Η πρόκληση της Λευκωσίας

Του Νικου Βατοπουλου - kathimerini.gr

Για την αρχιτέκτονα Ρένα Σακελλαρίδου, επιμελήτρια μαζί με τη Μόρφω Παπανικολάου της κυπριακής συμμετοχής στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας (10/9 - 19/11), το θέμα «Διαπερατά όρια» είναι η ανάδειξη της νεκρής ζώνης της Λευκωσίας πάνω σε έναν ιδεολογικό κάναβο που επιτρέπει πολλαπλές προσεγγίσεις.

Μνήμη και μέλλον

Οι αρχιτέκτονες που συμμετέχουν κυκλώνουν το θέμα από διάφορες οπτικές: συμβολισμού, μνήμης, φουτουρισμού. Ολες αυτές οι ιδεολογικές και αισθητικές οπτικές πηγάζουν από μια κοινή αγωνία και διακλαδίζονται σε ετερόκλητα μονοπάτια πολυφωνίας. «Το θέμα της Λευκωσίας είναι ανατριχιαστικό ως ιδιαιτερότητα» λέει η Ρένα Σακελλαρίδου με την πείρα του αρχιτέκτονα που χτίζει. «Η νεκρή ζώνη, άλλοτε κέντρο της πόλης, είναι πλέον μια ρωγμή στον ιστό της. Το νέο κέντρο που δημιουργήθηκε αγγίζει τη νεκρή ζώνη αλλά αναγκαστικά στρέφεται σε άλλη κατεύθυνση». Η Κύπρος συμμετέχει για πρώτη φορά στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής, φέρνοντας μεν στη Βενετία και στη διεθνή κοινότητα ένα θέμα από τη δική της πραγματικότητα, αλλά με αποστάσεις από τοπικιστικά φίλτρα. Στην ουσία πρόκειται για τη σύγχρονη επανάγνωση ενός διαχρονικού θέματος στην ιστορία των αστικών σχηματισμών: η Κύπρος προκαλεί, με αυτή τη συμμετοχή, μια νέα συζήτηση πάνω στις διαχωριστικές τομές στο σώμα των πόλεων. Στην περίπτωση της Λευκωσίας των τελευταίων 32 ετών τομή και όριο είναι η νεκρή ζώνη. Στο Λονδίνο της βιομηχανικής επανάστασης θα μπορούσε να είναι ο γεμάτος απόβλητα Τάμεσης, στην Κωνσταντινούπολη των Οθωμανών θα μπορούσε να είναι το «όριο» του Γαλατά. Αλλά στη σύγχρονη Λευκωσία, η τραυματική εμπειρία της «τομής» μετατρέπεται σε δίνη αναδίπλωσης που εν προκειμένω καλείται να μετατραπεί σε πίδακα δράσης.

Η νεκρή ζώνη είναι τώρα «εργαλείο» στα χέρια των αρχιτεκτόνων που έχουν να χειριστούν ως υπόθεση εργασίας μια αστική φέτα που ενώ λυγίζει από μνήμες και ίχνη προσφέρεται παρθένα και λεία ως tabula rasa. Αυτή η παραδοξότητα από τη μια λύνει τα χέρια των αρχιτεκτόνων για να χαράξουν πάνω στη νεκρή ζώνη φουτουριστικές ουτοπίες ή συναισθηματικούς λαβυρίνθους. Αλλά από την άλλη, η ίδια η έννοια του «συνόρου» τους καθοδηγεί.

Η αρχιτεκτονική επιχειρεί στην περίπτωση αυτή, όπως μας εξηγεί η Ρένα Σακελλαρίδου, να διερευνήσει τη στεγανότητα του συνόρου, να εντοπίσει διαρροές, να το αναιρέσει ή έστω να το αφήσει ως διαπερατό ίχνος σαν να είναι χτισμένο με πορώδες υλικό που αναπνέει. Η Λευκωσία με αυτή την γκρίζα κηλίδα εκεί που ήταν άλλοτε το κέντρο της ενιαίας Κύπρου, αναζητεί μέσα από τη συμμετοχή της στην Μπιενάλε να κατανοήσει τη φύση αυτού του «ενδιάμεσου χώρου» που δεν μπορεί να λογίζεται ως «κενό» αλλά περισσότερο ως «σημείο επαφής». Το όριο μετατρέπεται με άλλα λόγια από τομή σε σύνδεσμο και από μη-τόπο σε τόπο. Η ιδιαιτερότητα της Πράσινης Γραμμής είναι ότι είναι μια ζώνη που «δεν ανήκει» σαν μια φυσαλίδα μνήμης στο σώμα μιας πόλης που σφύζει από ζωή.

Προσκεκλημένος επιμελητής της κυπριακής συμμετοχής είναι ο αρχιτέκτων Μέμος Φιλιππίδης. Συνδιοργανωτές της έκθεσης είναι ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου και ο Σύνδεσμος Αρχιτεκτόνων ΣΠΜΑΚ.