182.13. 3 αθηναϊκές ιστορίες

Φοιτήτριες: Άννα Δούκα, Αικατερίνη Μήλια-Αργείτη
Επιβλέπων καθηγητής: Πέτρος Μπαμπασίκας
Ημερομηνία παρουσίασης: 4 Οκτωβρίου 2013
Τμήμα Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Πατρών

Η παρούσα διπλωματική εργασία αφορά σε τρεις προτάσεις στέγασης τοπικών συλλογικοτήτων στο κέντρο της Αθήνας, μέσα από τη χρήση ανεκμετάλλευτων χώρων της πόλης. Στο επίκεντρο της σύνθεσης βρίσκεται η βασική μονάδα αστικής κατοίκισης, η πολυκατοικία, η οποία τίθεται σήμερα μαζί με πολλούς άλλους θεσμούς της αθηναϊκής ζωής υπό έντονη αμφισβήτηση. Μέσα από τις προτάσεις, οι δομές της πολυκατοικίας αποδομούνται και ανασυστήνονται ως ένα δημιουργικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που μπορεί να προσφέρει λύσεις προσαρμοσμένες στις σύγχρονες απαιτήσεις διαβίωσης στην πόλη.

Στην εργασία δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη μεθοδολογία που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα είδος εγχειριδίου για ανάλογες προσπάθειες κατανόησης του τρόπου ζωής στην Αθήνα του σήμερα.

Α_ Έρευνα πεδίου: χαρτογράφηση
Το σύστημα χαρτογράφησης συγκέντρωσε στατικά και μεταβαλλόμενα χαρακτηριστικά, όπως οι φυλετικές διαφορές, η αξία γης ανά τ.μ, η πυκνότητα πληθυσμού, τα υπερτοπικά σημεία, η τοπογραφία και οι αποκλεισμένες κοινωνικά ομάδες της Αθήνας, για να παράξει τελικά μια εικόνα της «αστικής ατμόσφαιρας». Από το χάρτη προέκυψαν πιο εύκρατες ή πιο δύσκρατες περιοχές (από τα πιο ψυχρά στα πιο θερμά χρώματα αντίστοιχα). Ως «εύκρατη» χαρακτηρίζεται μία βιώσιμη περιοχή που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για καλή ποιότητα ζωής, ενώ ως «δύσκρατη» μια περιοχή επισφαλής που δεν προσφέρει στο παρόν πολλές δυνατότητες ανάπτυξης.

 

 

Β_ Έρευνα αντικειμένου: τοπικές συλλογικότητες στην Αθήνα
Πρόκειται για ομάδες κατοίκων που δρουν με στόχο τη βελτίωση του τρόπου ζωής στην πόλη. Σταδιακά, οι ομάδες αυτές συνθέτουν την ταυτότητά τους, ορίζουν χώρους, και εσωτερικούς κανόνες μέσα στο αστικό περιβάλλον. Η δημιουργία τους βασίζεται στην πρωτοβουλία των κατοίκων και παίρνει έναυσμα συνήθως από τα ζητήματα που προκύπτουν στα όρια μιας γειτονιάς.

Αρχικά εντοπίστηκαν οι τοπικές συλλογικότητες της Αθήνας, ενώ έπειτα, έγινε πιο αναλυτική επιτόπια καταγραφή της οποίας τα συμπεράσματα βοήθησαν στην ομαδοποίηση των συλλογικοτήτων ανάλογα με τον τρόπο οργάνωσης και δράσης τους.

Γ_ Επεξεργασία πληροφοριών
Από το συνδυασμό των παραπάνω στοιχείων, αναδείχθηκε η σημασία των τοπικών συλλογικοτήτων, όχι μόνο ως ένδειξη της ατμόσφαιρας της γειτονιάς αλλά ως παράγοντας που τη συνδιαμορφώνει. Επιπλέον επιλέχθηκαν οι περιοχές επέμβασης, η Κυψέλη, τα Πετράλωνα και τα Εξάρχεια, ως τρεις περιπτώσεις περιοχών με διαφορετικούς «τύπους» συλλογικοτήτων. Στην Κυψέλη, η συλλογικότητα είναι πιο κλειστή, λόγω των εξωγενών συγκρουσιακών στοιχείων, ενώ στα Πετράλωνα και στα Εξάρχεια, πιο ανοιχτή με ευρεία δράση.

Δ_Σύνθεση
Για τις τρεις προτάσεις συντάχθηκε μια κοινή εργαλειοθήκη τα μέρη της οποίας συντέθηκαν ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε παρέμβασης. Το πρόγραμμα, περιλαμβάνει συνήθως παιδικές δραστηριότητες, συνεστίαση, πολιτιστικούς χώρους κλπ με ιδιαίτερη έμφαση στη λειτουργία της συνέλευσης, μέσα από το σχεδιασμό της οποίας αντικατοπτρίζεται η δομή της εκάστοτε συλλογικότητας. Ο κήπος χρησιμοποιείται ως ένα αρχιτεκτονικό τέχνασμα που προάγει το «καλό πρόσωπο» της συλλογικότητας.

Η συλλογικότητα των Πετραλώνων φιλοξενείται στις ταράτσες ενός οικοδομικού τετραγώνου με πρόσωπο στην οδό Τρώων. Βασικό στοιχείο της επέμβασης αποτελούν οι υπαίθριες λειτουργίες που αναπτύσσονται στο έδαφος των ταρατσών, ενώ μεγάλο μέρος καταλαμβάνει ένας βαθμιδωτός κήπος, που προσκαλεί τους κατοίκους να το οικειοποιηθούν.

 

Τα δώματα των ταρατσών επαναχρησιμοποιούνται για να φιλοξενήσουν βοηθητικά ορισμένες από τις λειτουργίες της συλλογικότητας. Στους κατοίκους που διέμεναν σε κάποια από αυτά προσφέρονται ως «αντάλλαγμα» νέες κατοικίες με θέα προς το λόφο του Φιλοπάππου, ένα επίπεδο πάνω από τις ταράτσες και το «κοινό» έδαφος. Μια ενιαία διαδρομή που ξεκινάει από το επίπεδο του δρόμου παρέχει πρόσβαση στις υπαίθριες λειτουργίες, κάποιους κλειστούς βοηθητικούς όγκους και τα δώματα των πολυκατοικιών.

 

 

Ένας τρισδιάστατος μεταλλικός κάνναβος παραλλάσσεται ανάλογα με τις ανάγκες και μετατρέπεται ανάλογα σε στέγαστρο ή επιφάνεια προβολής. Η ιδιαιτερότητα στη σύνθεση του μεταλλικού σκελετού, όμως, έγγειται στην κατασκευή ενός πύργου που συγκεντρώνει τον προϋπάρχοντα ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό των ταρατσών δημιουργώντας ένα πρωτότυπο 'μηχανολογικό' γλυπτό πάνω στις ταράτσες που διαμορφώνει τη νέα κορυφογραμμή.

 

Η επέμβαση στην Κυψέλη λαμβάνει χώρα στον ακάλυπτο ενός οικοδομικού τετραγώνου, όμορου στην πλατεία Αγίου Γεωργίου. Πρόκειται για μια υπερυψωμένη κατασκευή που απομακρύνεται από τον εσωστρεφή χώρο του ακάλυπτου αφήνοντας στους κατοίκους τη δυνατότητα να οικειοποιηθούν το έδαφός του.

 

Οι βασικοί χώροι της συλλογικότητας παραμένουν κρυμμένοι από το επίπεδο του περιπατητή πίσω από τις ψηλές περιμετρικές πολυκατοικίες χάρη στον κανόνα του ιδεατού στερεού. Ένας μεταλλικός σκελετός στηρίζει την υπερυψωμένη κατασκευή και δημιουργεί το υπόβαθρο για έναν κατακόρυφο κήπο. Είναι ουσιαστικά μια «έξυπνη», πράσινη κατασκευή που παραλλάσσεται ανάλογα με τις δομές της πολυκατοικίας που συναντάει, ενώ στο επίπεδο του εδάφους του ακάλυπτου διαμορφώνει κοιλότητες και φιλοξενεί εξοπλισμό για την οικειοποίησή του από τους κατοίκους.

 

Για την είσοδο στους χώρους της συλλογικότητας χρησιμοποιούνται ανελκυστήρες που στηρίζονται σε μεταλλικούς πύργους του σκελετού. Ο σχεδιασμός των χώρων αφορμάται από τις δομές του ακάλυπτου, ενώ ξεχωρίζει ο χώρος της συνέλευσης που τοποθετείται πιο ψηλά ώστε να «εποπτεύει» την υπόλοιπη κατασκευή. Οι χώροι μεταξύ τους συνδέονται μέσω μιας ενιαίας διαδρομής που ενσωματώνει σκάλες και τοιχεία προσφέροντας συγκεκριμένες οπτικές προς την κατασκευή.

 

 

Η επέμβαση στα Εξάρχεια λαμβάνει χώρα σε εγκαταλελειμμένο τετραώροφο δημόσιο κτίριο επί της Βαλτετσίου που χτίστηκε το 1948 από τον Κ. Καψαμπέλη. Δεδομένης της πυκνής εσωτερικής διαρρύθμισης του κτιρίου, ορίστηκε ως βασικό σχεδιαστικό εργαλείο η αφαίρεση, προκειμένου να βοηθήσει στην αποκάλυψη συγκεκριμένων δομών και στη δημιουργία κενών χώρων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υποδοχείς νέων λειτουργιών.

 

 

Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς από το δρόμο είναι ο κήπος ο οποίος ξεκινάει από το ημιυπόγειο και στηρίζεται σε ένα μεταλλικό τρισδιάστατο κάνναβο που, τμηματικά, φτάνει μέχρι την υψηλότερη στάθμη του κτιρίου. Ο όγκος της συνέλευσης φιλοξενείται στο εναπομείναν τμήμα της πλάκας προς τον ακάλυπτο. Ένας κινητός διάδρομος εξυπηρετεί τις διαφορετικές ανάγκες του χώρου, ανάλογα με τη συλλογικότητα που φιλοξενείται κάθε φορά. Οι υπόλοιποι χώροι της συλλογικότητας, που παρεμβάλλονται στις προϋπάρχουσες δομές του κτιρίου, παίρνουν τα χαρακτηριστικά τους από αυτές δίνοντάς τους νέο νόημα.

 

 

Μια μη συνεχής διαδρομή τοποθετείται σε στρατηγικά σημεία ώστε να προσφέρει διαφορετικές οπτικές στις δομές της πολυκατοικίας.

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.