Ο πύργος του Πειραιά και άλλες ιστορίες

Το «περιβάλλον» της οικονομικής κρίσης  δεν είναι το καλύτερο δυνατό για  πολεοδομικές,  αρχιτεκτονικές και αισθητικές επεμβάσεις στο αστικό τοπίο. Υπάρχει αναμφισβήτητα κάτι το «ηρωϊκό» στις  δραστηριότητες  που αναδύονται  μέσα σε συνθήκες οικονομικής στενότητας και ματαίωσης ονείρων  .  . Των πραγμάτων ούτως εχόντων,  η  δραστηριότητα της ομάδας  GreekArchitects  όσον αφορά τον διαγωνισμό ανάπλασης του «Πύργου του Πειραιά»  αποτέλεσε μια ευχάριστη έκπληξη . Απόδειξη η μεγάλη προσέλευση στην αίθουσα της οδού Πειραιώς για την κοινοποίηση των βραβείων του διαγωνισμού . Απόδειξη το ενδιαφέρον που επενδύθηκε σε  ένα πρόβλημα , που θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε ως «άσκηση ενεργητικής προσαρμογής» ενός κατ' εξοχήν απροσάρμοστου κτιρίου, στο αστικό περιβάλλον του Πειραιά...

Αυτή η  «ενεργητική προσαρμογή» δεν αποτελούσε  καινοτομία,  αλλά αντίθετα ήταν  συνέχεια παλαιότερων δραστηριοτήτων  του GreekArchitects .  Η ομάδα πέρυσι έδωσε δείγμα γραφής  όταν οργάνωσε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα την ανάπλαση των όψεων των κτιρίων, που διαμεσολαβούν μεταξύ του «Ιερού βράχου» και του νέου Μουσείου της Ακρόπολης. Τα κτίρια αυτά, παρά την υψηλή θέση τους στην  οικιστική «επετηρίδα» ,  προορίζονταν αρχικά για κατεδάφιση, όμως ύστερα από κινητοποιήσεις διασώθηκαν.Στον διάλογο των ετών 2007-2009  η διάσωσή τους  υπηρετούσε, σύμφωνα με την άποψη πολλών,  μια λογική «εξοικονόμησης ποιοτικών κτιρίων», που οπωσδήποτε δεν πλεονάζουν στον ευρύτερο αθηναϊκό χώρο. Όμως για κάποιους άλλους  όπως λ.χ. για την «Ελληνική Εταιρεία», ετίθετο  το γενικότερο πρόβλημα της «συμβατότητας» των νέων κατασκευαστικών επεμβάσεων με τον προϋπάρχοντα κτιριακό  περίγυρο. Και η απάντηση της Ελληνικής Εταιρείας   επικεντρωνόταν στην άποψη  ότι  οι επιγενόμενες κτιριακές δομές πρέπει   να προσαρμόζονται στις προηγούμενες, αντί να προωθείται η  εύκολη λύση της κατεδάφισης και του παραγκωνισμού του κτιριακού παρελθόντος.....

Αυτή η υπόθεση της συμβατότητας παλαιότερων και νεώτερων αρχιτεκτονικών μορφών  είχε  τονισθεί στην  δεκαετία του 60, όταν ο υπό ανέγερση «Πύργος των Αθηνών» στους Αμπελόκηπους  απειλούσε -  σύμφωνα με ορισμένες απόψεις -  την οπτική πρωτοκαθεδρία της Ακρόπολης  και εισήγαγε «καινά δαιμόνια» στο αθηναϊκό τοπίο . Οι απόψεις αυτές είχαν  σχέση  με την  αντιμετώπιση της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής ασυναρτησίας εκείνων των καιρών, όμως από την άλλη πλευρά έβαζαν και ένα ζήτημα overdose ( υπερχορήγησης!)  προστασίας  προς όφελος του «παρωχημένου»  περιβάλλοντος , εις βάρος  των αναπόφευκτων και επιδιωκτέων νεωτερισμών.  Υποθέτω ότι  το ίδιο πρόβλημα - δηλαδή της συμβατότητας των νεώτερων αρχιτεκτονικών επεμβάσεων  με το κτιριακό παρελθόν,   χωρίς  απάρνηση της νεωτερίζουσας αρχιτεκτονικής δυναμικής -  απασχόλησε τους επίδοξους διαμορφωτές της κινεζικής πλατείας Τιεν Αν Μεν .  Πρόσφατα οι τηλεθεατές μεγάλου ελληνικού καναλιού είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις διαδικασίες υποβολής αρχιτεκτονικών προτάσεων για την «ανάπλαση» και τον εμπλουτισμό  της ιστορικής  πλατείας ,  με την εντυπωσιακή ανοικτότητα και το εξωφρενικό μέγεθος των χιλιάδων στρεμμάτων. Εδώ   οι κινεζικές αρχές έφτασαν στο σημείο να απορρίψουν  40 (!) αρχιτεκτονικές προτάσεις νέων κτιρίων από διεθνείς μελετητικούς οργανισμούς υψηλού κύρους, διότι τα σχέδιά τους δεν «προσαρμόζονταν στην ιδιαιτερότητα του χώρου και πιο συγκεκριμένα στο υφιστάμενο επί της πλατείας «Ανάκτορο του Λαού»...

Αν ενεργητική προσαρμογή είναι η  «αποδοχή» του παρελθόντος  χωρίς παραγνώριση των νέων αναγκών και καταστάσεων,  τότε ο  διαγωνισμός του GreekArchitects.gr -  σε συνεργασία με τη DuPont -  αποτέλεσε μια συμβολή προς αυτή τη κατεύθυνση. Ο Πύργος του Πειραιά με τους  22 ορόφους και τα 84 μέτρα ύψους, όντας σε κατάσταση  «παρατεταμένης ύπνωσης»για  περισσότερο από 30 χρόνια, αξίωνε μια χρησιμοθηρική διαχείριση αλλά  ταυτόχρονα και μια διαχείριση εικαστική, εξυγιαντική, καινοτόμα  : Μια διαχείριση με στόχο την  αποβολή της παλαιότητας και του αισθήματος «αποτυχίας»  που αυτή η παλαιότητα   εξέπεμπε, θυμίζοντας κάτι   εγκαταλειμένα κτίρια  κατά μήκος εθνικών οδών..... Υπήρχε βέβαια και η λύση της κατεδάφισης  και αντικατάστασης του κτιρίου από νέες κατασκευές, όμως αυτή η λύση  θα ήταν αναμφίβολα παράταιρη μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο ύφεσης και «αναστοχασμού»  της σπατάλης : Πλαίσιο που αυθόρμητα, έστω και χωρίς πολιτικές ντιρεκτίβες,  εγκαλούσε και εγκαλεί  τον καθένα για πρακτικές επαναχρησιμοποίησης και εξοικονόμησης .  Για πρακτικές δηλαδή που εντάσσονται στον «σκληρό δίσκο» της οικολογίας.....

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ

Η ευρύτατη απήχηση αυτού του διαγωνισμού πιθανόν να  επέδρασε και στους επίσημους διαχειριστές των αστικών τοπίων, εξωθώντας τους σε παράλληλες δράσεις. Έτσι το ΥΠΕΚΑ έσπευσε να ανακοινώσει στις 1.7.2010 ένα « Ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την αναβάθμιση της εικόνας και λειτουργίας της πόλης αρχής γενομένης από την οδό Πειραιώς». Το πρόγραμμα («Αττική 2014») περιλαμβάνει τη ζωγραφική των τυφλών όψεων των κτιρίων, τη φύτευση στεγών και δωμάτων, την αποξήλωση παράνομων διαφημιστικών πινακίδων κλπ. Οι κύκλοι του ΥΠΕΚΑ υποστήριξαν  ότι οι επεμβάσεις αυτές δεν κοστίζουν πολλά χρήματα και είναι καθοριστικές για την καθημερινότητα του πολίτη, τη βελτίωση της εικόνας της πρωτεύουσας και κυρίως της ποιότητας ζωής των κατοίκων ....Από την όλη αυτή αναγγελία  θα έπρεπε αναμφίβολα να κρατηθεί  η  ιδέα περί  «οικονομικότητας» της   ανάπλασης, η οποία ανάπλαση   μπορεί να  είναι φθηνή αλλά όχι και  ευτελής. Γιατί μια αρχιτεκτονική και μια πολεοδομία «ερήμην» των διατιθέμενων πόρων, που  δηλαδή δεν  λαμβάνει υπόψη την οικονομική παράμετρο, «απελευθερώνεται»  από το ίδιο το πλαίσιο της εποχής της  και καταλήγει σε φανταστικές πτήσεις σε ένα άλλο κοινωνικό διάστημα.. Αντίθετα η ενσωμάτωση των οικονομικών περιορισμών στο αρχιτεκτονικό έργο συνιστά ουσιαστικό αντίδοτο στην οκνηρία και στην πρόκριση εύκολων λύσεων.

Η οικονομική παράμετρος είναι σημαντική, όμως επίσης σημαντικά είναι και τα υλικά μιας ανάπλασης. Τα οποία υλικά πρέπει να συμπεριλαμβάνουν στοιχεία «πρασίνου»,  ικανά  να αμβλύνουν την υπερχορήγηση ανθρωπογενών μορφών και να επιτελούν τις άλλες - πασίγνωστες πλέον- λειτουργίες της αστικής φύσης. Για το συγκεκριμένο ζήτημα σημειώνω την  δηκτική  γραφή του Σ.Σεκλιζιώτη, στον δικτυακό τόπο PEEGEP, με αφορμή διαγωνισμό για τη πλατεία Θεάτρου από τον ΕΑΧΑ Α.Ε((http://www.astynet.gr/article.php?c=10&a=123) :

«Ο Διαγωνισμός για τον ανοικτό αυτό χώρο είναι μόνον για Αρχιτέκτονες (και όποιος επιθυμεί μπορεί να συμμετέχει μόνο μέσα από σώβρακο αρχιτέκτονα....), Η επιτροπή αποτελείται και αυτή από Αρχιτέκτονες και μόνον Αρχιτέκτονες.........Ούτε λόγος βέβαια για Αρχιτέκτονες Τοπίου, πόσο μάλλον για Γεωτεχνικούς ......» Και καταλήγει ο Σεκλιζιώτης - γνωστός μεταξύ πολλών άλλων και για τη διαμαρτυρία του σχετικά με  τις αδέξιες φυτεύσεις γύρω από το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης - υπενθυμίζοντας κάποιες αστοχίες της ελληνικής αρχιτεκτονικής στον τομέα της διαμόρφωσης πλατειών :

«Η Ομόνοια και το Μοναστηράκι παραμένουν "αρνητικά ιστορικά γεγονότα" όχι μόνο για την κατακαημένη Ελληνική πρωτεύουσα αλλά και για τη ντόπια "φοβισμένη" Αρχιτεκτονική νοοτροπία, της μοναδικής στον τόπο μας αποκλειστικής νοσηλεύτριας του αστικού περιβάλλοντος......»

Πιστεύω ότι η παραπάνω «βολή» είναι ιδιαίτερα σημαντική, όταν χρησιμοποιείται αντίθετα σε όλων των ειδών τις περιχαρακώσεις, τους αποκλεισμούς, τις συντεχνιακές λογικές. Είναι μια «βολή» εναντίον της αυθεντίας , που δεν πρέπει όμως να φτάνει μέχρι την αντίληψη ότι οι πάντες μπορούν να κάνουν τα πάντα....

Του Γιάννη Σχίζα