(141.12) Κόμβος κινητικότητας μέσων μαζικής μεταφοράς στην περιοχή του Μεταξουργείου

Φοιτητές : Ζωγράφος Απόστολος, Ιωαννίδης Βασίλης
Επιβλέποντες : Γαβρήλου Εβελυν, Πανηγύρης Κωνσταντίνος
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία παρουσίασης : Σεπτέμβριος 2012

Η εν λόγω μελέτη επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τη σημασία της δημιουργίας ενός έργου αυτής της κλίμακας για την Αθήνα, προτείνοντας τη δημιουργία του εντός του ευρύτερου κέντρου της. Στόχος της είναι το νέο αυτό κτίριο να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή της Αττικής, στα ζητήματα της μεταφοράς και της κίνησης, επηρεάζοντας ταυτόχρονα τον αστικό ιστό και την πυκνότητα της περιοχής στην οποία θα τοποθετηθεί. Παράλληλα, έχει ως στόχο την ενεργοποίηση του συστήματος εισροης πεζών στο κέντρο της, και ειδικότερα στις περιοχές όπου αυτό πάσχει

Επιλογή συγκεκριμένης Περιοχής
Τα κριτήρια επιλογής της κατάλληλης περιοχής για την τοποθέτηση του Σταθμού ήταν πολλαπλά. Το σημαντικότερο όλων ήταν η γεωγραφική της θέση να της δίνει τη δυνατότητα να αποτελέσει έναν νέο συγκοινωνιακό κόμβο. Στην πράξη, αυτό απαιτεί την επικοινωνία της με τα δίκτυα της πόλης, όπως αυτό του Μετρό, του τρένου και των κύριων οδικών αξόνων. Παράλληλα, όμως, η θέση αυτή θα έπρεπε να είναι τέτοια, ώστε να παρέχει άμεση σύνδεση με τα Εθνικά Οδικά Δίκτυα, ώστε τα υπεραστικά λεωφορεία να μην αναγκάζονται να διασχίζουν τους στενούς δρόμους του κέντρου, προκειμένου να φτάσουν στον προορισμό τους.

Με βάση τα παραπάνω, η μελέτη στράφηκε προς την αναζήτηση λύσεων στις παρυφές του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, ουτωσώστε να πληρούνται όλα τα απαραίτητα κριτήρια. Από όλες τις υποψήφιες περιοχές επιλέχτηκε αυτή του Μεταξουργείου και συγκεκριμένα το νοητό τρίγωνο που σχηματίζεται από τις οδούς Κωνσταντινουπόλεως, Αχιλλέως (προέκταση της Λεωφόρου Αθηνών) και Δηληγιάννη και διασχίζεται από την οδό Λένορμαν. Η συγκεκριμένη περιοχή, πέραν της γεωγραφικής της θέσης που την τοποθετεί σε απόσταση αναπνοής από την πλατεία Ομονοίας, περιλαμβάνει την Πλατεία Καραϊσκάκη, όπου βρίσκεται ο Σταθμός Μετρό του Μεταξουργείου, καθώς και η αφετηρία πολλών υπεραστικών λεωφορείων εντός του Νομού Αττικής, εφάπτεται στις σιδηροδρομικές γραμμές, γεγονός που δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας νέου σταθμού του ΗΣΑΠ για την εξυπηρέτηση των χρηστών του σταθμού και των κατοίκων της περιοχής και συνδέεται άμεσα με την Εθνική Οδό, μέσω της οδού Λένορμαν.

Στρατηγική Δημιουργίας Κατάλληλων Συνθηκών για την Τοποθέτηση του Προγράμματος
Με βάση την παραπάνω μέθοδο και τα συμπεράσματα στα οποία αυτή κατέληξε, προέκυψε η κατάλληλη περιοχή για την τοποθέτηση του νέου προγράμματος. Στην παρούσα φάση, όμως, η περιοχή αυτή απότελεί ένα κομμάτι του πυκνοκατοικημένου αστικού ιστού του κέντρου της Αθήνας και συνεπώς είναι αδύνατον να εφαρμοστεί οποιοδήποτε πρόγραμμα μεγάλης κλίμακας με βάση τις υπάρχουσες συνθήκες. Έτσι, κρίθηκε αναγκαία η εύρεση μίας στρατηγικής που να δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την πόλη, ώστε η ίδια να "γεννήσει" χώρο μέσα από τα "σπλάχνα" της, καλύπτοντας τις ανάγκες της.

Συγκεκριμένα, δημιουργήθηκε ένας αλγόριθμος που λαμβάνει υπόψη μία σειρά παραμέτρων, σχετικών με την περιοχή, όπως το πότε κρίνεται σκόπιμο να απομακρυνθεί κάθε κτίριο, τι ανάγκες δημιουργεί, τί χώρο αφήνει κλπ., με σκοπό να τις τροποποιήσει προς  όφελός της, προνοώντας ταυτόχρονα για το μέλλον της.  Όλα τα κτίρια της περιοχής, για παράδειγμα, πρόκειται να "πεθάνουν" αναπόφευκτα μέσα στα επόμενα 70 χρόνια, με ορισμένα από αυτά να έχουν αρκετά πιο σύντομη "ημερομηνία λήξης". Ρυθμίζοντας τον αλγόρίθμο με τον κατάλληλο τρόπο, ο "θανατος" αυτός μπορεί να επισπευθεί, όπου αυτό κριθεί αναγκαίο, σε συνδυασμό με τη "γέννηση" νέων εγκαταστάσεων που θα υπακούουν στους νέους κανονισμούς και θα δημιουργούν καλύτερες ποιότητες ζωής.

Στην περιοχή μελέτης, σε πρώτη φάση κάθε κτίριο απέκτησε ταυτότητα, τα δεδομένα της οποίας περιελάμβαναν τη γεωγραφική του θέση, το ποσοστό κάλυψης του οικοπέδου στο οποίο ανήκει,  το ύψος του, τον υφιστάμενο συντελεστή δόμησης, το κτιριακό του απόθεμα, την ανάγκη τοποθέτησης νέου προγράμματος στη θέση του, τη δυνατότητα τοποθέτησης νέου προγράμματος στην ίδια θέση, καθώς και τη σημαντικότητά του με βάση την ιστορική του αξία. Με βάση τα παραπάνω, τα κτίρια της περιοχής κατηγοριοποιήθηκαν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες, από το Α εως το Δ, με το Δ να ορίζει τα κτίρια που είναι σε θέση να απομακρυνθούν άμεσα.

Στη συνέχεια, σημειώθηκε το κατάλληλο σημείο, μέσα στην ίδια την περιοχή, για την εγκατάσταση του νέου προγράμματος, βάσει των δεδομένων που συνέλεξε ο αλγόριθμος. Τα υφιστάμενα κτίρια έπρεπε να απομακρυνθούν και οι ανάγκες τους να καλυφθούν μέσα από το κτιριακό απόθεμα της περιοχής. Έτσι, εντοπίστηκαν όλα τα εγκαταλελειμμένα και υπό κατάρρευση κτίρια, τα οποία αυτή τη στιγμή αποτελούν το «καρκίνωμα της περιοχής» και στη συνέχεια αφαιρέθηκαν. Στη θέση αυτών μεταφέρθηκαν, στα πλάισια μίας «μετανάστευσης εντός της γειτονιάς», όλοι οι κάτοικοι και οι λειτουργίες των υπό αλλαγή οικοδομικών τετραγώνων, επαναχρησιμοποιώντας το άδειο κτιριακό απόθεμα της περιοχής.

Στη νέα τους μορφή, όλες οι μεταφερόμενες διάσπαρτες λειτουργίες συμπυκνώνονται σε μεγαλύτερα blocks και έχουν ως σκοπό να δημιουργήσουν σταδιακά μία νέα τάξη πραγμάτων, πρώτα στην περιοχή μελέτης κι έπειτα στην πόλη. Συγκεκριμένα, τοποθετήθηκαν 5 νέα blocks κατοικιών, μέσα στα οποία μεταφέρθηκαν όλες οι υφιστάμενες λειτουργίες που μετακινήθηκαν.  Το σύστημα αυτό ονομάζεται «ανασυγκρότηση» και ξεκινάει από την τοπική κλίμακα, καταλήγοντας στην υπερτοπική. Στην πράξη, αυτό σημαίνει πως με την αφαίρεση ενός αριθμού ανενεργών κτιρίων από μία συγκεκριμένη περιοχή, αυτόματα η περιοχή ανασυγκροτείται, ελευθερώνοντας χώρους για την τοποθέτηση νέου προγράμματος, αλλά και προγράμματος που υπάρχει σε άλλη περιοχή και μεταφέρεται σε αυτούς, απελευθερώνοντας ταυτόχρονα τη θέση την οποία κατείχε και δημιουργώντας συνθήκες ανασυγκρότησης στη δική του περιοχή. Είναι λογικό, πως αν  η πόλη συνεχίσει να «γεννάει» ελεύθερους χώρους μέσα από τα «σπλάχνα της», αφαιρώντας όσα τμήματά της τής είναι περιττά, τότε η εικόνα της θα αλλάξει μέσα στα επόμενα χρόνια.

Στα πλαίσια του κόμβου κινητικότητας, στην περιοχή μελέτης δημιουργήθηκαν τρία κτίρια που συνδέονται μεταξύ τους σε πέντε επίπεδα (-9.00, -3.00, +0.00, +4.50, +9.00), το κεντρικό κτίριο του σταθμού, το κτίριο του ξενοδοχείου, που λειτουργεί υποστηρικτικά στο σταθμό και αυτό των ΕΛ.ΤΑ., που μεταφέρεται από την απέναντι πλευρά της οδού Κωνσταντινουπόλεως, όπου στεγάζεται σήμερα, απελευθερώνοντας το χώρο που κατείχε για τη δημιουργία ενός πάρκου. Ταυτόχρονα, σε κάποιους από τους χώρους που απελευθερώθηκαν από την απομάκρυνση των ανενεργών κτιρίων και δεν αξιοποιήθηκαν στη δημιουργία του σταθμού, δημιουργείται η δυνατότητα τοποθέτησης χώρων στάθμευσης και άλλων βοηθητικών λειτουργιών για την περιοχή.

Στρατηγική Σχεδιασμού
Τα δύο υποστηρικτικά κτίρια (ΕΛ.ΤΑ. και ξενοδοχείο) τοποθετήθηκαν στις δύο άκρες του οικοπέδου, παρέχοντας ένα είδος «φιλτραρίσματος» της κίνησης και της οπτικής επαφής με την πόλη για το κτίριο του σταθμού, που τοποθετήθηκιε στο κέντρο της περιοχής μελέτης. Η συνθετική λογική, με βάση την οποία κινήθηκε η μελέτη, βασίστηκε πάνω στην κίνηση, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα σημεία που οι κινήσεις των πεζών, των υπεραστικών και αστικών λεωφορείων, των Ι.Χ., των Ταξί και των φορτηγών των ΕΛ.ΤΑ. συναντώνται. Η οδός Λένορμαν, που στην υφιστάμενη κατάσταση χωρίζει την περιοχή σε δύο τμήματα, γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι του κτιριακού συμπλέγματος και αποκτά ρόλο διαδρομής εντός αυτού. Προτεραιότητα του σχεδιασμού ήταν η αέναη κίνηση σε μορφή λούπας, ακόμα και πάνω στην οροφή του σταθμού, όπου η εσωτερική κίνηση συναντά την εξωτερική. Εντός του σταθμού, η κίνηση μεταβάλλεται από φυσική (με ράμπες) σε μηχανική (με κυλιόμενες σκάλες και ανελκυστήρες), κάνοντας σαφή τη μεταβολή των συνθηκών μεταξύ των δυο καταστάσεων (εντός και εκτός). Στα δύο υποστηρικτικά κτίρια, η κίνηση λαμβάνει χώρα γύρω και μέσα σε αυτά, αλλά όχι πάνω τους, ενισχύοντας έτσι τη λογική του «κελύφους» που τα περικλείει, «προστατεύοντας» παράλληλα τον ίδιο το σταθμό. Η κλίμακα που χρησιμοποιήθηκε σε αυτά τα δύο κτίρια έχει μία τάση προσαρμογής από την κλίμακα της πόλης σε αυτή του σταθμού, δημιουργώντας μία μεταβατική ζώνη μεταξύ των δύο.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.