(133.12) Ο Ελαιώνας της Αθήνας

Φοιτήτρια: Κασσελούρη Ελένη
Επιβλέποντες καθηγητές: Β. Γκανιάτσας, Ε. Κλαμπατσέα
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία παρουσίασης: 1 Νοεμβρίου 2012

Η μελέτη αυτή αφορά τον Ελαιώνα της Αθήνας κι αποτελεί μια προσπάθεια ανάγνωσης του τόπου και του τοπίου της περιοχής όπως αυτό έχει διαμορφωθεί στο πέρασμα του χρόνου. Οι προτάσεις στοχεύουν στον επαναπροσδιορισμό της συνολικής έκτασης στον σύγχρονο αστικό ιστό, ενώ εστιάζουν σε δύο επιμέρους περιοχές, Κηφισός και Ιερά Οδός, αναδεικνύοντας το φυσικό και ιστορικό δυναμικό αντίστοιχα.

Στον εξ' ολοκλήρου αστικοποιημένο χώρο του λεκανοπεδίου, παρατηρούμε την περιοχή να διαφοροποιείται από τον περιβάλλοντα χώρο (πολεοδομικός ιστός, χρήσεις γης, γεωμορφολογικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία, χρήση του ελεύθερου δημόσιου χώρου). Λίγα χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας και από το λιμάνι του Πειραιά, η περίπου 9.000 στρεμμάτων έκταση του Ελαιώνα σχηματίζει έναν διακριτό χωρικό θύλακα. Τα όρια που διαμορφώνονται στη συναρμογή του με την πόλη ποικίλουν σε ισχύ και η χωρική τους έκφραση μπορεί να γίνει άμεσα ή έμμεσα αντιληπτή.

 

 

Η πορεία εξέλιξης της περιοχής αναλύεται σε τρείς φάσεις:

1| ο Ελαιώνας εκτός των τειχών (τέλος 19^ου-αρχές 20^ούαι.)
//πεδίο ελεύθερων ροών και κινήσεων //ο ποταμός Κηφισός διαιρείται σε τρείς βραχίονες διαμορφώνοντας μια εύφορη κοιλάδα - υπερτερεί ο γεωργικός χαρακτήρας της περιοχής

2| η μετάβαση (μετά το '22)
//η περιοχή περιορίζεται από την οικιστική ανάπτυξη και σταδιακά εσωκλείεται //νέοι δρόμοι χαράσσονται και παλιότεροι οριστικοποιούνται //εντείνεται η εγκατάσταση βιομηχανιών, που αρχικά συνυπάρχουν με τους λαχανόκηπους και τις καλλιέργειες

3| εντός τειχών (τελευταίες δεκαετίες)
//περίοδος αποβιομηχάνισης //είσοδος 3γενούς τομέα: γραφεία, εμπόριο και υπηρεσίες εγκαθίστανται κυρίως κατά μήκος των βασικών αξόνων //η πόλη κυριαρχεί στη φύση, τα δύο πολεοδομικά συγκροτήματα Αθήνας και Πειραιά αποτελούν πλέον μία πολεοδομική ενότητα

Αξίζει να σημειωθεί πως η πορεία εξέλιξης του Ελαιώνα σχετίζεται με τις μεταβολές στην ελληνική οικονομία (γεωργία - βιομηχανίες - υπηρεσίες - ύφεση), που αποτυπώνονται στο σημερινό τοπίο.

Ο Ελαιώνας εντάσσεται κατά καιρούς σε μελέτες που δεν υλοποιούνται και διατάγματα που δεν νομοθετούνται είτε δεν εφαρμόζονται. Άλλωστε η περιοχή έχει αναπτυχθεί σε καθεστώς ανομίας, με αυθαίρετες εγκαταστάσεις και εκτός σχεδίου πόλης μέχρι και πριν λίγα χρόνια. Το νέο ΡΣΑ συμπεριλαμβάνει νέες κατευθύνσεις για την περιοχή αναγνωρίζοντας τη σημασία της και τη νευραλγική της θέση για την πρωτεύουσα.

 

 

 

Η υφιστάμενη κατάσταση αποτυπώνεται στον χάρτη χρήσεων γης και δραστηριοτήτων. Κυριαρχούν οι αποθήκες και τα πρακτορεία μεταφορών, οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες, τα μικρότερα ή μεγαλύτερα εργαστήρια, οι μάντρες υλικών, τα μηχανουργεία και τα συνεργεία αυτοκινήτων, το εμπόριο. Παράλληλα υπάρχουν στρατιωτικές και κοινωφελείς εγκαταστάσεις, σιδηροδρομικοί σταθμοί, εκπαιδευτικά ιδρύματα, αμαξοστάσια, καλλιέργειες, μικροί θύλακες κατοικίας και καταυλισμοί Ρομά. Σε αντίθεση λοιπόν με τις περιοχές γενικής κατοικίας που εκτείνονται γύρω του, στον Ελαιώνα σήμερα συναντάμε ένα κράμα ετερόκλητων χρήσεων που συχνά συνυπάρχουν στο ίδιο Ο.Τ. . Πέρα από τα κοινά χαρακτηριστικά σε όλη την έκταση της περιοχής, υπάρχουν διαφοροποιήσεις στις επιμέρους περιοχές στο εσωτερικό του, γεγονός που συνθέτει ένα τοπίο ακραίων πολλές φορές αντιθέσεων.

 

Ο Ελαιώνας, σε ύφεση ή μη, αποτελεί τεράστιο υπερτοπικό κόμβο διακίνησης και παραγωγής εμπορευμάτων. Το τμήμα αυτό του λεκανοπεδίου μπορεί να αποτελέσει σύνδεσμο με το φυσικό κι ιστορικό τοπίο της Αττικής. Ίχνη από κάθε στάδιο ανάπτυξης της περιοχής αναδύονται στο σύγχρονο αστικό τοπίο. Η συνύπαρξη όλων αυτών των στοιχείων έχει να μας εξιστορήσει την πορεία του Ελαιώνα και μπορούν να υπολογιστούν σαν «εργαλεία αγκύρωσης» στην πόλη.

Στόχος αυτής της πρότασης είναι να ανακτήσει η Αθήνα τον Ελαιώνα της, ενώ αυτός διατηρεί την ταυτότητά του. Επιχειρείται η ανακατανομή των χρήσεων και δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα εκεί, με βάση την ανάπλαση-ενεργοποίηση δύο αξόνων: οδός Αγ. Άννης και ρέμα Προφήτη Δανιήλ, σαν αστικό και φυσικό κομμάτι αντίστοιχα. Προωθούνται έτσι συνδέσεις περιοχών διαμέσου του Ελαιώνα, αλλά και με το εσωτερικό του. Οι δύο άξονες οριοθετούν επιμέρους περιοχές στην έκταση του Ελαιώνα και οι προτεινόμενες χρήσεις λειτουργούν σαν σύνδεσμοι ανάμεσα σ' αυτόν και την πόλη. Στο πλάνο στρατηγικών προθέσεων που προτείνεται, διαμορφώνεται το δίκτυο πράσινων ελεύθερων χώρων και νέων καλλιεργειών που επεκτείνεται στις γύρω περιοχές, η γέφυρα κατοικίας στο τμήμα νότια της Π. Ράλλη και οργανώνονται ζώνες εμπορίου-γραφείων και παραγωγικών μονάδων-μεταφορικών εταιριών.

 

Οι δύο άξονες επέμβασης, ο Κηφισός και η Ιερά Οδός, αποτελούν παραδείγματα χειρισμού του φυσικού και ιστορικού στοιχείου αντίστοιχα, σε σχέση με την πόλη σήμερα. Οι άξονες αυτοί διασταυρώνονται με την Αγ. Άννης και το ρέμα και αποτελούν εσωτερικό κι εξωτερικό όριο αντίστοιχα για τον θύλακα.

Α. Κηφισός
Το σημείο αυτό πλέον αποτελεί σύνδεσμο ανάμεσα στις δύο περιοχές κατοικίας εκατέρωθεν του ποταμού. Η κοίτη αναδιαμορφώνεται ώστε να ενώνει την πόλη. Νέα οικοδομικά τετράγωνα προστίθενται στον ιστό που ήδη υπάρχει ενισχύοντας τη συνοχή της περιοχής και δημιουργώντας το νέο τμήμα της πόλης. Η λεωφόρος διατηρείται πάνω από την κοίτη, αλλά στα 20 μέτρα πάνω από το επίπεδο του νερού. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώνεται η κοίτη σε επίπεδα, σαν υπαίθριος χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων που συγκεντρώνει γύρω της αστικές καλλιέργειες και χώρους πρασίνου.

Β. Ιερά Οδός
Στο ανατολικό τμήμα της, η Ιερά Οδός διαμορφώνει την δυτική πύλη της Αθήνας. Οι συνθετικές επιλογές εδώ σχετίζονται άμεσα με την πορεία και τα ίχνη αυτής της διαδρομής από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Μειώνεται το πλάτος του σημερινού αυτοκινητόδρομου, ενώ παράλληλα ενισχύεται η κίνηση πεζών και ποδηλάτων. Στο τμήμα της Γεωπονικής Σχολής και του Βοτανικού Κήπου, υποβαθμίζεται ο αυτοκινητόδρομος ώστε να ενοποιηθεί η έκταση εκατέρωθεν, επεκτείνοντας τον υπαίθριο χώρο. Στη συνέχεια, οι νέες καλλιέργειες ελιάς οδηγούν σε μια υπαίθρια στάση, στο ρέμα του Πρ. Δανιήλ.

Οι προτεινόμενες επεμβάσεις, κάθε κλίμακας, εφαρμόζονται σε στάδια. Με τις αλλαγές που σταδιακά πραγματοποιούνται, επανεξετάζεται και αναπροσαρμόζεται το αρχικό πλάνο.

 

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.