωή της Αθήνας.

Ζήσης Κοτιώνης, αρχιτέκτων, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Νοέμβριος 2010
Συνεργάτες: Βάσια Λύρη, αρχιτέκτων, Μιχάλης Σοφτάς, φοιτητής αρχιτεκτονικής Παν. Θεσσαλίας

 

Παραπομπές

[1] M. Serres, Το Φυσικό Συμβόλαιο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

[2] Όπως στο google earth, ας κάνουμε zoom out από αυτό το μικρό πάχος του εδάφους της πόλης των λίγων μέτρων πάνω και κάτω απ τη γη. Το zoom out μας φέρνει στην Γαία του Lovelock. Ο Lovelock για να ορίσει το πεδίον αλληλεπιδράσεων του γήινου οικοσυστήματος ως πεδίον αλληλεπιδράσεων και αυτορρυθμίσεων, που σκοπό του έχει τη διατήρηση της ζωής, ορίζει ένα παχύ στρώμα εδάφους και αέρος  που το ονομάζει Γαία. Ας εννοήσουμε τα τριάντα μέτρα πάχους του αττικού εδάφους μέσα στη ζώνη της Γαίας.                                      

[3] M. Hardt, Το Κοινό στον Κομμουνισμό, Ελευθεριακή Κουλτούρα, σ. 12,13

[4] «the multitude is a multitude of bodies; it expresses power not only as a whole but also as singularity». Απόσπασμα από άρθρο του Α. Νέγκρι που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό  Multitudes, τ.9 με τίτλο "Pour une definition ontologique de la multitude," pp. 36-48.

[5] Εδώ αν σκεφτούμε τους διπλούς δρομικούς τοίχους των διαμερισμάτων, ενσφηνωμένους ανάμεσα στις πλάκες μπετόν και δούμε την τομή από κοντά, σε κλίμακα 1:10 παρατηρούμε ένα δομικό μοτίβο εναλλαγής ανάμεσα σε μονάδες δομικές (τα τούβλα) και παρένθετες πλάκες

[6] «Έχουμε χαζέψει τόσο που μπορούμε να αναγνωρίζουμε τον κόσμο μοναχά σαν ιδιωτικό ή δημόσιο. Έχουμε τυφλωθεί απέναντι στο κοινό».M. Hardt, Το Κοινό στον Κομμουνισμό, Ελευθεριακή Κουλτούρα, σ. 17

[7] Με όρους ψυχαναλυτικούς, η επικράτηση του αιθέριου (Α)  υπερεγώ, ή του σωματικού (Β) εγώ, έναντι του κοινού ασυνειδήτου (C), οδηγεί στην πλήρη ανοικείωση και στην αποδοχή αυτής της ανοικείωσης . με την μορφή της νεύρωσης. Μια πόλη απορροφημένη από τη δυνητικότητα του υπερεγώ ή απορροφημένη πλήρως από τη σωματικότητα του εγώ, είναι μια νευρωσική πόλη. Εδώ θα ήταν σκόπιμη μια περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της τριμερούς πολιτικής τοπολογίας της πόλης που επιχειρούμε και της τριμερούς τοπολογίας του ψυχικού όπως τη διατυπώνει ο ύστερος Φρόυντ.

[8] Εδώ αναφερόμενοι στο πορώδες που προτείνεται στα housing projects των εντοπίζουμε την παντελή απουσία χώρου για το κοινό, και το εδαφικό κλάσμα περιορίζεται στη σχέση Α/Β, και δεν υπάρχει το συμβιωτικό στοιχείο στη σχέση μονάδας-κτηρίου και μοναδικότητας-πλήθους.