(179.12) Μνήμη και Αστικό Τοπίο: 2 καπναποθήκες

Φοιτητής: Λέανδρος Ζωΐδης
Επίβλεψη: καθηγήτρια Ειρήνη Σακελλαρίδου
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ.
Ημερομηνία υποστήριξης: 28/9/2012

Το καπνεμπόριο και η επεξεργασία του καπνού ήταν για πολλές δεκαετίες κυρίαρχη ενασχόληση των κατοίκων της Β. Ελλάδας. Η περιοχή της Σταυρούπολης είναι μια περιοχή με έντονη δυναμική και ενεργό τμήμα του πληθυσμού. Η ιστορία της είναι στενά συνδεδεμένη με τις καπναποθήκες. Μέσω της μετατροπής δύο καπναποθηκών σε πολυχρηστικό συγκρότημα, η παρούσα διπλωματική επιχειρεί να προσφέρει νέες προοπτικές εξέλιξης και μετασχηματισμού της περιοχής, εκμεταλλευόμενη παράλληλα την πλούσια αλλά λανθάνουσα αστική μνήμη.

 

Ευρύτερη περιοχή μελέτης.

 

Το οικόπεδο των καπναποθηκών της INTERTAB βρίσκεται στην περιοχή της Τερψιθέας στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης. Η περιοχή αυτή εκτείνεται γύρω από την Μονή Λαζαριστών και οριοθετείται από τις οδούς Λαγκαδά, Ακριτών, Ι. Γωγούση και Καραολή και Δημητρίου. Η περιοχή ανήκε αρχικά στη Μονή Λαζαριστών και τη δεκαετία του 1930 καταρτίστηκε πολεοδομικό σχέδιο για την αστική της ανάπτυξη. Διαμορφώθηκε κυρίως μεταπολεμικά, από την εγκατάσταση καπναποθηκών καθώς και ακολούθως των νοικοκυριών των καπνεργατών. Οι καπναποθήκες είναι κατά συνέπεια φορείς συλλογικής μνήμης, ενώ διαμορφώνουν μια ιδιαίτερη αστική συνθήκη, καθώς η απλότητα και ο όγκος τους κυριαρχούν στον αστικό κατακερματισμό.

 

Η παρούσα διπλωματική εργασία θεωρεί τα ανενεργά κελύφη των καπναποθηκών ως «ευρήματα» τα οποία αποτελούν σημαντική ευκαιρία για τη ανάπτυξη της περιοχής (αλλά και όλης της Θεσσαλονίκης). Βασική επιδίωξη είναι η ανάδειξη και αξιοποίηση της λανθάνουσας ιστορικής μνήμης, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της διατήρησης των κτιρίων. Βασικότερος όμως στόχος είναι η επιτυχής ένταξη των κτιρίων στο άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον τους και η βιώσιμη αναδιάρθρωση του εσωτερικού τους, ώστε να αποτελούν πόλο έλξης για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης.

 

Τα κτίρια των καπναποθηκών της INTERTAB.

 

Από τις καπναποθήκες της περιοχής επιλέχθηκε το συγκρότημα της INTERTAB, για το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει, κυρίως όμως για την κομβική του θέση. Βρίσκεται στην οικοδομική νησίδα που περιβάλλεται από τις οδούς Λαγκαδά, Ακριτών και Κολοκοτρώνη, σε άμεση γειτνίαση με το πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά, που προβλέπεται να εξελιχθεί σε σύγχρονο αστικό πάρκο, τα Συμμαχικά Νεκροταφεία και το πολιτιστικό συγκρότημα της Μονής Λαζαριστών. Επιπλέον, στη νησίδα του οικοπέδου προβλέπεται μία από τις εξόδους του σταθμού «Παύλου Μελά» του μετρό. Βασικός στόχος είναι το νέο συγκρότημα να αποτελεί έναν ακόμη πόλο έλξης που σε συνδυασμό με τους άλλους, υφιστάμενους και προβλεπόμενους, να συμβάλλει στη δημιουργία ενός αστικού πυκνωτή και να λειτουργήσει ως μοχλός ανάπτυξης της περιοχής.

Το συγκρότημα της INTERTAB, αποτελείται από 3 οικοδομικές φάσεις. Το πρώτο κτίριο, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε μεταξύ των ετών 1955-57 από τον αρχιτέκτονα Λ. Ζωΐδη. Με βάση ειδική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ερευνητικής μου εργασίας αναγνωρίζονται στο κτίριο συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές ποιότητες και επιρροές. Οι δύο νεότερες προσθήκες (1964) είναι έργο του πολιτικού μηχανικού Α. Στεργίου. Πρόκειται για ένα τετραώροφο κτίριο και ένα διώροφο που βρίσκεται μεταξύ των δύο κτιρίων. Στο τετραώροφο κτίριο ιδιαίτερο μορφολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μυκητοειδή του υποστυλώματα. Και τα τρία κτίρια, παρότι υπό εγκατάλειψη, κρίνεται πως βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση από άποψη στατικού φορέα. Σήμερα, οι περισσότεροι χώροι τους δε χρησιμοποιούνται, παρά μόνο τα ισόγειά τους, όπου φιλοξενείται μια αξιόλογη συλλογή παλαιών αυτοκινήτων, προσβάσιμη μόνο στους ιδιοκτήτες.

 

Πρόγραμμα και κεντρικές αποφάσεις.

 

Βασική απόφαση της πρότασης είναι η δημιουργία ενός συγκροτήματος μεικτών χρήσεων. Η απόφαση αυτή επηρεάζεται από το μεγάλο μέγεθος της διαθέσιμης επιφάνειας (~28.000τ.μ. στο υφιστάμενο, ~20.000 στο προτεινόμενο), ενώ οι χρήσεις προκύπτουν από τα δεδομένα και τις ανάγκες της περιοχής. Η ύπαρξη μιας τόσο σημαντικής συλλογής αυτοκινήτων αποτελεί ισχυρό δεδομένο και συνεπώς ένα μουσείο αυτοκινήτων αποτελεί βασική επιλογή και πιστεύεται πως θα λειτουργήσει με επιτυχία σε συνδυασμό με τις εκθέσεις του ΚΜΣΤ. Μια σχολή βιομηχανικού  design αποτελεί τη δεύτερη βασική χρήση, που έρχεται αφενός να συμπληρώσει τον υφιστάμενη παρουσία της Σχολής Καλών Τεχνών στην περιοχή, αφετέρου συγγενεύει θεματικά με το αντικείμενο του μουσείου. Συμπληρωματικές χρήσεις κατοικίας, αγοράς, αναψυχής και υπόγειων χώρων στάθμευσης καλούνται να συντελέσουν στη συνεχή λειτουργία, ασφάλεια, αστικότητα και οικονομική βιωσιμότητα του συγκροτήματος.

 

 

Κάτοψη Ισογείων.

Κάτοψη 3ου Ορόφου.

Τομές.

 

Πέρα από την επιτυχή επίλυση του προγράμματος, η μεγαλύτερη πρόκληση της μελέτης ήταν η ένταξη του συγκροτήματος στο άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον του. Στόχος είναι η συνέργεια των ισογείων με τους ακάλυπτους του οικοπέδου και τον άμεσο περίγυρο στη δημιουργία μιας ενιαίας αντίληψης του ισογείου χώρου, που στοιχειοθετείται από λειτουργικά εναλλασσόμενες και συνεργαζόμενες ελεύθερες και στεγασμένες επιφάνειες Η ανισοσταθμία μεταξύ του ισογείου των κτιρίων και του περιβάλλοντος χώρου επί της οδού Λαγκαδά (1.50μ) προτείνεται να γεφυρωθεί μέσω μιας «πλατείας- ράμπας» η οποία ουσιαστικά συνδέει το σταθμό του μετρό με το νέο συγκρότημα (εικ.4,6). Το πρανές που προτείνεται στο ανατολικό τμήμα του οικοπέδου, με κλίση μικρότερη του 5% αποτελεί το «κλειδί» της ενιαίας επίλυσης της ισόγειας ζώνης και της ένταξης των κτιρίων στο ευρύτερο αστικό τους πλαίσιο. Η πλατεία αυτή διαμορφώνεται με σκληρά δάπεδα (γαρμπιλομωσαϊκό), παρέχει σκιαγμένους καθιστικούς χώρους και υποστηρίζεται από το ημιυπαίθριο ισόγειο του κτιρίου Β και το αναψυκτήριο- μπαρ που αυτό φιλοξενεί.

 

Απόψεις εσωτερικών χώρων.

Εξωτερική άποψη κτιρίου Β και πλατείας.

 

Το υπερβολικά μεγάλο πλάτος των κτιρίων (30μ. στο κτίριο, 40μ. στο κτίριο Β) αντιμετωπίστηκε με τη δημιουργία σκεπαστών αιθρίων που αποτελούν ουσιαστικά τη βάση της εσωτερικής οργάνωσής τους (εικ.7). Η εννοιολογική, μορφολογική και λειτουργική σύνδεση των δύο κτιριακών όγκων επιτυγχάνεται μέσω δύο μεταλλικών γεφυρών, οι οποίες επεκτείνονται και στα αίθρια, δημιουργώντας εντάσεις (εικ.7). Το συγκρότημα φιλοδοξεί να έχει ενεργειακή επάρκεια η οποία προβλέπεται με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων στα sheds των δωμάτων των δύο κτιρίων (εικ.6,9,10). Φωτοβολταϊκά πανέλα προβλέπονται και στην εξωτερική επιδερμίδα του μουσείου η οποία αποτελείται από κατακόρυφες γυάλινες περιστρεφόμενες περσίδες (εικ.8).

 

Άποψη μακέτας.

Άοψη μακέτας. κτίριο Α.

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.