Μουσείο και Κέντρο Τεκμηρίωσης για το Ολοκαύτωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Στη δεκαετία του 1970 το κτίριο των στρατώνων κατατμήθηκε σε διαμερίσματα-κατοικίες. Σήμερα, στην ίδια περιοχή άνοιξε τις πύλες του το Μνημείο, Μουσείο και Κέντρο Τεκμηρίωσης για το Ολοκαύτωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Την 1η Δεκεμβρίου του 2012 εγκαινιάστηκε, με κάποια καθυστέρηση, το νέο Μνημείο, Μουσείο και Κέντρο Τεκμηρίωσης για το Ολοκαύτωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στη θέση Dossin Barracks στην πόλη Mechelen του Βελγίου. Ως επικεφαλής του αρχιτεκτονικού γραφείου AWG, ήμουν υπεύθυνος για τον σχεδιασμό του νέου μουσείου καθώς επίσης και για τον ανασχεδιασμό της ευρύτερης περιοχής. Σε αυτό το άρθρο θα ήθελα να αναφερθώ περισσότερο σε αυτό, χωρίζοντάς το σε δύο μέρη. Για το πρώτο μέρος, θα χρησιμοποιήσω σκίτσα, σχέδια και φωτογραφίες για να περιγράψω την νέα περιοχή Dossin, ώστε να απεικονίσω αυτό που κάνω. Στο δεύτερο μέρος, θα εξετάσω πιο προσεκτικά το ζήτημα του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν αυτά τα έργα και που με ενδιαφέρουν ως αρχιτέκτονα, με άλλα λόγια, θα διερευνήσω τι είναι αυτό που με κρατά απασχολημένο, ή γιατί κάνω τα πράγματα με τον τρόπο που τα κάνω.

 

 

Αυτό που κάνω:  Η ανανεωμένη περιοχή Dossin Site στο Mechelen
Για αυτούς από εσάς που δεν γνωρίζετε την ιστορία του, στη διάρκεια του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου, ανάμεσα στα έτη 1942 και 1945, περισσότεροι από 25,000 άνθρωποι μεταφέρθηκαν από το Dossin στο Auschwitz και στο Birkenau. Μόλις χίλιοι από αυτούς επέστρεψαν. Ήταν, στο μεγαλύτερο μέρος τους, Εβραίοι, ωστόσο αθίγγανοι και ομοφυλόφιλοι μοιράστηκαν την ίδια τύχη - γεγονός που συχνά παραλείπεται. Ο αριθμός αυτός είναι τεράστιος. Έφτασαν πεζοί ή σε φορτηγά αυτοκίνητα και αποχώρησαν σε τρένα τα ίχνη των οποίων βρίσκονται ακριβώς έξω από τους στρατώνες.

Η πόλη του Mechelen παραχώρησε στο Δομινικανό αβαείο μια τοποθεσία προκειμένου να δημιουργηθεί κατά μήκος της μιας πλευράς ένα πάρκο και κατά μήκος της άλλης πλευράς μια "βιβλιοθήκη για τον εικοστό-πρώτο αιώνα". Ακριβώς απέναντι από τους στρατώνες υπήρχε μια οικία κράτησης, η οποία έπειτα μετατράπηκε σε σχολείο - για τον σκοπό αυτό δεν χρειάστηκε παρά μια αλλαγή του καταστατικού - και σε μια τοποθεσία που ανήκε στην Φλαμανδική Κοινότητα.

Αυτό που συνέβη στους στρατώνες Dossin έπειτα από τον πόλεμο είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Μετά από την χρήση του για ένα χρονικό διάστημα από το Υπουργείο Άμυνας, πωλήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σε έναν κατασκευαστή που το μετέτρεψε σε κτίριο διαμερισμάτων. Το κτίριο αυτό, που στην πραγματικότητα θα μπορούσε και θα έπρεπε να έχει γίνει ένα "μουσείο", κατατμήθηκε σε ένα κατοικήσιμο αστικό μπλοκ. Αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο αποκρουστικό. Πώς μπορείς να ζήσεις σε ένα κτίριο όπου συνέβη ένα τόσο απάνθρωπο δράμα;

Η μορφή του προαύλιου χώρου στα χρόνια 1942-1945 διαφέρει αισθητά από τη σημερινή καθώς έχει προστεθεί ένας χώρος στάθμευσης που αναδύεται ως τη μέση του πάνω από το έδαφος. Η διαφορά μεταξύ τους δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη. Με τον τρόπο αυτό ένα εντελώς μη κατοικήσιμο μέρος μετατράπηκε σε κατοικία.

Το έργο των στρατώνων Dossin δόθηκε σε διαγωνισμό στον οποίο συμμετείχε η AWG architects. Όταν αρχίσαμε την προετοιμασία της αποστολής θεωρήσαμε ότι το μουσείο θα έπρεπε να στεγαστεί στους στρατώνες καθώς το κτίριο αυτό συνιστά τον πιστότερο μάρτυρα, την αντιπροσωπευτικότερη ανάμνηση όλων των γεγονότων που συνέβησαν εκεί. Βεβαίως η εξαγορά όλων των ιδιοκτησιών φάνταζε ως μια ατελείωτη προοπτική - γνωρίζεις πως έτσι θα είσαι απασχολημένος για τα τουλάχιστον επόμενα 50 έτη. Ίσως, σκέφτηκα αργότερα, το γεγονός ότι προσπάθησαν να το κατατμήσουν συνιστά επίσης μέρος της ιστορίας του κτιρίου. Ίσως η ενέργεια αυτή μας λέει κάτι για τον τρόπο με τον οποίο χειριζόμαστε το παρελθόν μας. Σκέφτηκα ότι μπορούμε εξίσου να μάθουμε κάτι μέσα από τη διατήρηση του τόπου αυτού στην υπάρχουσα κατάστασή του.

Έτσι, τα διαμερίσματα παρέμειναν και αποφασίσαμε να αποκαταστήσουμε και να ξαναχτίσουμε μόνο ένα μέρος των στρατώνων, αυτό που ανήκει στη Φλαμανδική κυβέρνηση, για να στεγάσουμε το Μνημείο του Ολοκαυτώματος. Όταν ο κατασκευαστής το χώριζε σε διαμερίσματα, η Ευραϊκή κοινότητα κατάφερε να διεκδικήσει μέρος του κτιρίου - κυρίως το υπόγειο και το ισόγειο - ώστε να δημιουργήσει ένα μικρό μουσείο. Οι δύο αυτοί χώροι μαζί αποτελούν το σημερινό Μνημείο.

Κατά μήκος του μετώπου του κτιρίου, ο πρώτος και ο δεύτερος όροφος προορίζονται για την έρευνα και την διοίκηση. Στον μεγάλο χώρο κάτω από τη στέγη, στον τρίτο όροφο, συναντώνται οι αίθουσες συνεδριάσεων. Στις προσόψεις δεν έχουν αλλάξει πολλά, καθώς περιοριστήκαμε από τις απαιτήσεις που μας επέβαλε το Τμήμα Συντήρησης - μόνο στη στέγη προσθέσαμε λίγο περισσότερο φως.

Σε ό,τι αφορά την σημερινή εικόνα του μετώπου του κτιρίου, κατόπιν εντολής της πόλης το σύνολο του οικοδομικού τετραγώνου μπροστά από τους στρατώνες έχει ανασχεδιαστεί και οι ίδιοι οι στρατώνες έχουν επιμεληθεί. Το αρχικό κίτρινο χρώμα του κτιρίου έχει αντικατασταθεί πλήρως και έχει γίνει λευκό - αυτή τη φορά με τη σύμφωνη γνώμη του Τμήματος Συντήρησης.

Όταν αποφασίσαμε να λάβουμε μέρος στον διαγωνισμό, συγκρότησα μια ομάδα που περιλάμβανε, πέραν του επιβλέποντος μηχανικού, έναν υπομηχανικό, έναν καλλιτέχνη, Philip Aguirre, καθώς κι έναν φιλόσοφο, Bart Verschaffel. Ένα έργο του Philip Aguirre που δημιουργήθηκε για το μνημείο παρουσιάζει έναν πατέρα, μια μητέρα και τον γιό τους, καθώς κείτονται με τα μάτια τους κλειστά κάτω από ένα τραπέζι όπου μόλις κάθονταν για φαγητό. Όταν συνέβη, βρίσκονταν ακόμη εκεί - τώρα έχουν φύγει, ή μάλλον απλά βρίσκονται εκεί. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό έργο που καθιστά απτή την απώλεια χιλιάδων ανθρώπων.

Το ισόγειο του Μνημείου διαμορφώθηκε σε έναν λευκό χώρο, ο οποίος θεωρούνταν από τους περισσότερους ανθρώπους, ακόμα και από τον σκηνογράφο μας, ότι θα είναι ένας χώρος καταπιεστικός, που θα έχει σκοπό το ξέσπασμα του κόσμου σε δάκρυα.

Τέλος, ο κενός χώρος του υπογείου επιπλώθηκε με έναν μεγάλο αριθμό τετραγωνισμένων καθισμάτων. Καθίζοντας σε ένα από αυτά, ακούς την απαγγελία των ονομάτων και των ηλικιών των ανθρώπων που απελάθηκαν από το εσωτερικό των στρατώνων Dossin.

Όλα τα παραπάνω αφορούν το παλιό κτίριο. Ας ρίξουμε τώρα μια ματιά στα σχέδια για το νέο μουσείο ακριβώς απέναντι από τους στρατώνες Dossin. Έχω χτίσει πολλά κτίρια στην πόλη κι όταν συμβαίνει αυτό προσπαθείς συνήθως να εξασφαλίσεις ότι ο ισόγειος όροφος επικοινωνεί με τον περιβάλλοντα χώρο: μέσω του ισογείου του ένα κτίριο μπορεί να τονώσει την ανταλλαγή αγαθών και ιδεών που διαδραματίζεται στην πόλη. Το ισόγειο πρέπει να συμμετέχει στη ζωή της πόλης. Ωστόσο, όταν ξεκινήσαμε τον σχεδιασμό του μουσείου, ήταν πεποίθησή μου ότι αυτή, σε αυτή την περίπτωση, ήταν ακριβώς η πράξη που έπρεπε να αποφύγουμε. Ήθελα να σχεδιάσω ένα κτίριο που θα ήταν εσωστρεφές, βαλμένο πίσω από έναν τοίχο. Στο σημείο αυτό συμπτωματικά, ορθωνόταν ένας ιστορικός τοίχος της πόλης, ένα απομεινάρι από την περίοδο στην οποία το Mechelen είχε διαμορφωθεί ως τότε.

Απέναντι από τους παλιούς στρατώνες υπήρχε ένα άδειο οικόπεδο που ανήκε στη Φλαμανδική κυβέρνηση. Αυτή ήταν μια ευκαιρία, καθώς μας απάλλασε από τον κόπο και τα έξοδα που συνεπάγεται η απόκτηση νέας γης. Το σχέδιο ήταν να χρησιμοποιηθούν τα ίχνη-αποτυπώματα της ιδιοκτησίας της Φλαμανδικής κυβέρνησης ως το βασικό πλέγμα για τον σχεδιασμό. Στην μια πλευρά, επιμηκύναμε τον τοίχο της πόλης. Ανάμεσα στους στρατώνες και την έκταση στην οποία επρόκειτο να χτιστεί το μουσείο υπήρχε ένα κενό οικόπεδο, μια πλατεία. Μπροστά από την πλατεία επιμηκύναμε τον τοίχο και τοποθετήσαμε το μουσείο εν μέρη πάνω της. Στο σκίτσο, το κυρίως κτίριο σκιάζεται με σκούρο χρώμα ενώ ο χώρος ανάμεσα στο κτίριο και τον τοίχο χρησιμοποιείται μόνο σε ένα επίπεδο έτσι ώστε το κεντρικό κτίριο να βρίσκεται στην πραγματικότητα πίσω από τον τοίχο. Αυτή είναι και η ουσία του σχεδιασμού.

Το κτίριο επρόκειτο να χτιστεί απέναντι από τους στρατώνες, ωστόσο ο χώρος ανάμεσα στα δύο κτίρια είναι δημόσιος, στη μορφή μιας πλατείας με έναν δρόμο να τον διατρέχει. Ο σχεδιασμός αυτού του δημόσιου χώρου ήταν κρίσιμος: είναι κυριολεκτικά το σημείο όπου συνδέονται τα δύο κτίρια, είναι ο χώρος που δείχνει ξεκάθαρα ότι το ένα συνδέεται με το άλλο. Η πρόκληση εδώ ήταν να σχεδιαστεί η πλατεία με τέτοιο τρόπο που δεν θα την καθιστούσε πρωτίστως μια δίοδο κυκλοφορίας - αν και η κυκλοφορία εξακολουθεί να μπορεί, τουλάχιστον προς το παρόν, να τη διασχίζει - αλλά που πάνω απ' όλα θα διαμόρφωνε τη συνοχή ανάμεσα στα δύο κτίρια.

Επίσης θέλαμε να τοποθετήσουμε στην πλατεία δέντρα. Η αρχική πρόθεση ήταν να φυτευτούν κλαδεμένες ιτιές αλλά, όπως αποδείχτηκε, υπήρχαν κλαδεμένες φλαμουριές ακριβώς πίσω από το οικόπεδο, επομένως χρησιμοποιήσαμε αυτές.

Από την κορυφή του κτιρίου φαίνεται ο τοίχος της πόλης που συνορεύει με την ιδιοκτησία ενώ στις υπόλοιπες πλευρές νέοι τοίχοι κλείνουν την ιδιοκτησία όπως άλλοτε, και με τον τρόπο αυτό δημιουργούν μια (σκεπαστή) αυλή γύρω από το κυρίως κτίριο. Το κεντρικό κτίριο είναι το σκουρόχρωμα σκιασμένο τετράγωνο μαζί με τον τριγωνικό χώρο στα δεξιά του. Το τρίγωνο αυτό χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος, studio παραγωγής ή υλικοτεχνικός χώρος.

Στο κάτω αριστερό άκρο συναντάται η μοναδική οπή στον τοίχο. Ως επισκέπτης, κανείς δεν εισέρχεται στο κτίριο από το σημείο αυτό. Έπειτα από εδώ, διέρχονται διαδοχικά από το μικρό δωμάτιο στη μεγάλη, μακρόστενη αίθουσα εισόδου, όπου ο χώρος είναι όσο το δυνατόν ανοιχτότερος. Οι κολώνες που τοποθετήθηκαν κοντά στο ταμείο είναι από χυτοσίδηρο. Στέκονται εκεί κάνοντας μια αναφορά στους φούρνους.

Το υπόγειο σήμερα στεγάζει μια καφετέρια. Η αίθουσα εκδηλώσεων που βρίσκεται εκεί προορίζεται να φιλοξενήσει ομάδες μαθητών και φοιτητών που μπορούν να κάθονται και να παρακολουθούν προβολές στον τοίχο απέναντι από τις σκάλες. Εδώ, στο ένα άκρο, βρίσκεται η είσοδος στην καφετέρια, ενώ είναι εμφανές και το διπλάσιο ύψος που προσφέρει οπτική επαφή με το ισόγειο και το υπόγειο. Επιπλέον, το επίπεδο αυτό διαθέτει αποχωρητήρια, ερμάρια και πολλές άλλες υπηρεσίες.

Τα κυρίως δωμάτια του μουσείου βρίσκονται πάνω από το ισόγειο. Τα σχέδια για τον πρώτο, δεύτερο και τρίτο όροφο είναι σχεδόν ταυτόσημα. Διαφέρουν μόνο στο σημείο του τριγώνου στα δεξιά, όπου στεγάζεται είτε η διοίκηση στον ένα όροφο, είτε η αίθουσα εκδηλώσεων στον άλλο. Τα δύο ένθετα, λευκά τμήματα άνω και κάτω του παρραληλογράμμου είναι κλίμακες που διατρέχουν όλο το κτίριο. Χάρη σε αυτές και στους διαδρόμους μπορούν να δημιουργηθούν κινήσεις που κάθε μια τους να μην απαιτείται να διατρέχει το σύνολο της έκθεσης ώστε να επιστρέψει ο επισκέπτης στην είσοδο. Το μεγάλο παραλληλόγραμμο είναι ο εκθεσιακός χώρος. Σημειωτέον είναι το γεγονός ότι ο εκθεσιακός χώρος δεν έχει καθόλου παράθυρα. Όπως θα δούμε αργότερα, μια νύξη ανοιγμάτων γίνεται στο εξωτερικό του κτιρίου - ωστόσο είναι εξ ολοκλήρου χτισμένα με περίπου 25,000 οπτόπλινθους, ο ίδιος ακριβώς αριθμός με τους ανθρώπους που μεταφέρθηκαν με τρένα από τους στρατώνες. Αυτά τα χτισμένα ανοίγματα αντιπροσωπεύουν την έντονη απουσία: έπειτα από την αναχώρηση των 25,000 ανθρώπων η ανάγκη για φωτισμό πια δεν υπήρχε. Κατά κάποιο τρόπο, "έκλεισαν τα φώτα".

Ο τελευταίος όροφος έχει παράθυρα και ένα αίθριο. Σε αυτό το επίπεδο, κατά μήκος των κλιμακοστασίων, υπάρχουν επίσης παράθυρα που στρέφονται προς την πόλη. Εάν δεν έχετε υψοφοβία μπορείτε να περπατήσετε κατά μήκος μιας διαδρομής που διατρέχει σχεδόν όλο το κτίριο και έτσι να αντικρίσετε όλη την πόλη.

Στην επιμήκη εγκάρσια τομή του κτιρίου φαίνονται τα δέντρα και ένα μέρος των υπάρχοντων στρατώνων. Το ύψος των τριών άνω ορόφων είναι ευδιάκριτο από το ισόγειο. Τα επίπεδα αυτά απέχουν πέντε μέτρα από όροφο σε όροφο, που σημαίνει ότι έχουν ελεύθερο ύψος 4m50, που θεωρείται αρκετά υψηλό. Ο τελευταίος όροφος είναι 3m60. Κάτω από το υπόγειο υπάρχει χώρος αποθήκευσης νερού για την περίπτωση φωτιάς.

Από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανές ότι οι θεατρικές κλίμακες στις πλευρές του κτιρίου διατρέχουν όλους τους ορόφους. Οι κολώνες είναι από χυτοσίδηρο που περικλείει άλλες κολώνες από σκυρόδεμα οργανικών προσμίξεων.

Σε μια άποψη κατά μήκος του ποταμού, διακρίνεται στο πρώτο επίπεδο πίσω από τα δέντρα, ο ιστορικός τοίχος που έχει αποκατασταθεί μερικώς. Στα δεξιά, ο τοίχος διακόπτεται στη συνάντησή του με την οδό Stassaertstraat. Πίσω από αυτόν τον τοίχο στα δεξιά βρίσκονται οι παλιοί στρατώνες. Όπως έχει ειπωθεί, τα μόνα παράθυρα στο κτίριο του μουσείου βρίσκονται στον τελευταίο όροφο. Στους υπόλοιπους ορόφους τα κτισμένα παράθυρα είναι ευδιάκριτα. Συχνά μας ρωτούν γιατί γεμίσαμε όλα αυτά τα παράθυρα. Τα περισσότερα μουσεία βρίσκονται σε περιοχές που δεν έχουν μεγάλη σχέση με τα εκθέματά τους. Αυτό είναι το μόνο μουσείο που χτίστηκε στο μέρος όπου όλα συνέβησαν στην πραγματικότητα. Πίστευα ότι ήταν δυνατό να αντέξεις σε αυτή τη σκέψη μόνο εάν την ξεπερνούσες χωρίς να χρειάζεται συνεχώς να βιώνεις τους ίδιους τους στρατώνες. Το τρίγωνο που σχηματίζει το κτίριο έχει ανοίγματα σε κάθε όροφο, πέραν του τελευταίου όπου βρίσκεται το αμφιθέατρο.

Εδώ μου δίνει την ευκαιρία να πω κάτι σχετικά με το χρώμα των όψεων. Όταν παρουσιάσαμε το σχέδιό μας για τον διαγωνισμό η αρχική ιδέα ήταν να χρησιμοποιήσουμε μαύρα τούβλα έτσι ώστε το κτίριο να είναι όσο το δυνατό περισσότερο ζοφερό. Σε κάθε περίπτωση, θα έπρεπε να είναι κάτι μονολιθικό. Ωστόσο,υπήρξε μεγάλη αντίδραση από τους ανθρώπους που κατοικούσαν στην περιοχή. Δύο δημοσιογράφοι από την Antwerp Gazette σύγκριναν το κτίριο με ένα κρεματόριο - παρομοίωση ιδιαίτερα κατάλληλη, ωστόσο όχι τόσο λεπτή. Ο Bart Somers, δήμαρχος του Mechelen, ενοχλήθηκε επίσης από αυτό και με ρώτησε αν το μαύρο χρώμα ήταν απολύτως απαραίτητο. Στάθηκα σταθερός για ένα διάστημα, όμως σε μια ορισμένη στιγμή διαπίστωσα ότι το κτίριο θα μπορούσε ομοίως να είναι λευκό. Όταν τελικά υποχώρησα όλοι νόμιζαν ότι αστειευόμουν όμως τελικά είμαι ευχαριστημένος που είναι λευκό. Το λευκό δένει καλύτερα το κτίριο με τους παλιούς στρατώνες και με την λευκή πλατεία στο ενδιάμεσο, που καθιστά το σύνολο προσφιλές. Συμπτωματικά, ο Abraham Burg που υπήρξε ένα διάστημα πρόεδρος του Knesset, αρχίζει το βιβλίο του για το Ολοκαύτωμα με την πρόταση: "Το Ολοκαύτωμα ήταν λευκό". Όταν το διάβασα, αντέγραψα την σελίδα και την έστειλα στον δήμαρχο. "Το ξέρατε", έγραψα.

Η ανοιχτή οροφή του κτιρίου του μουσείου διαμορφώνεται έτσι ώστε από την στοά που βρίσκεται  στην πλευρά των στρατώνων, να μπορεί κανείς να δει πάνω από τις οροφές των γύρω κτιρίων, χωρίς να χρειάζεται να κοιτάζει κανείς την φρικτή αυλή - η πρόσοψη φαίνεται μόνο από το πίσω μέρος των στρατώνων.

Η ιδιαίτερη πόρτα που βρίσκεται στον τοίχο της πρόσοψης του κτιρίου και που είναι χτισμένη με τούβλα είναι το μοναδικό απομεινάρι του σπιτιού κράτησης που το Τμήμα Συντήρησης ζήτησε να διατηρηθεί. Σύμφωνα με τις αρχές της Εβραϊκής αρχιτεκτονικής κάθε συναγωγή θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα ανολοκλήρωτο στοιχείο - ας πούμε ότι η ιδιαίτερη πόρτα ταιριάζει πολύ καλά σε αυτή τη σκέψη.

Η πύλη της εισόδου στο κεντρικό κτίριο κλείνει τη νύχτα αλλά, στη διάρκεια της ημέρας, η παλιά, γεμισμένη με τούβλα πύλη παραμένει σε μεγάλο βαθμό μη θεατή. Η πύλη, κατασκευασμένη από ακατέργαστο χάλυβα, έχει διατρηθεί με 25,000 οπές, ακόμη μια συμβολική αναφορά. Στην πραγματικότητα, το σύνολο του σχεδιασμού διαπνέεται από συμβολικές αναφορές, πολλές από τις οποίες διατηρούν προσωπική σημασία για τον αρχιτέκτονα. Θα αναφερθώ μόνο σε μια ακόμη τέτοια σημασία. Αν τοποθετήσουμε, το ένα πάνω από το άλλο, όλα τα βαγόνια των 38 μεταφορικών τρένων που αναχώρησαν από τους στρατώνες Dossin στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, παίρνουμε τον ακριβή όγκο του ίδιου του μουσείου.

Πάνω από την είσοδο - στο ισόγειο, στον χώρο ανάμεσα στο παραλληλόγραμμο κτίριο και στον τοίχο γύρω από την ιδιοκτησία - η οροφή είναι εξ ολοκλήρου από γυαλί. Η ίδια περίπτωση ισχύει και στην άλλη πλευρά του κτιρίου όπου τοποθετείται το μουσείο. Στο άλλο άκρο αυτού του χώρου, έναντι του επικλινούς τοιχώματος όπου συναντούμε τα ικριώματα, υπάρχει ακόμη ένα γλυπτό του Philip Aguirre. Το γλυπτό κάνει μια νύξη στους εκτελεστές Breendonk που εκτελέστηκαν στην προέκταση αυτού του τοίχου, όπου θα δημιουργηθεί το πάρκο. Προσωπικά, θεωρώ αποκρουστικό το γύρισμα του κεφαλιού του ανθρώπου προς τον τοίχο, όμως ο καθένας θα πρέπει βεβαίως να βιώσει το έργο μόνος του.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, δεν πρόκειται μόνο για ένα μουσείο του Ολοκαυτώματος, αλλά αφορά επίσης τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στο μουσείο συναντάμε έναν τοίχο γεμάτο με φωτογραφίες, όπου αναγράφονται τα ονόματα και οι λεπτομέρειες  περισσότερων από 25,000 ανθρώπων που απελάθηκαν και από τους οποίους περισσότεροι από 19,000 έχουν μέχρι σήμερα εντοπιστεί. Οι φωτογραφίες που εκτίθενται δίνουν ένα πρόσωπο στους ανθρώπους που βάλθηκαν στα τρένα. Ο τοίχος αυτός είναι μοναδικός στον κόσμο.

 

 

Αυτό που με δεσμεύει:  Έντονη Απουσία

'Ιδέα μου είναι μια ορισμένη ψυχραιμία,
ένας ναός που προσφέρεται ως το σκηνικό για πάθη δίχως να παρεμβαίνει σε αυτά'

Ludwig Wittgenstein

Κάθε σχέδιο ξεκινά πάντα με την μετάφραση του χαρακτήρα του εντολοδόχου. Ξεκινάς αναζητώντας την υπαρξιακή του θέληση. Αυτό διαφέρει σημαντικά από τις προϋποθέσεις, που στην αρχιτεκτονική διάλεκτο αποκαλούνται "διάγραμμα απαιτήσεων". Η ανάγκη είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει η αρχιτεκτονική. Πέρα από την χρησιμότητα, η ανάγκη είναι η ιδιαίτερη απαίτηση του εντολοδόχου. Και είναι αναπόφευκτη. Στη διάρκεια του σχεδιασμού, χρειάζεται επανειλλημένα  να αφήσεις την ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΕΚ ΤΟΥΤΟΥ, να την εγκαταλείψεις προκειμένου να προσδιορίσεις τον χαρακτήρα, το θέμα της ανάθεσης, φυσικά, ανεπιφύλακτα και δίχως έλεγχο. "Δεν είναι η περαίωση των πραγμάτων που είναι δύσκολη. Αυτό που είναι δύσκολο είναι η μύηση στην σωστή διάθεση για την πραγματοποίησή τους." - Κονσταντίν Μπρανκούζι

Η αρχιτεκτονική είναι μια αναζήτηση για την αρχιτεκτονική. Ωστόσο, η αναζήτηση προηγείται του έργου, προτού καν να μπει η πρώτη γραμμή στο χαρτί. Η αναζήτηση είναι το ταξίδι προς ο,τιδήποτε μπορεί να δοξαστεί, να μεγαλειωθεί στη διαδικασία αυτή, προς ο,τιδήποτε παίρνει ζωή. Εάν δεν δοξάζει την διαδικασία, η αρχιτεκτονική είναι μάταιη, ανολοκλήρωτη. Ως σχεδιαστής, αναζητάς την συναισθηματική ταύτιση με την διαδικασία, ένα είδος εγγύτητας και οικειότητας, και με τον τρόπο αυτό το έργο μετατρέπεται σε αυτοβιογραφικό. Η ώθηση για τον σχεδιασμό είναι το αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης, που παραμένει άγνωστο στους υπόλοιπους, παρέχει ιδέες ως μυστικούς καθοριστικούς παράγοντες που δεν είναι παρά οι προσωπικές υποδηλώσεις του σχεδιαστή. Με άλλα λόγια, από κάθε σχεδιαστική διαδικασία κοινοποιείται μόνο το αποτέλεσμα. Αυτό δεν ισχύει μόνο στην αρχιτεκτονική. Διαβάστε αυτό που έχει να πει ο Stravinski yια την μουσική σύνθεση. Ανάμεσα σε άλλα πράγματα αναφέρει: "Σχεδόν όλες οι ανακαλύψεις -ή- οι αρχικές ιδέες στις οποίες βασίζεται ένα έργο τέχνης, είναι κοινότυπες, πέραν προς τον εφευρέτη."

Βασική προϋπόθεση του έργου αυτού είναι να αντιληφθούμε την χρήση του χώρου, της τοποθεσίας. Το έργο θα πρέπει να ενσωματώνεται στην τοποθεσία ως ένα φυσικό συστατικό της. Ένα έργο που θα γίνει μέρος της μορφολογίας και της ιστορίας της περιοχής με τρόπο "φυσικό", που θα γίνει η προέκταση της πόλης. Το έργο θα αναζωπυρώσει την μνήμη του τόπου και θα πρέπει επομένως να κάνει μια χειρονομία (μια "χειρονομία" με την έννοια που δίνει ο φιλόσοφος Bart Verschaffel:  ένα μνημείο). Η δημιουργία ενός θραύσματος του χάρτη της πόλης Mechelen, με μια πλατεία και ένα κτίριο, εμπλέκει πολύ περισσότερα από την υπόδειξη της περιοχής προς οικοδόμηση και των κινήσεων που θα πραγματοποιούν οι άνθρωποι. Συνήθως, οι δρόμοι και οι πλατείες σχηματοποιούνται με βάση σχετικά κοινότυπα κτίρια κατοικιών. Αυτό οδηγεί σε ένα καλό, δημόσιο εσωτερικό της πόλης, το οποίο γνωρίζουμε όπως το οικείο του αποτύπωμα και όπως την παγκόσμια ταυτότητα της πόλης.

Η πόλη απαρτίζεται επίσης από τοποθεσίες με ιδιαίτερη σημασία. Μια σημασία που συνήθως φέρεται από ένα κτίριο που είναι ή ήταν σημαντικό σε εμάς ως κοινότητα. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τα δημαρχεία, τις καθεδρικές εκκλησίες, τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, τα γήπεδα ποδοσφαίρου και ούτω καθεξής. Ο προορισμός των στρατώνων Dossin ήταν να αποτελέσουν ένα τόσο σημαντικό κτίριο. Μια αστική εκόνα που, από ιστορικής και πολιτιστικής άποψης, προσδιορίζει την εικόνα της πόλης, έχοντας αντίκτυπο στην ταυτότητα της πόλης, ακριβώς λόγω της σημασίας του. Η σχέση, η σύμπτωση ιστορίας και τοποθεσίας σε αυτό το κτίριο είναι δυνατή και παρόλα αυτά υπήρξε απροσδιόριστη και ασήμαντη επειδή κατοικήθηκε. Οι στρατώνες θα μπορούσαν να είναι ένα μουσείο αν είχαν διατηρήσει την απτή αίσθηση του ακατοίκητου. Αυτός ο προορισμός τους καταστράφηκε από τον τεμαχισμό και την κατοίκηση του κτιρίου. Το κτίριο μετατράπηκε σε "κατοικήσιμους στρατώνες".

Το πλεονέκτημα του να χτίζεις από την αρχή, συγκρινόμενο με την επαναχρησιμοποίηση των στρατώνων, είναι ότι η νέα κατασκευή ξεδιπλώνει μια μυστικιστική, αινιγματική πτυχή μεταξύ άλλων, από την έντονη αδιαφορία του προς την καθημερινή χρήση και την κατοίκηση. Η νέα κατασκευή θα αναζητήσει έμφυτες σχέσεις με την ιστορία του τόπου αντί να επικεντρωθεί σε τυπικούς συσχετισμούς με το υπάρχον κτίριο. Σύμφωνα με τον Baudelaire, η έννοια της "αλληλογραφίας" βρίσκεται σε υψηλότερο επίπεδο από την μεταφορά, συγκεκριμένα, λόγω της ικανότητας της να προκαλέσει συγκίνηση. Οι περισσότεροι από 25,000 άνθρωποι που πέρασαν από τους στρατώνες Dossin απαρτίζουν αυτό το μουσείο, αυτή την τοποθεσία, αυτό το μέρος της πόλης. Στην προέλευση του έργου αυτού συναντάμε μια συναισθηματική αναφορά που διαπνέει το σύνολο του σχεδιασμού και της οικοδομικής διαδικασίας. Το κτίριο Dossin, παρόλο που χτίστηκε ξανά ώστε οι άνθρωποι να ξεχάσουν, δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεφύγει από το ρόλο του ως μια συναισθηματική αναφορά.

 

 

Επίσημη ονομασία έργου: Kazerne Dossin. Μνημείο, Μουσείο και Κέντρο Τεκμηρίωσης Ολοκαυτώματος και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Θέση: Mechelen, Βέλγιο
Αρχιτέκτονας: awg architects
Πελάτης: Φλαμανδική Κυβέρνηση
Κατασκευή: Νοέμβριος 2012