Ο «φύλακας άγγελος» της σοβιετικής αρχιτεκτονικής

Τα περισσότερα βράδια το «Ρώσικο Σαμοβάρ», ένα εστιατόριο με χαμηλό φωτισμό, στην άκρη της θεατρικής περιοχής του Μανχάταν, επικρατεί μια αίσθηση νέου ρωσικού χρήματος και φθίνουσας εμιγκρέδικης γκλαμουριάς. Ωστόσο, προσφάτως, η τραπεζαρία του επάνω ορόφου γέμισε φαντάσματα από τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, τη χρυσή εποχή της σοβιετικής «avant-garde». Ο εγγονός του αρχιτέκτονα Μοϊσέι Γκίντσμπουργκ στεκόταν σε μια γωνία, συζητώντας με την κόρη του Αλεξέι Ντούσκιν, ο οποίος σχεδίασε κάποτε υπόγειους σταθμούς για τον Στάλιν. Λίγα βήματα πιο πέρα, η κόρη του Σοβιετικού πολεοδόμου Νικολάι Μιλιούτιν έπινε βότκα με τον κονστρουκτιβιστή Μπάρι Μπέργκντολ, επικεφαλής της αρχιτεκτονικής πτέρυγας του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης.

Ηταν όλοι εκεί για ένα συμπόσιο με θέμα τη «Χαμένη Πρωτοπορία: Μοντέρνα Σοβιετική Αρχιτεκτονική, 1922-32», μια έκθεση, με πρόσφατες φωτογραφίες του Ρίτσαρντ Πέιρ στο mουσείο, που μεταφέρει την εύθραυστη κατάσταση πάμπολλων αρχιτεκτονικών μνημείων, που κατασκευάστηκαν εκείνη την ορμητική εποχή.

Ο μοντερνισμός στα χέρια του...

Εν τούτοις, ο θόρυβος στην αίθουσα είχε να κάνει λιγότερο με την αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ρωσίας και περισσότερο με μια διασημότητα, που δεν είχε περάσει ακόμη την πόρτα: ο Σεργκέι Γκορντέεφ, ένας 34χρονος δισεκατομμυριούχος κατασκευαστής και Ρώσος γερουσιαστής, ο οποίος βοήθησε στη χρηματοδότηση της έκθεσης, στο μουσείο. Πριν από δύο χρόνια, ο Γκορντέεφ αγόρασε ένα μερίδιο της οικίας Μέλνικοφ, στη Μόσχα, σκορπίζοντας πανικό στη μικρή, αλλά στενά συνδεδεμένη κοινότητα για τη συντήρηση των διατηρητέων της πόλης. Με τους συνδεδεμένους κυλινδρικούς πύργους της να αποπνέουν μια αίσθηση μοντέρνας καθαρότητας και ρωσικού μυστικισμού, αυτή η οικία θεωρείται ορόσημο σοβιετικής αρχιτεκτονικής. Εν τούτοις, βρίσκεται σε πολύτιμο έδαφος, στο κέντρο της πόλης. Τα μέλη της κοινότητας φοβήθηκαν ότι ο Γκορντέεφ, ο οποίος απέκτησε τα χρήματά του από τη ρωσική αγορά ακινήτων, ενδεχομένως θα ισοπέδωνε το σπίτι, προκειμένου να κατασκευάσει κάποιου είδους φανταχτερό οικοδόμημα, από αυτά, που έχουν καταστεί εμβληματικά της νέας Ρωσίας.

Σήμερα, η οικία Μέλνικοφ, όχι μόνο επιβιώνει αλλά φαίνεται να προορίζεται για μουσείο. Κι αυτό οφείλεται, κυρίως, αν όχι εξ ολοκλήρου, στον Γκορντέεφ, ο οποίος αναδύθηκε σε «φύλακα άγγελο» της σοβιετικής αρχιτεκτονικής.

Πέρυσι, αγόρασε, επίσης, το «Burevestnik Factory Workers Club», ένα άλλο οικοδόμημα του Μέλνικοφ, στα προάστια της Μόσχας. Ο Γκορντέεφ ίδρυσε το Ιδρυμα της Ρωσικής Avant-Garde, στους στόχους του οποίου περιλαμβάνεται η ενθάρρυνση καινοτόμων αρχιτεκτονικών τάσεων και έκδοση βιβλίων για τη ρωσική αρχιτεκτονική, καθώς και η προστασία και αποκατάσταση σημαντικών έργων της σοβιετικής εποχής.

Προσφάτως, αγόρασε τα αρχεία των αρχιτεκτόνων Ιβάν Λεονίντοφ και Αλεξέι Σούσεφ, τα οποία σκοπεύει να αποδώσει στους μελετητές. Κατέθεσε στη ρωσική Βουλή σχέδιο νόμου, που θα απαιτεί την απομάκρυνση διαφημιστικών επιγραφών από τα αρχιτεκτονήματα-ορόσημο της πόλης. (Το νομοσχέδιο εγκρίθηκε πρόσφατα από την άνω Βουλή και βρίσκεται τώρα στην κάτω Βουλή). Αναμεμειγμένος σε τόσο πολλά πράγματα, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ο Γκορντέεφ κρατά στα χέρια του, την τύχη του Μοντερνισμού, μιας από τις μεγαλύτερες κληρονομιές του 20ού αιώνα. Και παρότι οι υπέρμαχοι της διατήρησης των μνημείων, οι οποίοι κάποτε τον φοβόντουσαν, σήμερα τον εξυμνούν, ομολογούν κατ’ ιδίαν κάποια δυσπιστία.

Δωρεές και στη Νέα Υόρκη

Στο μεταξύ, ο Γκορντέεφ φαίνεται να αποβλέπει σ’ ένα ευρύτερο πεδίο δράσης: τους πολιτιστικούς θεσμούς της Νέας Υόρκης. Πέρυσι έκανε μια τεράστια δωρεά στο Μουσείο Γκουγκενχάιμ (Guggenheim Museum). Κι όταν το «Μοντέρνας Τέχνης» δεν είχε πόρους, για να χρηματοδοτήσει την έκθεση της Vanguard, ήταν ο Γκορντέεφ αυτός, ο οποίος υπέγραψε την απαιτούμενη επιταγή.

Οταν ο Γκορντέεφ έφθασε τελικώς στο «Σαμοβάρ», γλίστρησε μέσα στο πλήθος, αθόρυβα, σαν γάτα.

Ακουμπώντας σ’ έναν τοίχο, δίπλα σε ένα μπουφέ, ρωσικού στυλ, συζητούσε με ενθουσιασμό για το συμπόσιο, όπου είχε μιλήσει, εκείνη την ημέρα, σχετικά με την αποστολή του ιδρύματός του. Είπε ότι στο επίκεντρο των προσπαθειών του ιδρύματος, θα βρεθεί η «Οικία Μέλνικοφ», την οποία σχεδιάζει να μεταμορφώσει σε μουσείο, «όπως η Le Corbusier’s Villa Savoye, ή η οικία του Sir John Soane, στο Λονδίνο».

Ερωτηθείς, πώς άρχισε να ενδιαφέρεται για την αρχιτεκτονική, ο Γκορντέεφ ήταν κάπως ασαφής. Οταν άνοιξαν τα σύνορα με τη Δύση, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είπε, περιφερόταν, επί δύο χρόνια, στην Ευρώπη, όπου και ερωτεύτηκε τις γοτθικές εκκλησίες. «Ηταν η πρώτη φορά, που ανακάλυψα την αρχιτεκτονική», είπε, χωρίς να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες.

Καχύποπτοι οι επικριτές του

Οι επικριτές του Γκορντέεφ επισημαίνουν ότι ο άνθρωπος, που διόρισε ως διευθυντή του Ιδρύματος του, Μιχαήλ Βιλκόβσκι, δεν είναι ιστορικός της αρχιτεκτονικής, αλλά πρώην σύμβουλος δημοσίων σχέσεων, ο οποίος έχει εργαστεί για μεγιστάνες, όπως ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο μεγιστάνας του ρωσικού πετρελαίου, που φυλακίστηκε για απάτες και φοροδιαφυγή.

Και το οικοδόμημα «Burevestnik» που ο Γκορντέεφ υποσχέθηκε να συντηρήσει βρίσκεται ακριβώς απέναντι από ένα σοβιετικό εργοστάσιο, που η εταιρεία του σχεδιάζει να κατεδαφίσει, για να ανεγείρει στη θέση του ένα καινούργιο επιχειρηματικό και συνεδριακό κέντρο, ενισχύοντας την καχυποψία ότι τα πολιτιστικά και επιχειρηματικά του ενδιαφέροντα είναι τρόπον τινά αντιφατικά.

Ο Γκορντέεφ επιδιώκει να μετατρέψει τον εαυτό του από ακραιφνή καπιταλιστή, σε πολιτισμένο φιλάνθρωπο, σε λιγότερο από μια δεκαετία. Επιπλέον, η φύση της ανάπτυξης στη Ρωσία καθιστά την αρχιτεκτονική της κληρονομιά εξαιρετικά ευαίσθητη. Γι’ αυτό τον λόγο και μόνο αξίζει να παρακολουθήσει κάποιος την πορεία του.

«Αυτές είναι καλές αλλαγές, που συμβαίνουν στην Ρωσία», είπε. «Είμαι μόνο ένα μέρος τους. Ολοι θέλουμε να επιβιώσει αυτή η κληρονομιά, να είναι προσβάσιμη στον καθένα. Πρέπει να είμαστε μέρος του κόσμου, για να το κάνουμε σωστά».

International Herald Tribune