Μουσείο και παρατηρητήριο στον αστρονομικό σταθμό Πεντέλης.

Φοιτητική ομάδα :Καρατζά Άρτεμις, Μπόμπολας Κωνσταντίνος
Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Μάρδα Νέλλη
Ε.Μ.Π. :Μάρτιος 2004

 

Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια τα science museums και τα τεχνολογικά μουσεία διαρκώς πολλαπλασιάζονται και αναπτύσσονται, καθώς οι επισκέπτες βλέπουν τα μουσεία αυτού του τύπου ως σημαντικούς χώρους πληροφόρησης και συζήτησης, με εκπαιδευτική, πληροφοριακή και ψυχαγωγική προσφορά.

Αντιλαμβανόμενοι την σημασία των συγκεκριμένων χώρων και την απουσία τους από την πολιτιστική ζωή της πρωτεύουσας, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με την προοπτική λειτουργίας ενός μουσείου επιστημών που να σχετίζεται με ένα ερευνητικό ίδρυμα όπως είναι το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.  Το παλαιότερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας, απαρτίζεται σήμερα από τέσσερα Ινστιτούτα: το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, το Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης, το Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπισης και το Ινστιτούτο Αστρονομίας και Αστροφυσικής.

Χωροθέτηση
Η τοποθεσία που επιλέχθηκε για την εγκατάσταση του νέου μουσείου είναι ο λόφος Κουφό στην Πεντέλη, όπου το 1959 εγκαταστάθηκε σε θόλο που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Β. Κασσάνδρα το τηλεσκόπιο NEWALL, δωρεά του Πανεπιστήμίου του Cambridge. Η βάση του κτιρίου είναι κατασκευασμένη εξ’ ολοκλήρου από πεντελικό μάρμαρο και η στέγαση γίνεται με μεταλλικό θόλο διαμέτρου 18 μέτρων. Τόσο ο θόλος, όσο και το τηλεσκόπιο αποτελούν μνημεία της σύγχρονης ιστορίας της αστρονομίας.

Κτιριολογικό πρόγραμμα
Η διπλωματική εργασία αφορά τη δημιουργία ενός μουσείου έκτασης 3500 τ.μ. στο λόφο Κουφό το οποίο θα απαρτίζεται από τέσσερις τομείς κατ΄αντιστοιχία των τεσσάρων Ινστιτούτων του Αστεροσκοπείου, ενισχύοντας έτσι τον εκπαιδευτικό ρόλο του ιδρύματος που σήμερα είναι εξαιρετικά περιορισμένος. Το μουσείο αναφέρεται κυρίως σε μαθητές και θα αποτελεί εναλλακτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, συμπληρωματικό της σχολικής εκπαιδευτικής δραστηριότητας, σε τομείς που δεν καλύπτονται διαφορετικά.

Συμπληρωματικά στο μουσείο θα λειτουργεί κατάστημα, βρεφονηπιακός σταθμός, κέντρο ελέγχου, χώρος διοίκησης και αρχείο, αποθηκευτικός χώρος, καθώς και κάποιες βοηθητικές λειτουργίες αυτών. Παράλληλα, στο κτιριολογικό πρόγραμμα προβλέπεται αμφιθέατρο χωρητικότητας  200 ατόμων, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και βιβλιοθήκη, χώροι που θα λειτουργούν σε συνδυασμό με το μουσείο, αλλά θα καλύπτουν και τις ανάγκες ομάδων ερασιτεχνών αστρονόμων, που παρά τον μεγάλο αριθμό τους δεν διαθέτουν στη χώρα μας τόπους συνεύρεσης και ανταλλαγής απόψεων και πληροφοριών. Τέλος, προτείνεται η δημιουργία μικρού αναψυκτηρίου, το οποίο θα λειτουργεί αυτόνομα. Το κτιριακό συγκρότημα θα έχει συνολική έκταση 6070 τ.μ.

Πολεοδομικές παρεμβάσεις - διαμορφώσεις
Στα πλαίσια της επέμβασης, προβλέπεται η απόδοση της έκτασης του Αστεροσκοπείου προς δημόσια χρήση. Για το λόγο αυτό διαμορφώνονται μονοπάτια για περίπατο στο λόφο, δημιουργούνται νέες προσβάσεις και παράλληλα, προτείνεται η δημιουργία δικτύου πεζών και ποδηλάτων με ταυτόχρονη ανάπλαση της γύρω περιοχής. Στόχος είναι η ενοποίηση των τοποσήμων και των κοινόχρηστων χώρων μέσω μιας διαδρομής που θα συνδέει το εμπορικό κέντρο της Νέας Πεντέλης με την Ι. Μ. Πεντέλης, το λόφο Κουφό, τα μικρότερα κέντρα της περιοχής και τον Πύργο της Δουκίσσης Πλακεντίας.

 

Πολεοδομικές παρεμβάσεις – Διαμορφώσεις

 

Συνθετική διαδικασία
Εστιάζοντας στο χώρο του μουσείου και τον τρόπο αντιμετώπισης του, πρέπει να αναφέρουμε πως σύμφωνα με σχετικές έρευνες η εκπαιδευτική δραστηριότητα των μουσείων αποδίδει περισσότερο όταν, εκτός από το μυαλό, διεγείρονται και οι αισθήσεις. Για το λόγο αυτό προσπαθήσαμε να αποσαφηνίσουμε τα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να έχει ο κάθε τομέας του μουσείου, προκειμένου οι χωρικές ποιότητες να συμπληρώνουν αυτό που αποκομίζει ο θεατής από τα εκθέματα. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν η δημιουργία σε πρώτη φάση μοντέλων (αρχικά  δύο διαστάσεων και στη συνέχεια τριών) με τα οποία επιχειρήσαμε να αποσαφηνίσουμε τις χωρικές ποιότητες που εκφράζουν τον κάθε τομέα ξεχωριστά. Για παράδειγμα στον τομέα του σεισμού επιχειρήσαμε να μεταφράσουμε σε χώρο την έννοια της ακανονιστίας, της αδρότητας, της αστάθειας, ενώ στον τομέα του διαστήματος την αίσθηση της αιώρησης, την έννοια του απείρου κτλ.

Παράλληλα με κολλάζ και μακέτες διερευνήσαμε την χωροθέτηση του συγκροτήματος στο Λόφο. Οι βασικές αρχές που ακολουθήσαμε ήταν: α) η προσαρμογή του κτιρίου στο φυσικό ανάγλυφο (γι’ αυτό το λόγο το κτίριο ακολουθεί τις καμπύλες του εδάφους και είναι υπόγειο στο μεγαλύτερο μέρος του), β) ο υφιστάμενος θόλος να αποτελέσει κομμάτι της διαδρομής του μουσείου, γ) η δημιουργία μιας υπαίθριας πορείας, κατά την οποία ο επισκέπτης να παρατηρεί την πόλη, δεδομένης της πανοραμικής θέας από το οικόπεδο.

 

 

 

Χωρικές διερευνήσεις - Χωροθέτηση
Στα πρώτα στάδια μας απασχόλησε έντονα η απόσταση που θα έπρεπε να κρατήσει το μουσείο από το θόλο, η οργάνωση των χώρων που θα λειτουργούν και ανεξάρτητα από το μουσείο, αλλά και το αν η πορεία στους χώρους του μουσείο θα έπρεπε να έχει κοινή αρχή και τέλος. Αναφορικά με αυτή τη διαδρομή αποφασίσαμε τελικά πως για λειτουργικούς λόγους έπρεπε να ξεκινά και να καταλήγει σε ένα κεντρικό χώρο από τον οποίο θα διανέμονται οι κινήσεις και στις υπόλοιπες λειτουργίες (αίθουσα πολλαπλών, αμφιθέατρο, κ.α.) ενώ, αναφορικά με τη θεματολογία της διαμορφώσαμε ένα σενάριο που καλύπτει εκπαιδευτικά την πορεία από το εσωτερικό της γης ως το διάστημα.

Περιγραφή λύσης
Μεταφράζοντας το σενάριο σε χώρο, η διαδρομή του μουσείου ξεκινάει με μια σταδιακή κατάβαση που παραπέμπει σε μια πορεία προς το κέντρο της γης, ενώ στη συνέχεια η διαδρομή ανεβαίνει σταδιακά, καθώς μαθαίνει κανείς για τα φαινόμενα στην επιφάνεια της γης, στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και το διάστημα. Αντίστοιχα σε επίπεδο κάτοψης, η τεθλασμένη πορεία ξεκινάει στον τομέα του σεισμού ακατάστατη και σταδιακά οργανώνεται με βάση τις αισθήσεις που αντιστοιχούν σε κάθε τομέα.

 

Κάτοψη υπογείου

 

 

Αναλύοντας την τελική πρόταση είναι σαφές πως ολόκληρο το συγκρότημα στρέφεται στο θόλο αστρονομικών παρατηρήσεων, διατηρώντας χαμηλά ύψη και ακολουθώντας το φυσικό ανάγλυφο.

 

Τομές

 

Καθώς ο επισκεπτης προσεγγιζει το συγκρότημα από τον πεζόδρομο συναντά ένα σαφές όριο που οδηγεί στην είσοδο του μουσείου. Από εκεί περνώντας από τις πληροφορίες και κατεβαίνοντας από μία ράμπα βρίσκεται στο φουαγιέ το οποίο ανοίγεται προς το θόλο. Εκεί συναντάμε το βεστιάριο, το εκδοτήριο των εισιτηρίων και το βρεφονηπιακό σταθμό για την δημιουργική απασχόληση των παιδιών προσχολικής ηλικίας.

 

Κάτοψη ισογείου

 

Κατά την είσοδο στην εκθεσιακή διαδομή μέσω ράμπας που φωτίζεται από σχισμή στην οροφή, συναντάμε τον χώρο που αναφέρεται στην δομή του εσωτερικού της γης και στην εξέλιξη της στο πέρασμα των χρόνων. Στη συνέχεια εξηγείται η γέννηση των σεισμών με βάση τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών, ενώ έπειτα περιτρέχοντας κανείς ένα κομμάτι φυσικού βράχου μαθαίνει για τα είδη των σεισμών και των σεισμικών κυμάτων, καθώς και τον τρόπο μέτρησης της έντασης των σεισμών.
Ο επόμενος χώρος αναφέρεται στα είδη των ρηγμάτων και τις εδαφικές μετακινήσεις που οφείλονται σε αυτά. Για την κατανόηση των τελευταίων έχει δημιουργηθεί σε αυτό το χώρο ένα παιχνίδι όπου πατώντας σε κομμάτια πλακών προσομοιάζονται κάθε φορά διαφορετικές μετακινήσεις του εδάφους. Τέλος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των σεισμών στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, σε ένα πυραμιδοειδή χώρο που φωτίζεται από ψηλά δημιουργώντας έντονα συναισθήματα, ενώ στον τελευταίο χώρο μέσω μιας σύντομης προβολής ενημερώνεται για τα μέτρα προστασίας από τους σεισμούς.

Ανάμεσα στους τομείς παρεμβάλλεται κάθε φορά ένας μεταβατικός χώρος που φωτίζεται με φυσικό φως. Ο χώρος αυτός σηματοδοτεί κάθε φορά την μετάβαση στον επόμενο τομέα, αλλά και το σταδιακό ανέβασμα από το εσωτερικό της γης στο διάστημα.

Σε ότι αφορά το μουσείο πρέπει να αναφέρουμε πως για την αποφυγή της μουσειακής κόπωσης, αναζητήσαμε μια ποικιλία στην σχέση θεατή εκθέματος, την διαβάθμιση του φωτός, του ήχου, της θερμοκρασίας, αλλά και τις χρωματικές αποχρώσεις των χώρων.

 

Μακέτα τομής

 

Στον τομέα που αναφέρεται στο περιβάλλον προσομοιώνονται αρχικά τέσσερις βασικές περιβαλλοντικές συνθήκες (βροχή, παγετός, αέρας, ξηρασία). Στη συνέχεια με μια μικρής διάρκειας προβολή παρουσιάζεται η βιομηχανική επανάσταση και οι επιπτώσεις της βιομηχανοποίησης στο φυσικό περιβάλλον, ενώ ακολουθεί ένας χώρος όπου μέσω διαδραστικών εκθεμάτων ο επισκέπτης μπορεί να μάθει για την ρύπανση και τις επιπτώσεις της.
Στη συνέχεια επεξηγείται  τη φασματογραφία (μέθοδος επεξεργασίας των στοιχείων που λαμβάνει το Ινστιτούτο από τους δορυφόρους), ενώ ακολουθεί μια επαλληλία τριών χώρων στους οποίους κάποιος μπορεί να συμμετάσχει σε μια διαδικασία ρύπανσης και εξυγίανσης του εδάφους, του νερού ή του αέρα. Το τελευταίο τμήμα αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας.

Οι περισσότεροι χώροι αυτού του τομέα φωτίζονται από φεγγίτες στην οροφή. Με τη χρήση κατάλληλων υαλοστασίων και στοιχείων νερού, το φυσικό φως παραμορφώνεται κάθε φορά προκειμένου να δημιουργήσει την επιθυμητή αίσθηση για κάθε χώρο.

 

Τρισδιάστατες απεικονίσεις εσωτερικών χώρων μουσείου

 

Ο τομέας που αναφέρεται στις τηλεπικοινωνίες απαρτίζεται από τέσσερις διαδοχικούς, πανομοιότυπους χώρους. Ο πρώτος εισάγει τον επισκέπτη στην έννοια της τηλεπικοινωνίας και των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, καθώς και στον τρόπο διάδοσης τους. Οι υπόλοιποι αναφέρονται στις καλωδιακές, ασύρματες  και δορυφορικές τηλεπικοινωνίες αντίστοιχα. Οι τρεις αυτοί χώροι διαφοροποιούνται από τον πρώτο καθώς το δάπεδο είναι μεταλλικό επιτρέποντας την θέαση των εγκαταστάσεων που περνούν από κάτω. Σε αυτούς τους χώρους αποδίδεται τεχνολογικός χαρακτήρας σε αντίθεση με τον πρώτο που διαπραγματεύεται περισσότερο νοητικές έννοιες.

Στον τελευταίο τομέα του μουσείου, που σχετίζεται με τη μελέτη του διαστήματος, θέλαμε να δημιουργήσουμε την αίσθηση της αιώρησης. Έτσι περνώντας κανείς από ένα διάδρομο, όπου υπάρχει σταδιακή μετάβαση από το φως στο σκοτάδι, μέσω μιας εναέριας κίνησης περνά από τρεις μεγάλους χώρους όπου υπάρχουν οθόνες προβολής. Στον πρώτο χώρο που είναι και ο μεγαλύτερος, έχει δημιουργηθεί ένα μικρό αμφιθέατρο, όπου σε μια ημικυλινδική οθόνη, παρουσιάζεται η δημιουργία του σύμπαντος και των επιμέρους στοιχείων του. Στους άλλους δύο χώρους με τη συμμετοχή του επισκέπτη παρέχονται πληροφορίες για το δικό μας ηλιακό σύστημα, αλλά και τα βήματα του ανθρώπου στο διάστημα. Στο τελευταίο τμήμα συναντάμε προσομοιωτές με τη βοήθεια των οποίων ο επισκέπτης μπορεί να ζήσει την εμπειρία ενός ταξιδιού στο διάστημα. Από εκεί μέσω ενός διαδρόμου όπου σταδιακά μεταβαίνει ο επισκέπτης από το σκοτάδι στο φως, καταλήγουμε στο φουαγιέ με το βλέμμα να κεντρίζεται από το θόλο του Αστεροσκοπείου.

 

Μακέτα

 

Από το φουαγιέ μπορεί ο επισκέπτης να κατευθυνθεί στο κατάστημα, ενώ στην ίδια στάθμη συναντάμε ακόμη τη διοίκηση, αποθηκευτικούς χώρους και το κέντρο ελέγχου των προβολών του μουσείου. Ο χώρος των εγκαταστάσεων τοποθετείται κεντροβαρικά, ενώ για τα δίκτυα έχει προβλεφθεί εσωτερικός διάδρομος που περιτρέχει το κτίριο.

Όσον αφορά τις επισκέψεις σχολείων, μετά το μουσείο υπάρχει η δυνατότητα συγκέντρωσης στο αμφιθέατρο και η συζήτηση με ειδικευμένο προσωπικό σε θέματα που κίνησαν το ενδιαφέρον των παιδιών. Εναλλακτικά θα μπορούσε να ακολουθήσει δημιουργική απασχόληση των παιδιών μικρότερης ηλικίας στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων.
Στη συνέχεια της εκπαιδευτικής πορείας μπορεί κανείς να επισκεφθεί την αίθουσα του τηλεσκοπίου Newall, στην οποία εκτός από το τηλεσκόπιο θα εκτίθενται και άλλα αντικείμενα μουσειακής αξίας του Αστεροσκοπείου. Στο ισόγειο του θόλου θα λειτουργεί βιβλιοθήκη για περιοδικά και ηλεκτονική βιβλιοθήκη, στην οποία θα μπορεί να ανατρέξει κανείς για περαιτέρω πληροφορίες.

Μετά την ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, μπορεί κάποιος να επιλέξει μια υπαίθρια πορεία, είτε πιο ελεύθερη, είτε ανεβαίνοντας στο δώμα του χώρου εισόδου στο οποίο τοποθετούνται τηλεσκόπια για την παρατήρηση της πόλης. Το αμφιθέατρο, η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και η βιβλιοθήκη αναφέρονται και στους ερασιτέχνες παρατηρητές. Αποτελούν χώρους στους οποίους μπορούν να συνεδριάσουν, να συζητήσουν και να ενημερωθούν για τις τρέχουσες εξελίξεις της αστρονομίας. Παράλληλα οι ερασιτέχνες αστρονόμοι μπορούν με την οργάνωση συζητήσεων και διαλέξεων να έρθουν σε επαφή και με την επιστημονική κοινότητα, ακολουθώντας το παράδειγμα των μεγάλων Αστεροσκοπείων του εξωτερικού.

Λαμβάνοντας υπόψη την ένταξη του κτιρίου στο φυσικό τοπίο και τη βιοκλιματική διάσταση, επιλέξαμε την φύτευση των περισσότερων δωμάτων και την κατασκευή υπόσκαφων όγκων και όγκων που σηκώνονται από το φυσικό έδαφος, διατηρώντας χαμηλά ύψη. Οι όψεις, όπως και οι εσωτερικοί τοίχοι, διαμορφώνονται με ανεπίχριστο σκυρόδεμα, συμβάλλοντας στην ένταξη στο φυσικό βράχο.

 

Τρισδιάστατες απεικονίσεις εξωτερικού χώρου

 

Φοιτητική ομάδα :Καρατζά Άρτεμις, Μπόμπολας Κωνσταντίνος
Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Μάρδα Νέλλη
Ε.Μ.Π. :Μάρτιος 2004

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.