«Απορίας Άξιο»

Ο νέος πρωθυπουργός, σαν ένας απο τους «πολλούς», πιστεύει και αυτός ότι οι Έλληνες αρχιτέκτονες είναι απλά και γενικά «μηχανικοί». Γι’ αυτό και όποτε χρειάζεται «Αρχιτέκτονα» θ’ απευθύνεται στο εξωτερικό για να τον βρει... Όπως εξάλλου έπραξε με τον Ιταλό αρχιτέκτονα Ρέντζο Πιάνο και το Ίδρυμα Νιάρχου για το Κέντρο Πολιτισμού στο Φαληρικό Δέλτα.

Στο «Σημειωματάριο» του Ενημερωτικού Δελτίου ΤΕΕ, (τεύχος 2557, 26/10/2009), δημοσιεύθηκε το ακόλουθο μικρό σχόλιο: «Απορίας άξιο είναι, πως οι Έλληνες αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι γίνονται αποδεκτοί διεθνώς (και στην Ισπανία) μέσα απο διαγωνιστικές διαδικασίες, αλλά δεν κρίνονται κατάλληλοι στην χώρα μας. Να περιμένουμε μια έμπρακτη απάντηση απο την νέα κυβέρνηση;». Αφορούσε δε την απαξίωση που επέδειξε ο πρωθυπουργός κ. Παπανδρέου προς τους Έλληνες αρχιτέκτονες, προσκαλώντας τον «αναμορφωτή της Βαρκελώνης», Ισπανό αρχιτέκτονα Ζοσέπ Αντόν Ασεμπίγιο, να του παράσχει τις συμβουλές του.

Το Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης (ΣΑΕ) έκανε αντίστοιχα την ακόλουθη πολιτική πρόταση προς τους ευρωπαίους υποψήφιους των Ευρωεκλογών του 2009: «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα Κράτη Μέλη και οι Τοπικές Αρχές, μέσω της υιοθέτησης και εφαρμογής σωστών και καλά σχεδιασμένων αρχιτεκτονικών πολιτικών, πρέπει να διασφαλίσουν ότι εκείνοι που λαμβάνουν αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα, αλλά και το ευρύ κοινό, γνωρίζουν τα οφέλη που μπορεί να φέρει η αρχιτεκτονική στην καθημερινή τους ζωή και στη συνολική βιωσιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος» - Γεν. Συνέλευση ΣΑΕ, Βρυξέλλες, 24-25/4/09.

Το σχόλιο του «Σημειωματάριου» και η πρόταση του Συμβουλίου με παρότρυναν ν’ επανεξετάσω το πώς αντιμετωπίζεται η ελληνική αρχιτεκτονική στη χώρα μας. Μέσω ποιας δηλαδή «υιοθέτησης και εφαρμογής καλά σχεδιασμένων αρχιτεκτονικών πολιτικών» φροντίσαμε έτσι ώστε να διαπαιδαγωγηθεί «το ευρύ κοινό», ο μέσος Έλληνας πολίτης ως προς τα οφέλη και τις κοινωνικές αξίες της αρχιτεκτονικής.
• Εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, ποιος σύλλογος, ινστιτούτο, ίδρυμα, ή μουσείο, απο την μεταπολίτευση μέχρι και σήμερα, φρόντισε για την ουσιαστική επικοινωνία της ελληνικής αρχιτεκτονικής με τους πολλούς;
• Πόσες φορές όλοι αυτοί είχαν σκοπό την διαπαιδαγώγηση των πολιτών  υποδεικνύοντας προσιτούς οικονομικά δρόμους για τον σχεδιασμό της μεσοαστικής ή την εργατικής κατοικίας, του κτηρίου γραφείων ή του επαγγελματικού χώρου;                                                                   
• Πότε κατάφεραν έτσι ώστε οι όποιες σχετικές δημόσιες δράσεις να μη παρουσιάζουν μόνο παραδείγματα αρχιτεκτονικής με εντυπωσιακές φωτογραφίες ακριβών και πολυτελών κατασκευών; ‘Η πόσες φορές αυτές έγιναν με την προσήκουσα φροντίδα εκλαΐκευσης στους σεμνούς χώρους της τοπικής αυτοδιοίκησης ή των γειτονιών;

Με μοναδική εφέτος εξαίρεση την καλά στοχευμένη και με άποψη παρουσίαση του έργου του άξιου καθηγητή αρχιτεκτονικής Δημήτρη Φατούρου στο Μουσείο Μπενάκη (30/09 - 01/11/2009), οι περισσότερες εκθέσεις ελληνικού ενδιαφέροντος στήνονται με κώδικες επικοινωνίας που στην ουσία αναφέρονται μόνο στο χώρο των αρχιτεκτόνων και σ’ ένα εξειδικευμένο κύκλο συμπολιτών μας και των περί αυτών δικτύων επηρεασμού των αποφάσεων (ΜΜΕ, εκδοτικοί οίκοι κλπ). Στις δυο π.χ απ’ αυτές μέσα στο 2009, επίσης στο Μουσείο Μπενάκη, «Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2008» και ιδιαίτερα «Η κατοικία στην Ελλάδα από τον 20ο στον 21ο αιώνα», εκτός των τίτλων που περιέγραφαν με σαφήνεια το θέμα, μου ήταν δύσκολο όχι μόνο να καταλάβω τα δυσνόητα ακόμα και για αρχιτέκτονες γραφόμενα, αλλά και επί το πρακτικότερο να διαβάσω π.χ τα μικρά γράμματα κειμένων που ήταν δύσκολο να ιδωθούν από απόσταση 1,5 μέτρου· στην δε προσπάθεια να πλησιάσω τα ιδιόμορφα και σε χαμηλό ύψος σχόλια κάποιων σχεδίων, εμποδιζόμουνα από τις μακέτες που είχαν τοποθετηθεί μπροστά απο τους πίνακες της έκθεσης.

Όσο δε αφορά το μέσο πολίτη τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα. Η όλη  οργάνωση δεν βοηθούσε ν’ απαντηθούν με κατανοητές μεθόδους βασικά ερωτήματα, όπως π.χ, πώς μπορεί ο καθένας να αποκρυπτογραφήσει έστω και κάποια από τα θετικά στοιχεία που «κρύβονται» σ’ αυτά; Ποιες είναι οι αξίες που κάνουν το έργο ξεχωριστό και γι’ αυτό αξίζει να αφομοιωθούν; Πόσο κόστισε η κατασκευή, κλπ. Σ’ αυτές τις εκθέσεις δεν εκπληρωνόταν καμία από τις στοιχειώδης παιδευτικές απαιτήσεις προς το «ευρύ κοινό»· κάτι που θάπρεπε ν’ αποτελεί αυτονόητο και παράλληλο κοινωνικό στόχο, μουσείου και οργανωτών ως προς την ελληνική αρχιτεκτονική. Εκτός κι’ αν δεν είναι έτσι.

Εκτιμώ λοιπόν ότι δράσεις σαν κι’ αυτές έχουν χαρακτήρα εσωστρεφή, διανοουμενίστικο και αποξενωτικό για την ευρύτερη κοινωνία· γεγονός που επίσης επικυρώνεται απο τις αποκλειστικές μεθόδους και τα μέσα που αυτές διαφημίζονται. Όσο δε για τις αξίες που ομολογουμένως περιέχουν, δυστυχώς, εξαντλούνται στην αυτάρεσκη μεταξύ-του-κλάδου ενημέρωση και επαγγελματική επιβεβαίωση. Αξιοποιούνται δε εντέλει στην προώθηση της δημόσιας εικόνας των δημιουργών αρχιτεκτόνων προς τους λίγους αποδέκτες: αυτούς που θα μπορούσαν και να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες τους. 

Όσο δε για τους υπόλοιπους, τη συντριπτική πλειονότητα των αρχιτεκτόνων, σ’ αυτούς απομένει να συνδιαλέγονται στο διηνεκές μ’ ένα αδιαπαιδαγώγητο καταναλωτικό κοινό που έχει αφεθεί έρμαιο των ιλλουστρέ φωτογραφιών των φιγουρινιών και των εμπορικών περιοδικών των περιπτέρων· και το ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΞΕΡΕΙ να επιζητά είναι η «άδεια απο το μηχανικό» ή το πολύ, μια «ωραία φάτσα». 

Παίρνοντας τέλος σαν δεδομένη την σκοταδιστική συμπεριφορά της ελληνικής πολιτείας στις σχέσεις της με τον θεσμό, ήλθε η σειρά ν’ αναρωτηθούμε για τον «Θεματοφύλακα»: το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος. Κι εδώ πράγματι «Είναι απορίας άξιο»:
•  Πώς ένας τόσο σημαντικός για την ανάπτυξη της χώρας φορέας, διατηρεί ακόμα την παγκόσμια πρωτοτυπία για ευνομούμενη πολιτεία και εκλέγει με κομματικά και όχι αξιοκρατικά κριτήρια το συντεχνιακό του κατεστημένο;
•  Πώς και με ποιο τρόπο έχει συνδράμει ουσιαστικά, παρ’ όλες τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις, στον θεσμικό αλλά και πρακτικό απεγκλωβισμό της αρχιτεκτονικής απο τις οργανωμένες στους κόλπους του (και όχι μόνο) συντεχνίες που συντηρούν τα συμφέροντα του αγοραίου εμπορίου;
•  Πώς και με ποιο τρόπο πίεσε ή φρόντισε προκειμένου η αρχιτεκτονική να εξασκείται απο τους εκπαιδευμένους γι’ αυτό αρχιτέκτονες και όχι από πολιτικούς μηχανικούς, μηχανολόγους και τοπογράφους; Όταν π.χ στην Ισπανία που επικαλείται το «Σημειωματάριο», ΌΛΟ μα ΟΛΟ το χώρο της αρχιτεκτονικής τον διαχειρίζονται και μόνο αυτοί που έχουν την κατάλληλη προς τούτο εκπαίδευση. Δηλαδή οι αρχιτέκτονες.
•  Πώς τέλος ανέχεται, σε μια ανίερη αντίστοιχη συναλλαγή να νέμονται οι  αρχιτέκτονες χώρους που δεν έχουν επίσης καμία ουσιαστική σχέση; Όπως είναι οι στατικές, οι τοπογραφικές και οι ηλεκτρομηχανολογικές μελέτες.  

Πολιτειακή, κατασκευαστική και οικονομική κατεστημένη αντίληψη, όλα τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι και σήμερα, έχουν δυστυχώς «φροντίσει» ετσι ώστε σ’ ενα συστημικό μπάχαλο όλοι να ταυτίζονται με όλα. Η μεν κατασκευή να ταυτίζεται γενικά με τον «μηχανικό» και τον «εργολάβο», η δε παρεξηγημένη και «αχρείαστη» αρχιτεκτονική να ταυτίζεται με το «πολυτελές» και το «ακριβό»... το «έργο για λίγους»· γεγονός που και σαν υπηρεσία την έχει καταστήσει απλησίαστη για τον μέσο πολίτη.

Έτσι λοιπόν δεν πρέπει να εκπλησσόμαστε. Καθότι ο νέος πρωθυπουργός, σαν ένας απο τους «πολλούς», πιστεύει και αυτός ότι οι Έλληνες αρχιτέκτονες είναι απλά και γενικά «μηχανικοί». Γι’ αυτό και όποτε χρειάζεται «Αρχιτέκτονα» θ’ απευθύνεται στο εξωτερικό για να τον βρει... Όπως εξάλλου έπραξαν και οι μεσσιανικής αντίληψης προκάτοχοι του με τον Ισπανό αρχιτέκτονα  Σαντιάγο Καλατράβα, στο ένα και μοναδικό (!!) «επώνυμο» αρχιτεκτονικό έργο των ολυμπιακών αγώνων – το σκέπαστρο του σταδίου... Και όπως επίσης πράττει με τον Ιταλό αρχιτέκτονα Ρέντζο Πιάνο το Ίδρυμα Νιάρχου για το Κέντρο Πολιτισμού στο χώρο του παλαιού Ιπποδρόμου στο Φαληρικό Δέλτα.

Σωτήρης Ν. Παπαδόπουλος, Αρχιτέκτονας 
Μέλος του «Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης» - Εκπρόσωπος του 
Συλλόγου Αρχιτεκτόνων - ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ. 

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο ενημερωτικό δελτίο του ΤΕΕ (2563, 7/12/2009).