Εντάξτε τα βιομηχανικά κτίρια στη ζωή της πόλης

Της Χαράς Τζαναβάρα

Μουσεία, γκαλερί και άλλοι χώροι πολιτισμού, πανεπιστημιακά ιδρύματα, γραφεία αλλά και ιδιαίτερα προσεγμένα lofts στην κυριολεξία αναδύθηκαν την τελευταία εικοσαετία από εγκαταλειμμένα «κουφάρια» βιομηχανικών κτιρίων στην Αττική και στην υπόλοιπη χώρα. Από τη Θεσσαλονίκη μάλιστα, που έχει αναδείξει με ιδιαίτερο τρόπο τις εγκαταστάσεις του λιμανιού, έρχεται μια ρηξικέλευθη πρόταση για δημιουργία ισλαμικού τεμένους στο παλιό συγκρότημα της «Ελβύν».

Η «μόδα» ξεκίνησε από το Λονδίνο με τα περίφημα Docklands, τα απαξιωμένα απομεινάρια της ναυπηγικής ζώνης, που εξελίχθηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 στους πιο περιζήτητους τόπους διαμονής και πολιτισμού της βρετανικής πρωτεύουσας. Γρήγορα το βιομηχανικό design αναδείχτηκε σε κυρίαρχη τάση στην αρχιτεκτονική.

Χαρακτηριστικά δείγματα υλοποιημένων έργων από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο παρουσιάζονται στην έκθεση που οργάνωσαν το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH) και το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής. Συμμετέχουν επίσης οι έξι αρχιτεκτονικές σχολές της Ελλάδας και της Κύπρου.

Δεν είναι τυχαίο ότι η έκθεση, που θα διαρκέσει ώς τις 28 Ιουλίου, φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη στην οδό Πειραιώς, ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα της νεότερης αρχιτεκτονικής που λίγοι υποπτεύονται ότι αποτελεί επιτυχημένη μεταμόρφωση μιας απρόσωπης αποθήκης. Η Μαρία Κοκκίνου και ο Ανδρέας Κούρκουλας, που επωμίστηκαν το βάρος της αρχιτεκτονικής μεταμόρφωσης, διατήρησαν τις βασικές γραμμές του αρχικού κέλυφους, πρόσθεσαν έναν όροφο και μετατόπισαν το ενδιαφέρον στο εσωτερικό αίθριο που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις διαφορετικές ενότητες.

Ενα άλλο ενδιαφέρον πείραμα βρίσκεται σε εξέλιξη στην περίπτωση του παλιού εργοστασίου «Φιξ» στη λεωφόρο Συγγρού, που θα στεγάσει το Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Εδώ η «ιστορία» γράφτηκε λίγο διαφορετικά. Το συγκρότημα, που είχε σχεδιάσει ο ταλαντούχος και πρόωρα χαμένος Τάκης Ζενέτος, πρωτοπόρος εκπρόσωπος του μοντερνισμού στη χώρα μας, αποτελεί λαμπρό δείγμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1950. Ακολουθούσε τη νοητή γραμμή της Συγγρού, εικόνα που τα τελευταία χρόνια έχει «ακρωτηριαστεί» με την κατεδάφιση ενός σημαντικού τμήματος της απόληξης του κτιρίου λόγω των αναγκών του ομώνυμου σταθμού του μετρό. Στα τέλη του 2007, με απόφαση του τότε υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, διατηρήθηκε μόνο η όψη προς τη Συγγρού και δόθηκε το «πράσινο φως» για αλλαγές στις υπόλοιπες.

«Τα παλιά βιομηχανικά κτίρια δεν είναι μνημεία με την πλήρη έννοια του όρου» μας εξηγεί ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος, πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Σπεύδει όμως να προσθέσει ότι λόγω του όγκου και της χρήσης τους έχουν συνδεθεί με την περιοχή τους, αποτελούν σημείο αναφοράς και σημαντικό κομμάτι της ιστορίας τους. Γι΄ αυτό επιβάλλεται η διατήρησή τους, χωρίς να ακολουθούνται πάντα οι αυστηροί κανόνες που ισχύουν σε περιπτώσεις κλασικών κτιριακών μνημείων. «Από αυτή την άποψη», συνεχίζει, «είναι σημαντικό να αποκτήσουν νέες χρήσεις και να συμβάλουν στο ζωντάνεμα της γύρω περιοχής, που κατά κανόνα ακολούθησε τη φθίνουσα πορεία της αρχικής βιομηχανικής εγκατάστασης».

Οργανωμένες παρεμβάσεις

Ξεχωριστή είναι η περίπτωση του πολεοδομικού συγκροτήματος Βόλου-Νέας Ιωνίας, όπου στη δεκαετία του 1980 καταγράφηκαν 52 «άδειες» μεγάλες εγκαταστάσεις, άμεση απόρροια του γενικότερου κλίματος αποβιομηχάνισης της χώρας. Η παρέμβαση του τότε νεοσύστατου Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας δεν εξασφάλισε μόνο τις απαραίτητες εγκαταστάσεις για τις σχολές, αλλά έδωσε τα πρώτα δείγματα γραφής για το ζωντάνεμα σημαντικών κτιρίων, όπως οι καπναποθήκες Παπαστράτου, το μηχανουργείο Παπαρήγα και οι αποθήκες Ματσάγγου. «Η πόλη θα έχανε ένα σημαντικό κομμάτι της, θα έχανε τον προσανατολισμό της» επισημαίνει ο επίκουρος καθηγητής Κώστας Αδαμάκης, πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της TICCIH.

Η έκθεση, αλλά και οι συζητήσεις που τη συνοδεύουν, αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της οικονομικής κρίσης, καθώς η μία μετά την άλλη μεγάλες βιομηχανικές μονάδες «βάζουν λουκέτο» και χρειάζονται οργανωμένες παρεμβάσεις για διασωθούν όχι μόνο τα κτίρια και ο εξοπλισμός, αλλά και η ζωή που εξασφαλίζουν σε κάθε οικιστική ενότητα. Αυτή ακριβώς η συγκυρία, σύμφωνα με τους οργανωτές, επιβάλλει τη σωστική καταγραφή και την εκπόνηση προγραμμάτων αναβίωσης στις νέες παραγωγικές συνθήκες. Είναι άλλωστε μια συζήτηση που γίνεται σε διεθνή κλίμακα και δεν αφορά μόνο τους αρχιτέκτονες ή τους καλλιτέχνες, αλλά ολόκληρη την κοινωνία.

INFO: Η έκθεση με θέμα «Η βιομηχανική κληρονομιά, αναβίωση και βιωσιμότητα» φιλοξενείται ώς τις 28 Ιουλίου στο νέο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138). Πληροφορίες 210-3453111.

efsyn.gr